Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі

11. Қазақстан  Республикасының жасалған келісімшарттары  бойынша өнімді бөлу жөніндегі  үлесі.

2. Алымдар

1. Заңи тұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алынатын алым.

2. Жеке кәсіпкерлерді  мемлекеттік тіркегені үшін алынатын  алым.

3. Жылжымайтын  мүлікке құқықтарды және олармен  жасалған мәмілелерді мемлекеттік  т.ркегені үшін алым.

4. Радиоэлектрондық  құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік  тіркегені үшін алым.

5. Механикалық  көлік құралдары мен тіркемелерді  мемлекеттік тіркегені үшін алым.

6. Теңіз, өзен  кемелері мен шағын көлемді  кемелерді мемлекеттік тіркегені  үшін алым.

7. Азаматтық  әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.

8. Дәрілік заттарды   мемлекеттік тіркегені үшін алым.

9. автокөлік  құралдарының Қазақстан Республикасының  аумағы арқылы жүру алымы.

10. Аукциондардан  алынатын  алым.

11. Консулдық  алым.

12. Жекелеген  қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін  лицензиялық алым.

13. Телевизиялық  және радиохабар ұйымдарына  радиожүйелік  спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.

3. Төлемақылар:

1. Жер учаскелерін  пайдаланғаны үшін төлемақы.

2. Жер бетіндегі  көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.

3. Қоршаған ортаны  ластағаны үшін төлемақы.

4. Жануарлар  дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.

5. Орманды пайдаланғаны  үшін төлемақы.

6. Ерекше қорғалатын  табиғи аумақтарды пайдаланғаны  үшін төлемақы.

7. Радиожүйелік  спектрін пайдаланғаны үшін  төлемақы.

8. Кеме  жүретін  су жолдарын пайдаланғаны үшін  төлемақы.

9. Сыртқы (көрнекі)  жарнаманы орналастыру үшін төлемақы.

4. Мемлекеттік баж.

5. Кеден төлемдері:

1. Кеден бажы.

2. Кеден алымдары.

3. Алдын ала  шешім қабылдағаны үшін төлемақы.

4. Алымдар. 

       Салықтардың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің сомасы «Қазақстан Республикасының бюджет кодексі» мен тиісті қаржы жылына арналған Республикалық бюджет туралы заңында белгіленген тәртіппен тиісті бюджеттердің кірісіне түседі.

       Сөйтіп, Қазақстан салық жүйесі салықтардың және басқа міндетті төлемдердің түрлері бойынша тым сараланған. Салық қатынастарын реттеуші құқықтық нормалар Қазақстан Республикасының Салық кодексінде сараланған және тиісті  нұсқаулықтарда келтірілген. Салық службасы органдары уәкілетті мемлекеттік орган мен салық органдарынан тұрады. Салық органдарына облыстар, Астана және Алматы қалалары бойынша аймақаралық салық комиететтері,  ауданаралық салық бойынша салық комитеттері, сонымен бірге қаржы полициясының бөлімшелері жатады.

       Жанама салықтар –жоғарыда атап өткеніміздей, бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген салықтар, олар салық төлеушілердің табыстарына немесе мүлкіне тікелей байланысты емес.

       Алайда  тұтынуға салынатын салық өсуінің кемшіліктері де бар, бұл кемшіліктерге олардың инфляциялық және регрессивтік  сипатын жатқызуға  болады. Бірақ бұл салықтардың оң нәтижесі олардың теріс  әсерін жауып кетеді. Егер  баға өсетін болса, сонымен бірге бюджет шығыстары да өсетін болса, онда бұл  салықтардан түсетін түсімдер бағаның өсуімен көбейетін болады. Бұл  әлеуметтік бағдарламаларды іске асыруға қаражаттар алуға мүмкіндік береді. Бюджет жүйесіне инфляцияға қарсы автоматты механизм кіріктірілетін болады.

       Жанама салықтардың  ішіндегі ең  маңыздысы 1992  жылы енгізілген қосылған құнға салынатын  салық- ҚҚС болып табылады. Салық төлеуші  мемлекетке оны төлеу нәтижесінде  шеккен шығысының орнын бағаны көтеру жолымен  толықтырады және  салық ты төлеуді сатып алушыға аударады. Салық салу объектісі материалдық шығындарсыз өндірілген өнім ( амортизациясы бар таза өнім) болып саналатын қосылған құн болып табылады:  қосылған өнімге кешенді шығыстар, мысалы, жарнамаға жұмсалатын және басқа  бірқатар шығындар кіріктірілуі мүмкін.

       Қосылған  құнға салынатын салық- көп дүркінді, тауарды өндіру мен өткізудің әрбір сатысында  өндіріп алынатын салық, ол өзіне тауар қозғалысының өткен  стадияларындағы барлық алынымдарды қосып алады, бірақ мемлекетке тек осы тауардың өндірушісі тауарды өндіру мен өткізу стадиясында  алынған қоыслған құнға салынатын салық түседі. Сонымен бірге кәсіпкерлердің салық жүйесі алдындағы теңдігі пайда болады.

