Қаржылық кәсіпкерлік

[өңдеу] Анықтама

Машиналарды, құрал-жабдықтарды, көлік құралдарын, өндірістік мақсаттағы ғимараттарды ұзақ мерзімге жалдаған жалға алушы мүліктерді пайдалану  шамасы бойынша борыштарын бірте-бірте  өтеуі; лизингтік келісімшарт мерзімінің аяқталуы бойынша: жалға алушы қалдық құны бойынша құрал-жабдықтарды сатып алуы, мерзімін ұзартуы, материалдық құндылықтарды қайтаруы мүмкін.^[1]

[өңдеу] Лизинг және несие

Банктердің лизингтік операциялары несиелік операциялармен ұқсас болып келеді. Алайда, лизингтің несиеден бір айырмашылығын келісімшартта көрсетілген төлемдер төленіп, мерзімі аяқталғаннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қала беруінен көруге болады. Ал несиеде банктің меншік объектісі ретінде қарыз алушының берген кепілдігі қалады.

[өңдеу] Лизинг тарихы

Тарихта лизингке ұқсас операцияның б.э.2000 жылдай бұрын ертедегі Вавильонда жасалғандығы белгілі болғанмен, шетелдік зерттеушілер лизинг операциясының жасалғандығы туралы нақты зерттеулер ретінде 1877 жылы «Белл Телефон Компани» деген  американдық компанияның телефондарды сатудың орнына жалға бергендігін  тілге тиек етеді. «Юнайтед Стейтс лизин  корп.» атты алғашқы лизингтік  компания 1952 жылы Сан Францискода (АҚШ) құрылған. Европада 1962 жылы «Дойче лизинг ГМ6Х» деген бірінші лизингтік компания Дюссельдорфта (Германия) пайда болыпты.1972 жылдан бері еуропа лизинг нарығы дамып келеді.

[өңдеу] Лизингтің негізгі түрлері

Лизингтік мәмілелердің бірнеше түрлері бар. Барлық лизингтік  операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және қаржылық лизингтер. 
1. Шұғыл лизинг – бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда, оның пайдалану мерзімінің қысқалығын және мүліктің құнын толық өтемеуін сипаттайды. 
2. Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін-өзі өтеуімен байланысты сипатталады. 
Осы лизингтердің отандық және халықаралық тәжірибеде қолданылатын мынадай түрлері бар: 
1.Ішкі лизинг – бұл өзінің қатынасушыларының бір елден болып келуімен байланысты сипатталады. 
2.Халықаралық лизинг – бір тарап немесе барлық тараптардың әр елден болып келуін сипаттайды.

[өңдеу] Қаржылық лизинг

Қаржылық лизинг – бұл мүліктің толық құнын  төлеп алатын мүліктің түрін жалға  беру, онда уақытша пайдалануға берілген мүліктің мерзімі шамамен мүліктің амортизацияланатын және пайдаланатын мерзіміне жақын болады. Лизингтік мәміленің тараптары: 
- лизинг беруші(жалға беруші); 
- лизинг алушылар(жалға алушылар) болып табылады. Басқаша сөзбен айтқанда, қаржылық лизинг – бұл инвестициялық қызметтің бір түрі.

[өңдеу] Лизинг қатысушылары

• Лизинг беруші сатып алушыдан лизинг бұйымын лизинг келісім шарты бойынша өз меншігіне  алуды, сосын оны лизинг алушыға  белгілі бір ақыға, белгілі бір  мерзімге, белгілі бір уақытта  иелік ету жағдайына және кәсіпкерлік мақсаты үшін пайдалануына беруді міндетіне алады. Бұл кезде лизинг бұйымы лизинг алушыға берілгенде, оның мерзімі амортизацияланатын мерзіммен шамалас немесе оның 80% бөлігіне сәйкес келуі тиіс;
• Лизинг алушы келісімшартқа сәйкес төленуге жататын төлемдерді кезеңімен тиянақты түрде төлеп тұруды өз міндетіне алады. Келісімшарттың мерзімі өткен соң, лизинг бұйымы лизинг алушының меншігіне өтуі мүмкін, егер бұндай жағдай шартта қарастырылған болса.
• Лизинг бұйымдарына: ғимараттар, қондырғылар, машиналар, құрал-жабдықтар, транспорт құралдары, жер телімі т.б. мүліктер жатады. Лизинг бұйымына бағалы қағаздар, табиғи ресурстар жатпайды.

[өңдеу] Лизинг және лизингтік мәмілеге қатысушылар

Лизинг сөзі «то  леасе» ағылшын етістігінен аударғанда «жалға беру» беруде екі тарап  қатысса: жалға беруші және алушы  болса, ал лизингте үш қатысушы:лизинг беруші, лизинг алушы және жабдықтаушы  болады. Лизинг лизингтік мәмілеге қатысушылардың қарастырған жағдайына  байланысты және олар әрқилы болып  бөлінеді:

• қайтарылатын лизинг – лизингтің бұл түрі, онда сатушы осы бұйымды кері қайтарыпала алатын болса ғана лизинг алушыға лизинг ретінде сатады;
• банк лизингі – лизингтің бір түрі, онда лизингті беруші ролін банк атқарады;
• толық лизинг – лизингтің бір түрі, онда лизинг беруші ағымдағы жөндеу және оның лизинг бұйымына техникалық қызмет көрсету жұмысын атқарады;
• таза лизинг – лизингтің бір түрі, онда лизинг алушы ағымдағы жөндеу және оның лизинг бұйымына техникалық қызмет көрсету жұмысын атқарады.

Фирма теорисы. Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі  формалары

Уикипедия жобасынан алынған  мәлімет

Мында өту: шарлау, іздеу

Фирма теорисы. Кәсіпкерлікті ұйымдастырудың негізгі формалары.

Фирма нарықтық экономиканың негізгі экономикалық агенті. Бір немесе бірнеше кәсіпорыннан тұратын, пайда табу үшін тауар мен қызметтер жасап шығаруға ресурстарды пайдаланатын ұйымды фирма деп атайды. Фирмаларды жіктеу үшін әр түрлі көрсеткіштер қолданылады, олардың маңыздысына меншіктің формалары және фирманың көлемі жатады. Меншіктің формасына сәйкес фирмалардың немесе кәсіпкерліктің үш түрін атап кетуге болады:

• индивидуалдық  немесе жеке кәсіпкерлік;

• серіктестік  немесе партнерлік;

• корпорация (акционерлік  қоғам).

Индивидуалдық (жеке) кәсіпкерлік деген бір адам иелік ететін бизнес. Индивидуалдық бизнестің иелік етушісі сонымен бірге менеджер қызметін атқарады. Оның мүлігі мен жауапкерлігінде шек болмайды. Индивидуалдық кәсіпкерліктің басты кемшілігі — капиталының аз мөлшерде болуы. Артықшылықтары: меншік иесінің әрқайсы барлық пайданы иемденеді, өзгерістердің қандайын болмасын өзі жүргізе алады. Индивидуалдық бизнесмен заңды түлға болмайды. Сондықтан ол тек табыс салығын төлейді, корпорацияға белгіленген салық төлемейді. Бизнестің аса кен. тараған бұл формасы ұсақ дүкендерге, қызмет сферасына, фермаларға, заңгерлік іс-әрекеттерге тән болады. Серіктестік (партперлік) дегөніміз екі және одан көп адам иелік ететін бизнес. Бұл да заңды түлға емес, сондықтан табыс салығын ғана төлейді және фирманың барлық қарыздарына шексіз жауапкершілік артады. Артықшылығы: ұйымдастырылуы жеңіл. қосымша қаражаттар және жаңа идеяларды іске тарту мүмкіндігі болады. Кемшіліктері:

• шаруашылық дами түскенде қаржы ресурстарының тапшылығынан қосымша капиталды іске тарту  мүмкіндігі шектелген;

• фмрма мүшелерінің  барлығы бірдей іс-әрекет мақсаттарын  жетіле түсінбеуі;

• фирма табыстары  мен шығысғарындағы бірге тапқан мүліктерді бөлудегі әр кісінің үлес салмағын анықтаудың қиындығы. Брокерлік кеңселер, аудиторлық фирмалар, қызмет көрсету сферасылың мекемелері және тағы басқа көбінесе, серіктестіктер формасында ұйымдастырылады.

Корпорация деп бір заңды тұлға болып бірлесіп, кәсіпкерлік қызмет жасау үшін қосылған адамдар жиынтығын атайды. Корпорация меншігіне құқықтар акцияларға сәйкес бөлшектерге бөлінеді, сондықтан корпорацияның иелері акциялар ұстаушы, ал корпорацияның өзі — акционерлік қоғам деп аталады. Корпорацияның табыстарына корпорация салығы салынады. Акциялардағы үлестеріне сәйкес белгіленетін корпорация қарыздары үшін, корпорация иелері шектеулі жауапкершілік артады. Корпорациялардың артықшылықтары:

• акциялар мен  облиғацияларды сатып ақша капиталын  іске тартудың шексіз мүмкіндігі;

• акционерлер  құқықтарының заттық (мүліктік) құқыққа  және жеке құқық қ а бөлінуі. Мүліктік құқыққа дивиденд алу және фирма  жойылған жағдайда оның мүліктерінің құнынын, бір бөлігін алу құқы жатады. Жеке құқыққа акционерлік  қоғамның істерін басқаруға қатынаса алу құқығы жатады. Акционер заңдық құқығын жоғалтпай басқаруға  қатыспауына болады;

• басқару қызметтерін  жүргізуге сырттан жоғары квалификациясы бар мамандарды шақыра алады;

• корпорацияның  тұрақты қызмет етуі. Қоғамнан әлдебір  акционер шығуы фирма қызметіне, оның жабылуыла әсер етпейді. Бизнес ұйымдастырудың корпоративтік формасының кемістіктері:

• акция ұстаушыларға дивиденд түрінде төленетін корпорация табысының бөлігіне екі жақты (екі рет) салық салынуы:біріншісі — корпорация пайдасының бөлігі деп, екіншісі — акция ұстаушы табысының бөлігі деп;

• экономикалық бейәрекеттердің, қылмыс жасауға қолайлы мүмкіндіктердің  мол болуы;

• меншіктену мен  бақылау қызметтерінің бөлінуі. Акция иемденушілер барынша көп  дивиденд алуға ынталы болады, менеджерлер оны азайтып ақшаны айналысқа жіберуге тырысады.

Корпорациялардың  басқа да кемшіліктері болады, бірақ  артықшылықтары одан көп.

Фирманың көлеміне сәйкес бизнес кіші (шағын), орташа және ірі бизнес болып бөлінеді.

Осы заманда батыс  экономикасында кіші бизнес шаруашылықтың ең ірі секторын құрайды. Бұнда барлық жұмыспен қамтылғандардың жартысынан көбі еңбек етеді. Кіші бизнестің типтік формасына франчайзинг (францһісе — жеңілдік) жүйесі мен венчурлік (вентұре — бел байлау, тәуекел ету) кәсіпкерлігі жатады.

Фраичайзипгке ұсақ жеке фирмалар жатады. Белгілі жерде, белгілі сферада, өздерінің қызметтерінде ірі фирманың фабрикалық маркасын пайдалану құқығына ие болу үшін, олар бір-бірімен контракт жасасады. Бұлардың баға жағынан тауарды жеткізуде, жабдықтармен қамтылуда жеңілдіктері болады. Кіші фирмалар ірі компаниялардың өнімдерін бөлшек саудада сатушы қызметтері арқылы атқарады. Бұндай контрактар екі жаққа яайдалы: ұсақ фирмалар ірілерден қамк.орлыққа ие болады, олардан сауда жасайтын аймақ алады, ал ірі фирмалар өнімдерін өткізуге жұмсалатын ақшаны үнемдейді және қамқорына алғандардан ұдайы төлемдер алып тұрады.

Веичурлік фирма. Бұл ғылыми зерттеумен және оны әрі дамытумен айналасатын коммерциялық ұйым. Олар, осымен қатар, ғылыми жаңалықтарды иемденетін компанияларды қаржыландырады және консультация жүргізеді. Венчурлік кәсіпорындар жаңалық енгізуден бизнес жасайды. Олардың әрекеттері тәуекелділікті тілейді, бірақ жаңа өнім нарықтың талабына, сатып алушылар қажеттеріне, шығындардың төмендеуіне сәйкес келмесе, күйіп кету мүмкіндігі мол. Сондықтан венчурлік фирмалар өнімнің бір түрін жасауды тез аяқтап, оның басқа жаңа түрлерін жасаумен айналасуға тырысады.

Венчурлік кәсіпкерлік екінші дүниежүзілік соғыстан кейін тұңғыш рет АҚШ-да пайда болған. Венчурлік фирмалар Қазақстанда құрыла бастады, бірақ жалпы шағын кәсіпкерлікке ұқсас, кең тарамай отыр. Ал Қазақстан үшін шағын кәсіпкерліктің маңызы өте зор, өйткені ол көп мәселе шешеді:

• Қазақстан халқының елеулі бөлігін құратын жағдайы  төмен адамдар үшін соншама көлемді  капитал салымынсыз тұтыну тауарлары  мен қызметтер өндірісін кеңейтуге  ат салысады;

• халықтың материалдық  және қаржылық қаражаттарын өндіріске  тартуға көмектеседі;

• ірі өндірістен босаған адамдарды жұмыспен қамтуға  мүмкіндік береді. Кіші бизнестің  әлеуметтік-саяси мағынасы да зор: ол қоғамның тұрақтылығының кепілі болып  табылатын «орташа» таптың даму иегізі. Бірақ шағын бизнестің даму қарқыны  қанағаттандырады деп айтуға ерте.

Бұның ішкі және сыртқы себептері аз емес:

Ішкі факторлар:

• старттық капиталдың жетімсіздігі;

• банкілермен  байланыстың нашарлығы.

Сыртқы факторлар:

• қисынсыз салық  жүйесі;

• заңдардың шикілігі, тұрақсыздығы;

• «криминалдық прессинг».

Шағын бизнесті жандандыру үшін қажет шараларды үш бағыттан жүргізу қажет:

• шағын бизнестің  ішкі ортасын жақсарту керек;

• нақты фирмаларға тікелей көмек көрсету;

• шағын кәсіпорындарының өзін-өзі ұйымдастыруын күшейту.

Орташа бизнестің  рөлі мәз емес. Бұл ірі кәсіпкерлікпен де, ұсақ кәсіпкерлікпен де бәсекелес  болады. Нәтижесінде ірілер қатарына шығуы мүмкін, немесе мүлде күйрейді. Тек кейбір ерекше монополистік өнім шығаратын болса жағдайы жөнді  болуы мүмкін мүгедектерге, жарымжандарға  арналған техника жасау, қала сағаттарын жөндеу) тағы басқа.

Ірі бизнес, көбінесе бизнестің ең тұрақтысы. Оның нарықтағы  монополдық болмысы көпшілік тұтынуына  арналған арзан және мол өнім өндіруге мүмкіндік береді.

Енді мынадай  сұрақтардың реті келіп тұр:

1. Қандай жағдайлар  фирма көлеміне әсер етеді?

2. Фирмалар не  үшін құрылады?

3. Нарық мүшелерінің  әрқайсысын минифирма болдырып, иеліктен барлық экономика «жаппай,  түгел» нарық түрін алмайды?

Баршаға мәлім, нарық  бостандық әкеледі, ал әкімшілдік, иерархия, бақылау және саналы жоспарлаудың болуы туралы бостандыққа шек қояды Мәселе нарық механизмін пайдаланудың арзанға түсуінде. Нарықтың әр мүшесі өздерінің жеткізушілері мен жабдықтаушылары кәне сатып алушылары туралы, келіссөз жүргізу және келісім-шарт талаптарының орындалуы туралы информация алуға мәжбүр болады. Осы үшін шығын жасалынады. Осындай шығындар трансакциондық (лат. трансацтіо «келісім») шығындар деп аталады.

Бұл шығындар нарықтық агенттердің бір-бірімен қатынастарын келістіру процесінде пайда болады. Егер экономика тек жалғыз физикалық  тұлғалардан тұрып, «жаппай, тағы»  нарық болса, миникелісімдер өте  кеп болғандықтан, трансакциондық шығындар тым көп болар еді. Фирманы  ұйымдастыру, осы шығындарды төмендетудің әдісі болып табылады. Фирмалар нарықтық механизмді шектеп, жою мақсатымен, нарықтық үйлесімнің қымбат болғандығына жауап ретінде құрылады деген  тұжырымдар жоқ емес. Шынында, трансакцияларды  нарықтың көмегінсіз, фирманың ішінде жасау арзаң түседі екен. «Иерархия» (фирма) мен нарықтың бір-бірінен  артықшылығы жоқ.