Акционерлік қоғам

                                                                                 МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ..........................................................................................3 – 5

1 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ  ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ    НЕГІЗДЕРІ

1.1            Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғамдардың құрылу ерекшеліктері және қызмет етуі..............................6-13

1.2            Акционерлік қоғамдардың Қазақстан экономикасындағы ролі..........................................................................................13- 18

2 «МАҢҒЫСТАУГЕОЛОГИЯ» АҚ – НЫҢ ЖАЛПЫ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ

2.1            «Маңғыстаугеология» АҚ – мы туралы қысқаша мәлімет, оның технико – экономикалық көрсеткіштерін талдау......18-22

2.2            «Маңғыстаугеология» АҚ – ның экономикалық тиімділігін талдау.......................................................................................22-28

3              АКЦИОНЕРЛІК  ҚОҒАМДАРДЫҢ ТИІМДІЛІГІН  ЖОҒАРЛАТУ ЖОЛДАРЫ

3.1 АҚ – дың өндірістік тиімділігін арттыру жолдары және стратегиялары..................................................................................29-33

ҚОРЫТЫНДЫ.................................................................................34-35

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР КӨЗДЕРІ................................36

КІРІСПЕ

              Бүгінгі күні Қазақстанда нарықтық экономиканың негіздерін құрудың маңызды шарттарының бірі акционерлік қоғамдардың дамуы. Олар шетел капиталын тарту арқылы нарықтық бейімделген шаруашылық құрылымдар мен бәсекелестік ортаның құрылуына мүмкіндік береді, сонымен қатар алып – сату мен кәсіпкерлік әрекеттердің дамуына жағдай жасайды. Акционерлік қоғамдар акционерлерді басқаруға және пайданы бөлуге қатысуын қамтамасыз етеді. Нарықтық экономиканың әлеуметтенуінің акционерлік формасы капиталды демократияландырады. Акционерлік қоғамдардың әлеуметтік бөлігі меншік иелерінің массалық негізі ретінде қоғамның орта табын қалыптастыру шарттарының бірі болып табылады.

              Экономикадағы өндірістің құлдырауы және дағдарыс жағдайларында акционерлік қоғамдардың дамуы қаржылық ресурстардың көлденең түрде ауысуын қадағалап, салааралық қаражаттардың қозғалысын рационалдайды, яғни экономиканы көтерудің және қайта құрудың алғышарттарын қалыптастырады.

              Елімізде акционерлік қоғамдардың дамуы мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіруді жүзеге асыру нәтижесінде кеңістікте де, уақыт бойынша да жаңа қарқынға ие болды. Оның негізгі жекешелендіру формаларына акционерлендіру жатады. Мемлекет иелігінен алу мен жекешелендіру кезінде әр түрлі деңгейде мемлекеттің қатысуымен акционерлік қоғамдар құрылады.

              Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін пайдаланылатын, ең кең таралған ұйымдастырушылық – құқықтық нысан болып акционерлік қоғамдар болып табылады. Акционерлік қоғамдардың ролі мен маңызы 2003 жылы 13 мамырда «Акционерлік қоғамдар туралы» ҚР арнайы Заңы қабылданғаннан кейін күшейді.

              Жекешелендірудің мемлекеттік саясаты акционерлік қоғамдарды мүліктік айналымның орталығына қойды, кәсіпкерлік қызметтің акционерлік нысаны шаруашылық жүргізудің ең кең тараған нысанына айналып, Қазақстан Республикасының экономикалық қайта құрулар механизміне терең енді және оның дамуына біршама әсер етуде.

              Мемлекеттік және коммуналдық кәсіпорындарды жекешелендіру салдарынан кәсіпкерліктің акционерлік нысанының кең таралуы – бизнестің әр түрлі сфераларында қайта құрылып жатқан акционерлік қоғамдар санының динамикалық түрде өсуі және олардың ел экономикасына әсері акционерлік қоғамдардың экономико – құқықтық мәнін, оларды құқықтық қамтамасыз етудің және дамудың негізгі тенденцияларын терең зерттеуді талап етеді. Осының бәрі курстық жұмыстың тақырыбын таңдауды анықтады.

              Акционерлік қоғамға, ұжымдық кәсіпкерліктің құқықтық нысаны ретінде, заңды тұлғаның  барлық негізгі белгілеріне тән, атап айтқанда:

1.Акционерлік қоғам – акционерлік  заңнамасымен, жарғысымен, жергілікті нормативті актілерімен бекітілген ұйымдастырушылық бірлік, оған ең аз дегенде үш элемент кіреді:

              Біріншісі: жеке субъектілер жалпы біртұтасқа бірігетін әлеуметтік мәнді өзара байланыстар жүйесінің бар болуы;

              Екіншісі: құрылу мен қызмет етудің белгілі бір мақсатының болуы. Акционерлік қоғам, кез – келген әлеуметтік ұйым сияқты мақсатты жалпылық – бұл осындай мақсат үшін адамдардың бірігуі, ол әрқайсысы үшін маңызды болса да, жеке түрде оған ешкім қол жеткізе алмайды. Бірақ та бұл мақсатқа жету оларды рольдер бойынша, мақсаттар бойынша, бағынуы бойынша бөлінуіне мұқтаж етеді.

              Акционерлік қоғамдардың құрылуы мен қызмет етуінің негізгі мақсаты болып, кез – келген коммерциялық ұйымдікі сияқты пайда табу  болып табылады. Ары қарай, бірақ та акционерлік қоғамдардың құрылуы мен қызмет етуіне селсоқ қарауға болмайтыны түсіндіріледі – акционерлік қоғамның дамуы акционерлік қатынастардың субъектілерінің (акционерлер, персонал, несие берушілер, мемлекет және оның органдары ретінде т.б.) әр түрлі топтарының мүдделер жүйесінің жиынтығын жүзеге асырумен анықталады.

              Үшіншісі: ішкі құрылымның және функционалды дифференциацияның бар болуы (акционерлік қоғамды ұйымдастырудың корпоративті әдісі, компанияның өндірістік – шаруашылық қызметінің ұйымдастырушылық құрылымы).

2.Экономикалық белгі – жарна ретінде жарғылық капиалға акционерлермен берілген жинақталған мүлікті, сонымен қатар қызмет үрдісінде заңды негізде құрылған немесе иемденген қоғамды иелену.

              3. Материалдық – құқықтық белгі, оған екі элемент кіреді: азаматтық айналымда өз атынан жеке түрде шығу қабілеті және жеке мүліктік жауапкершілік, яғни өз атынан мүліктік және мүліктік емес құқықтарды иемдену және міндеттерді өз мойнына алу қабілеті.

              4. Процессуалды – құқықтық белгі – соттарда талапкер және жауапкер болу қабілеті. Заңнамаға сәйкес акционерлік қоғамдар соттарда міндеттемелерді орындау, өнімді, жұмыстарды, қызметтерді және т.б. иемдену бойынша шаруашылық субъектілер ғана емес, сонымен қатар директорлар кеңесі мүшелерінің (бақылау кеңесі), коллегиялық атқарушы органның (басқарма, дирекциялар), сонымен қатар жеке атқарушы органның (бас директор, директор) мүшелеріне, басқарып отырған ұйымға немесе басқарушыға жауапкершіліктің негізі мен өлшемдері орнатылмаған болса, шығындарды өтеу, қоғамға олардың қателі іс - әрекеттерімен (іс - әрекет етпеуі) жасалған қателері бойынша талабымен сотқа жүгіне алады.

              Курстық жұмыстың мақсаты: нарықтық экономика жағдайындағы акционерлік қоғамдардың маңызы мен тиімділігін ашып көрсету.

              Аталған жұмысқа сай, оның негізгі міндеттері болып мыналар табылады:

      нарықтық экономика жағдайындағы акционерлік қоғамдардың теориялық негіздерін ашып көрсету;

      «Маңғыстаугеология» АҚ – ның технико – экономикалық көрсеткіштеріне талдау жасау;

      АҚ – дың экономикалық мәнін, оның Қазақстан Республикасындағы ролін қарастыру;

      АҚ – дың тиімділігін арттырудың шетелдік тәжірибесіне талдау жасау;

Курстық  жұмыстың құрылымы.  Жалпы курстық жұмыс үш бөлімнен,қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен тұрады. Курстық жұмыстың бірінші тарауында – Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғамдардың құрылу ерекшеліктері, қызмет етуі және олардың ролі, екінші тарауда – «Маңғыстаугеология» АҚ – ның жалпы экономикалық сипаттамасы, оның технико – экономикалық көрсеткіштері, ал үшінші тарауда – жалпы АҚ – ң экономикалық тиімділігін арттырудың шетелдік тәжірибелері қарастырылып, талқыланды.

              Жұмысты жазу кезінде отандық және шетелдік авторлардың әдебиеттері, сонымен қатар АҚ – дың қызметін реттейтін заңдар және нормативтік актілер пайдаланылды.

1 АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМДАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТИІМДІЛІГІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ

1.1            Қазақстан Республикасындағы акционерлік қоғамдардың

құрылу ерекшеліктері және қызмет етуі.

Акционерлік қоғам – бұл акция сату мен ақшалық орталықтандыру

негізінде құрылған мекемелік форма, ол жалпы акционерлік капиталға ақшалық негізде көмек беретін тұлғалардың жиынын ұсынады және ол капиталды белгілі бір нақты жеке шаруашылықта қолдану, сонымен қатар кірген кірісті, шыққан шығынды бірге алып жүреді.

              Зерттеушілер көрсеткендей, акционерлік жекеменшік – бұл заңды түрде өркендеу процесі нәтижесі және уақытша жекеменшік трансформациясы, белгілі бір өркендеу дәрежесіндегі шығару масштабы, технология дәрежесі, жүйелік мекеме қаржысы еркін кіру базасында жаңа принциптегі үлгіні ұсынады.

Жекеменшік акционерлік форманың артықшылықтары мен кемшіліктерін қарастыра отырып, басқа жекеменшік формалармен салыстыруға болады.

Акционерлік қоғамды басқа мекемелік – құқықтық формалармен салыстырса, мысалы Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестікпен. Онда, яғни ЖШС – бұл тұлғалар бірлестігі, ал АҚ – бұл капиталдар жиыны екендігін естен шығармаған жөн.

Кесте – 1. Мекемелік – құқықтық формалардың , яғни ЖШС мен АҚ мінездемелік салыстырмасы

АҚ  басқа заңды тұлғалардан негізгі айырмашылығы қатысушының (акционердің) міндетті құқығын бекіту тәсілі арқылы ұйымға қатысты мүлікке акцияға қатысты көз жеткізу жолы. АҚ шығаратын акциялар біркелкі номиналды бағада болуы тиіс. Акциялар иесі – акционерлік ұйымның міндетімен жауап бермейді, олар тек шығын әкеледі – оларға тиесілі акциялардың шығындары жатады. «Акционерлік Қоғамдар туралы» Заңға байланнысты АҚ – дар тек өздерінің міндеттері бойынша оларға қатысты мүліктерге жауап береді.

              АҚ тек өзіне қатысты мүліктерге қорған бола алады, яғни ұйым өз қатысушыларының міндеттеріне жауап бермейді. Акционерлердің кредиторлары өзге қатысушылардан, жеке шаруашылықпен айналысатындардан АҚ – ның үлесін талап ете алмайды.

              Мүлік есептеудің алғашқы көзі – АҚ ақша соммалары болып табылады (алайда төлем натуралды немесе басқа түрде болуы мүмкін). Уақытында төленбеген акция кредитордың кепілдігін әлсіретеді және ұйымның шаруашылық сферасын қиындата түседі. Қатысушылар уақытында акцияларды төлеп тұруы үшін, АҚ – ның міндеттемелерін орындаулары қажет. АҚ ЖШС сияқты  «бір тұлғаның компаниясы» да болуы мүмкін. Ұйым бір қатысушы ретінде басқа шаруашылық бірлестікті иемдене алмайды.

              Акционерлік меншік тек екі жолмен ғана құрылады: салым салушы акционерлік қоғамнан немесе мекемесі бар заңды тұлғадан.

              Жекешелендіру қалпында акцияларды сату мекеме  жұмысшыларында акциялардың өсуі дегенді білдіреді. Жұмысшыларға акциялардың сатылуы – жұмысқа деген қызығушылығын тудыртады және бұл мекемеге кіріс әкелудің бір жолы болып табылады.

              Алайда жұмысшылардың мекеме меншігіне айналуы тек мекемелік салық түсімі және жұмысшыларға акция сатуға арналған немесе жеңілдік түрінде сатылған акциялар болуы мүмкін. Нәтижесінде жеке шаруашылықтың потенциалды және жұмысшылардың ұйымшылдық қабілеті толығымен қолданылмайды.

Жекешелендірудің ең көп тараған түрлерінің бірі – халыққа жария түрде акцияларды сату болып табылады, яғни көрсетілген акциялардың ашық күйде сатылуы конкурстық бағамен сатылады. Фиксацияланған акция сату кезінде акция бағасы бір көтеріліп, бір түседі. Ал конкурстық бағамен сатқанда мүлікке мемлекеттік шаруашылықтарға тұрақты баға қойылады.

              Акцияны ашық күйде сату халыққа жинақ түрінде келеді. Оның ең басты ерекшелігі – ашық түрде өтуінде. Мемлекеттік кәсіпкерлікті жекешелендіру кезінде шетел инвесторларына да қатысуға болады. Алайда, ережеге сай, олар ұлттық экономиканың бәсекеге қабілетті заңдарына сәйкес нақты анықталған. Осы кезде олардың қатысуы мемлекеттік ұлттық экономиканың әлемдік шаруашылыққа септігін тигізуі қарастырылады.