       Қосылған құнға салынатын салық бойынша есепке жатқызу механизмі  мына 2 суретте көрсетілген. 

 

2 сурет.  Қосылған  құнға салынатын салық  бойынша есепке  жатқызу механизмі

       Жанама салықтар арасындағы фискалдық маңызы жағынан  екіншісі  кеден төлемдері- әкелім, әкетілім, сондай-ақ транзит тауарларынан, заттары мен қызметтер көрсетуден,  өндіріліп алынатын баждар мен алымдар болып табылады.

       Жанама салықтардың үшінші тобына акциздер кіреді. Бюджет кірістеріндегі салықтың  түсімдерінде олар 2,7 %  құрайды.

       Акциздер - бағаға қосылатын және сатып алушы төлейтін тауарларға салынатын салық. Акциздерді өзінің   айрықшылықты ерекшеліктеріне қарай монополды түрде жоғары бағалары мен  тұрақты сұранымы болатын

тауарларды өндірушілер  төлейді. Акциздер көрсетілген  қызметтерге де салынуы мүмкін, бұл орайда салық сомасы тарифке кіріктіріледі.

       Акциздер әмбебаптық және жеке-дара акциздер болып бөлінеді. Әмбебаптық  акциздер тауарлар мен қызметтердің құнына пайызбен жалпы  айналымнан өндіріледі;  оларға сатудан алынатын,  айналымдардан алынатын салықтарды жатқызуға болады. Жеке-дара акциздер айтарлықтай көп болуы мүмкін. Мәселен, акциздер  Қазақстан Республикасының аумағында өндірілген және оның аймағында  импортталатын мына тауарларға,  акциздлетін  тауарлар мен қызмет түрлеріне салынады: спирттің  барлық түрлері, алкоголь өнімі, темекі бұйымдары, құрамында темекі бар басқа өнімдер, бекіре мен қызыл уылдырығы, алтыннан, платинадан немесе күмістен жасалған   зергерлік бұйымдар, және т.б.

       Корпорациялық табыс салығы.

       Корпорациялық  табыс салығы бюджет түсімдерінде   едәуір орын алады (27,2%). Бұл салықты  Ұлттық банк пен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда Қазақстан Републикасы резидент-заңи  тұлғалары, сондай-ақ Қазақстанда қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын немесе республикадағы көздерден табыс алатын бейрезидент-заңи тұлғалар төлейді.  Арнаулы салық режімін қолданушы заңи тұлғалар - шағын бизнестің субъектілері, шаруа (фермерлік) қожалықтарды, заңи тұлға –ауыл шаруашылығы өнімін өндірушілер, кәсіпкерлік қызметтің жекелеген түрлері корпорациялық табыс салығын төлейді.

       Корпорациялық табыс салығын салу механизмі заңи тұлғалар салықты есептеу, төлеу тәртібін, алу шарттарын, жеңілдіктер мен санкцияларды, төлеу уақытын айқындайды.

       Негізгі шектерде бұл механизм заңнамаға сәйкес мынаған  саяды. Салықты табыс алатын заңи тұлғалар, резиденттер мен бейрезиденттер, соның ішінде кәсіпкерлік қызметтен алатын табыстары  бойынша коммерциялық емес ұйымдар да, бюджет ұйымдары да төлейді.

       Корпорациялық табыс салығын салу үлкейтілген (ірілендірілген) түрде мына сызбада келтірілген.

 

 

 

 
 

 

 

30%       20%      15%      10%     5% 
 
 

 

3 сурет.  Корпорациялық табыс салығын есептеу және өндіріп алу. 

       Мыналар - салық салынатын табыс,  төлем көзінен салық салынатын табыс және Қазақстан Республикасында қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын бейрезидент-заңи  тұлғаның таза табысы корпорациялық табыс салығы салынатын объектілер болып табылады.

       Жеке табыс салығы. Бұл төлем бойынша қаражаттардың түсімі  (2001 ж. дейін –жеке тұлғалардан алынатын табыс салығы)  барлық салық төлемдерінің 0,9% алады.

Салық салу объектілері  бар жеке тұлғалар жеке табыс салығын  төлеушілер болып есептеледі. Салық салу объектісі төлем көзінен салық салынатын табыстар және төлем көзінен салынбайтын табыстар болып табылады.

       Салық мөлшерлемесі баспалдақты үдеме бойынша табыстың мөлшеріне қарай 5 пайыздан 20 пайызға дейін белгіленген (кесетні қараңыз). 

 

       Дивиденттер, сыйақылар мен ұтыстар түріндегі табыстарға 15% шөлерлеме, адвокаттардың және нотариустардың табыстарына 10% мөлшерлеме бойынша салық салынады.

       Төлем көзінен салық салынатын табыстарға мыналар жатады: