Ақша қаражаты, құнды қағаздар, ақшалы құжаттар мен қатаң түрдегі есеп беру бланкілерді түгендеу

№1 Кәсіптік лицей 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Тақырыбы: «Ақша қаражаты, құнды қағаздар, ақшалы құжаттар мен қатаң түрдегі есеп беру бланкілерді түгендеу» 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

                                          Орындаған: Пайызова Г.М.

                                          Тексерген: Алишева  М.Ш. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Алматы 2009

    Нарықтық экономикада кәсіпорындар арасында еңбек құралдары мен  заттарын сатып алу, өнімдерді, жұмыстар мен қызметкерді сату жөніндегі мәмілелер тұрақты түрде, жасалып отырады. Есептесу 2 нысанда жүргізіледі:

  1. Банк  жүйесі арқылы қолма қолсыз  ақша аудару жолымен.

  2. Қолма-қол  ақшамен төлеу түрінде.

        Ақшаларды сақтау және қолма-қол   ақшасыз есеп айырысуды жүргізу үшін  Қазақстан Республикасының банк мекемелері:

1) ҚР Әділет министрлігінде тіркеуден өткен заңды тұлғаларға   есеп                айырысу шоттарын;

2. шетелдік валютадағы қаражаттардың қолда бары мен 
   қозғалысын  есепке  алу  үшін  заңды  тұлғаларға  валюталық 
   шоттарды;

  3) бюджеттік мекемелерге, олардың бюджеттен  тыс қаражаттары         бойынша, қоғамдық ұйымдарға, өндірістік, ком- 
мерциялық қызметпен айналысатын жеке тұлғаларға ағымдық 
шоттарды;

          4) республикалық бюджетте түрған мекемелерге бюджеттік 
              шоттарды;

          5) Ұлттық банк мекемелеріндегі екінші деңгейдегі банктерге 
          корреспонденттік шоттарды ашады.

  Касса - есеп айырысу операцияларын банк арқылы өткізу мемлекеттік заңды тұлғалардың қаржы-шаруашылық қызметіне бақылау жасауына мүмкіндік береді. Банк субъектінің бюджетпен салықтар мен алымдар бойынша уақтылы есеп айырысуын, жеткізушілердің шоттарының уақтылы төленуін бақылап, әртүрлі мақсаттар үшін кәсіпорынға қарыз береді және олардың қайтарылуын қадағалайды. Банк арқылы қолма қолсыз ақша аудару жолымен төлем жасау есеп айырысудың негізгі нысаны болып табылады.

    Ақша қаражаттарының бір бөлігі қызметкерлермен еңбекақы бойынша қолма-қол есеп айырысу үшін, қолма қол ақшаға құндылықтарды сатқаны үшін есеп беретін адамдар пайдаланады. Мұндай қаражаттар кассада сақталып, сол арқылы айналымға түседі. Есеп айырысу операцияларының тиімділігі көбіне ақша қаражаттарының бухгалтерлік есебінің жағдайына тәуелді.

  Ақша  қаражаттарының, есеп айырысулардың және несие операцияларының бухгалтерлік есебінің міндеттері:

1. Қолма қолсыз ақша аудару жолымен және қолма қол 
   ақшамен қажетті есеп айырысуларды уақтылы және дұрыс жүргізу.
2. Ақша  қаражаттарының  қолда  бары  мен  қозғалысын 
   және  есеп  айырысу  операцияларын  есептік тіркелімдерде толықтай және жедел түрде көрсету,
3. Бөлінген лимиттерге, қорларға және сметаларға сәйкес ақша  қаражаттарын  мақсаты  бойынша  жұмсаудың қолданыстағы ережелерін сақтау.
4. Белгіленген мерзімдерге ақша қаражаттары мен есеп 
   айырысудың жағдайына түгендеуді ұйымдастыру және жүр- 
   гізу. Мерзімі кешігетін дебиторлық және кредиторлық берешектердің туындауын болдырмаудың мүмкіндіктерін іздестіру.
5. Кассадағы,  есеп  айырысу шотындағы және  банктегі басқа  шоттардағы  ақшалардың бар-жоғы  мен  сақталуына бақылау жасау.
6. Есеп айырысу - төлем тәртібінің сақталуына,  материалдық құндылықтар мен қызметтер үшін сомалардың уақтылы аударылуына, сондай-ақ несие тәртібінде алынған ақша қаражаттарының қайтарылуына бақылау жасау.

     Уақытша бос ақшаларды сақтау және қолма қолсыз ақшамен есеп айырысуды жүргізу үшін шаруашылық субъектісі өзі таңдаған банкте есеп айырысу шотын ашады.

  Есеп  айырысу шоты мынадай құжаттардың негізінде ашылады:

1) шот  ашуға арналған - өтініш;

  2) қойылатын қол мен мөртанба  белгісінің үлгісі бар карточка;

  3) субъектінің салықтық есепке  қойылу фактісін растайтын салық  органының анықтамасы;

  4) мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің  көшірмесі;

  5)  Жарғы мен құрылтай шартының (егер құрылтайшылар саны 1-ден көп болса) көшірмесі.

    Есеп айырысу шотын ашқан шаруашылық  субъектісі оның иесі болып  табылады. Ол өзіне  берілген  құқықтардың  шегінде осы шоттағы  қаражаттардың барлығына иелік  жасайды.

     Ақшаларды қабылдауды , беруді  және  аударуды банк мынадай құжаттардың негізінде орындайды:

1. Қолма-қол ақшаларды кассадан есеп айырысу шотына  енгізген кезде қолма-қол ақша салымының  мәлімдемесі рәсімделеді.
2. Әр түрлі мақсаттар үшін кассаға алынғанда – чек рәсімделеді.
3. Басқа субъектілермен есеп айырысқанда төлем тапсырмасы жазылады.
4. Субъект босатылған өнімдердің, орындалған жұмыстар мен қызметтердің құнын сатып алушыдан өндіріп алуға тиіс болғанда – төлем талап-тапсырмасы жасалады.
5. Шаруашылық істері жөніндегі алқаның (комиссияның) бұйрығы, сот органдарының атқарушы қағаздары есеп айырысу шотынан қаражаттар есептен шығарылатын атқарушы құжат болып табылады.

 
 
 

   

            

                 Ақша қаражаттарының жалпы сипаттамасы.

                                         Есеп айырысу нысандары.   

           Барлық шаруашылық жүргізіші  субъектілер өз ақша қаражаттары  банкі мекемелерінің тиісті шоттарында  сақтап және міндеттемелері бойынша  төлемдерін, әдетте, осы мекемелер  арқылы ақшасыз нысанда, ал  қажет жағдайда Қазақстан Республикасының Ұлттық банкісінің нормативтік құжаттарымен белгіленген шегінде нақты ақшамен есептесуді жүзеге асырады. Егер де заңды тұлғалардың арасындағы төлем сомасы 4000 айлық есептік көрсеткіштен (АЕК) асып түссе, онда олар тек ақшасыз тәртіпте айырысуларды жүзеге асырады. Бүл келтірілген мәлемет заңды тұлғалардың арасындағы әрбір мәміле (контракт, келісімшарт) бойынша шартты түрде пайдаланады. Егер де контракт сомасы көрсетілген лимиттен асатын болса, онда төлем ақшасыз тәртіпте орындалуы керек, тіптен олар жартылай орындалса да , әрбір төлемнің сомасы 4000 АЕК-тен аспауы керек.

          Ақша қаражаттары сақтау үшін  және заңды тұлғалар арасында  есеп айырысу үшін Қазақстан  Республикасының банк мекемелерінде  банк шоттарын ашады. Банк шоттары-бұл  банк мен клиентер арасындағы келісім-шарттың қатынастарын көрсететің әдіс. Банк шоттары теңгемен де, шетелдік валютамен де жүргізіледі және ол ағамдық, жинақтық және корреспондентік болып бөлінеді.

          Корресмпонденттік шоттар – банк  шоттары банктер мен ұйымдардың кейбір операция түрлерін жүзеге асырады.

          Ағымдағы (есеп айырысу) және жинақ  шоттары – бұл да банктіқ  шоттар, бірақ олар жеке және  занды  тұлғаның оқшаланған  бөлемшелері үшін де ашылады.

          Шетелдіқ валютадағы қаражаттардың  қолда бары мен қозғалысын есептеу үшін субъектіге арнап ағымдағы (есеп айырысу) шоттар ашылуы мүмкін. Ол сыртықы экономикалық  қызметін жүзеге асыратын және өнімнін валютаға сататын субъект үшін ашылады. Аккредивтер, чек (аванс) кітапшаларын субъектілер ақша қаражаттарын оқшаулап сақтау үшін және тиісті операцияларын жүргізу үшін ашады.

         Субъект шоттарындағы қаражат  лардындағы қаражат олардың иелерінің  әмірі бойынша есептен шығарылады. Субъектінің рұксатынсыз және қолданылып жүрген заңдарда көзделген басқа жағдайларда ғана жол берілуі мүмкін.

          Субъектілердің шоттарынан төлем жасау, егер заңдарда өзгеше көзделмесе, субъектінің басшысы белгіленген кезектілікпен жүзеге асады.

          Қазакстан Республикасының аймағында ақшаны  төлеу мен аударуды жүзеге асыруда келесі әдістерді: қолма-қол ақшаны аударуды; төлем тапсырманы ұсынады; чектерді беруді; вексельдерді немесе олардың индоссаменттері арқылы беруді; төлем карточкасын пайдалануды; тікелей дебеттік банкі шоттарына аударуды; тапсырма-төлемдерін ұсынуды; инкассалық жарлығын ұсынуды; республиканың заң актілерімен белгіленген басқа да әдістерін пайдаланады.

          Ақшасыз есеп айырысудың негізгі  нысандары: төлем тапсырма; чек; вексель; төлем-тапсырма төлемдері; кеден мен салық қызметінің органдарың инкассалық жарлықтары болып табылады.

          Төлеуші мен алушылар өзара  есеп айырысу нысандарын келісім  – шарт негізінде анықтайды,  сондай-ақ олардың арасында болатын  талаптары мен міндеттемелерді  зачетка да жатқыза алады. 

Вексельдер  арқылы есеп айырысу.

       Вексель – біржақты сөзсіз орындалатын ақша міндеттемесін камтитын қатан нысанда белгіленген төлем құжаты,яғни бұл қатаң белгіленген жазбаша үлгіде көрсетілген ақшалай борышты міндеттеме.       

      Вексель - өзінің иесіне төлеу мерзімі келуі бойынша онда аталған ақшалай соманы талап етудің сөзсіз құқығын береді. Вексель бойынша оны берген немесе төлеуге келісім берген (акцепттеген) тұлға төлеуге борышты. Вексельді жазып беруші кәсіпорын (тұлға) борышкер болып саналады. Сатылған тауарлардың төлем ақысы есебінен вексельдің қабылдаушы кәсіпорын (тұлға) кредитор (қарыз беруші) болып саналады.

     Вексель қаражаттары бойынша есептесудің есебі. Вексель (қарыздық қолхат, міндеттеме) - бұл вексель берушінің вексель ұстаушыға (вексель иесіне) белгілі бір соманы мерзігілі жеткен бойда қарыздық міндеттемені сөзсіз төлеуді куәландыратын бағалы қағаз.

     Вексель - бұл вексель айналымы жолымен берілетін коммерциялық несиенің түрі (вексельдің бір иегерден басқасына берілуін ақша алмастырады).

      Вексель заңмен ұйғарылған үлгіде жазылуға тиісті, тек соңда ғана ол өзінің заңды күшіне енеді. Дұрыс жазылған вексель бойынша төлеуден бас тарту сотқа шағымдануға және борышкердің мүлкі есебінен  онда көрсетілген соманы мәжбүрлі түрде өндіруге негіз береді. Вексель жеткілікті дәрежеде сенімді бағалы қағаз болғанымен, ол ақшаны толық қайтарып алуға кепілдік бере алмайды.Борышкер кәсіпорын (вексель беруші) банкроттық жағдайына түсіп және оның мүлкі барлық вексельдер бойынша төлемдер үшін жетпей қалуы мүмкін. 

 Вексель жай және аударма болып келеді:

       Жай вексель (соло-вексель) - талап етуі бойынша немесе белгіленген мерзімде келешекте вексельде көрсетілген ақша сомасын вексель ұстаушыға төлейтіні туралы вексель ешқандай талқылауға жатпайтын міндеттемесінен тұрады. Жай вексель кредитордың (вексель ұстаушының) пайдасына борышкерге (вексель берушіге) төлеу міндеттемелерін мойындатады.Оны борышкер жазып береді және оған қол қояды. Екі тарап қатысады; вексель беруші және вексель ұстаушы. Вексельде берілген орны мен күні, міндеттеменің жалпы сомасы немесе % төлеу жөніндегі міндеттеме бөлек түрде  төлемнің  мерзімі   мен   орны, алу-шының  атауы,   екі тараптың қойған қолдары көрсетіледі

       Аударма вексель (тратта) – вексель берушінің (трассанттың) үшінші тұлғаға (трассатқа) бірінші вексель ұстаушыға (реминтентке) немесе оның бұйрығы бойынша келешекте белгілі бір уақытта, не ұсынған кезде, вескельде көрсетілген ақшаны тілейтіні туралы басқаша ешбір шарт койылмайтындығы туралы міндеттемесі. Аударма вексель өз табиғаты бойынша «бұйрыққа» ұқсас болып келеді.Аударма вексель(тратта) үшінші тұлғаға (ремитентке) көрсетілген соманы төлеу туралы борышкерге (қарыздарға) бұйрықты мойындатады.Бұл вексельде көрсетілген соманы   белгіленгеи   мерзімде   ұсынушыға   немесе   үшінші тұлғаға (эмитентке) төлеу жөнінде кредитордың (трассанттың) борышкерге   (трассатқа) берген   бұйрығы.   Аудармалы   вексельді төлеуші (трассәнт) табыстау қолының (индосаменттің) көмегімен  акцепттеуге тиіс. Аударма вексельдер мен коммерциялық қызметтің бірқатар варианттары бар. Сатушы траттаны несиенің мерзімі біткенше ұстап тұрып, онан соң олардың төлеуін талап етуі мүмкін. Бірақ ол вексельді банкіге белгілі мөлшерде кемітумен сатып, оны кепілдіке қойып банкіден ссуда алып немесе оны бағалы қағаздар нарығында сатып, дереу ақшасын алуды артық көреді. Қазіргі уақытта жеткізушілер мен алушылардың арасында есептесу түрлерін таңдауда шектеулер жойылған.кәсіпорындар несиеге өнім жіберу, жұмыстар орындау және қызметтер атқаруы мүмкін.