Жұмыссыздық түсінігі

Заңды тұлғаның:

• сатып алу – сату келісім-шарты;
• айырбастау келісім-шарты;
• тегін беру келісім-шарты;
• келісім – шарт міндеттерінің күшіне жылжымайтын мүлікті беру;
• реквизиция немесе бұзу барысында өтемақы түрінде мүлікті беру келісім-шарты
• бөлінетін баланс немесе беру актісі;
• өз күшіне енген сот актілері;
• соғылған обьектіні пайдалануға қабылдау туралы қабылдау комиссиясының акті немесе мемлекеттік қабылдау комиссиясының акті;
• жарғылық капиталына жылжымайтын мүлікті салу туралы шешім (құрылтайшы келісім-шарты, басқосу хаттамасы);
• мүлікті заңды тұлға балансына беру туралы шешім;
• атқарушы органдарының құқықтық актілері

Құқықты орнатушы құжаттар тіркеуге екі данада беріледі, біреуі түпнұсқа немесе нотариалды расталынған  болуы тиіс. Бұл құжаттардың түпнұсқалары (немесе нотариалды расталынған көшірмесі) тіркеуден кейін өтініш берушіге қайтарылады. 
 
Жер учаскесіне меншік құқығын тіркеу кезінде, құқықты орнатушы құжаттан басқа жер учаскесіне жеке меншік құқығына актісін беру тиіс. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    ІІІ. ҚР-да меншік қатынастарын қайта құру. 

    3.1. Жекешелендіру: мәні, кезеңдері. 

    Әкімшіл-әміршілдіктен  нарықтық жүйеге өту үшін игіліктерді  мемлекет иелігінен алу және жекелендіруді  жүзеге асыру талап етіледі.

    Жекелендіру дегеніміз – азаматтардың немесе олардың бірлестіктерінің акционерлік  қоғамдардың, серіктестіктердің, сондай-ақ кәсіпорындардың акцияларының барлығын немесе бір бөлігін жекеменшікке алуы болып табылады.

    Кәсіпорындарға  қатысты үкіметтік негізгі стратегиясы  мемлекеттік кәсіпорындарды нарықтық бәсеке жағдайында жұмыс істей алатындай  жекеменшік фирмаларға айналдыру. Мұны жаңа фирмаларды құру. Сондай-ақ бұрыннан барларын жекелендіру арқылы жүзеге асыру жобаланған еді.

    Жекеменшік  секторын дамытуды ынталаннлыру мақсатында үлкен ұйымдастыру істері мен  кеңмасштабты құқылық рефоорма қабылданды.

    Жеке  меншіктің құқық негіздері Қ.Р.-сы конституциясына ендірілген, сондай-қа ол құқық жекешелендіру туралы заңдармен  бекітілген. Басқа да қосымша заңдар, дәлдеп айтқанда, кәсіпорынға, мүліктік аманатқа, жалға беруге, банкротқа  ұшырауға байланысты заңдар қабылданды.

    Жекешелендірудің  негізгі мақсаты – мемлекетке тиесілі өндірістік нысандарды, басқадай материалдық және материалдық емес активтерді төлеусіз және төлемді ету  арқылы Мемлекеттің республика халқына  құқығын ұлттық мүліктерді қайтару  процесінде меншік құқығын дербестеп, орталықтандырылған жоспарлы экономикадан нарықтық экономикаға көшу өажетті  жағдайлар тудыру болып табылады.

    Осы мақсатты жүзеге асыру үшін мынадай  басты мәселелерді шешу ойластырылған:

1. Мемлекеттік кәсіпорындардың көпшілігін акциялауды, емлекеттік меншік нысандарын шағын және жаппай жекелендіруді тездету;
2. Жекешелендіру кезінде халықтың барлық тобын қалыптасру;
3. Аса шаруа қой субъектілері есебінде жекеменшік иелері тобын қалыптасру;
4. Бәсекелестік орта құрып, өндірістегі монополияны жоюды қамтамасыз ету;
5. Шағын және орташа бизнестерді дамыту;
6. Ірі және бірегей халық шаруашылығы нысандарын қайта құрудың жеке жобаларын жүзеге асыру;
7. Шет ел инвесторларын тарта отырып, жеке меншік бизнесті қайта құруға байланысты ұйымдық шаруашылық құрылымды қалыптастыру;
8. Бағалы қағаздар рыногының субъектісі ретінде инвестициялық құрылым жүйесін дамыту және нығайту;

    Қазақстан Риспубликасында  мемлекет иелігінен  алу мен жекешелендірудің 1993-1995 жылдарға (II кезең) арналған ұлттық бағдарламасы:

    Жекешелендіру ұлттық бағдарламасы үш жоспарлы стратегияны  қамтиды, атап айтқанда, мына әлументтерді:

1. Дүкендер, қоғамдық тамақтандыру пунктері сияқты майда кәсіпорындарды аймақтық аукциондар немесе сауда шегінде қолма – қол есептеу немесе пайдаланылмаған  жекешелендіру  шектері арқылы тез сату. Бәсекелестікке жәрдемдесу мақсатында жекелеген аукциондар арқылы көтерме сауда кәсіпорындарын және еліміздегі жүк  автокөлік кәсіпорындарының бір бөлігін бөлектеу және саудалау.
2. Наминалы нақтылы көрсетілмеген материалдық емес жекешелендіру купондарын Қазақстан азаматтары салған 50-100 жеке инвестициялық қорларға аукцион арқылы бақылау пакетін сату есебінен шамамен 5000 орта ірі кәсіпорындарды жаппай жекешелендіру.

    Бұл бағдарламада, сонымн қатар, жекешелендірудің экономикалық құрылымдармен әрекеттердің белгіленген өзгертулеріне жәрдемдесетін  бірқатар ережелер бар. Біріншіден, барлық кәсіпорындар жекешелендірудің мүмкін боларлықтай ең төменгідеңгейіне жатады (Мысалы, нан өнімдері комбинатын жеке наубайханаларға айнылдырады). Екіншіден, бағдарламада мыналар ескерілген:

1. Жаппай жекешелендіру кем дегенде тиісті кәсіпорынның 51 пайыз акциясын қамтиды;
2. Бірде-бір инвестициялы қор барша аукциянлар ауқымында 10 пайыздан астам акцияны ала алмайды;
3. 10 пайыздай акция ғана еңбек ұжымы мен басшылар арасында бөлінеді. Ең ақырында, мемлекеттік өкіметтің құзыретін шектеу және мүмкін боларлықтай сатып алушымен құпия келісімге келуді болдырмау мақсатында премьер-министрдің орынбасры басқаратын біртұтас орган мемлекеттоік мүлік комитеті (ММК) құрылған болатын, оның міндеті бүткіл процестің жүзеге асырылуын бақылау.

    Жекешелендірудің  бастапқы кезеңі. 1991-1993 жылдың басқы кезіне өнеркәсіп қорын жекешелендірудің алғашқы кезеңі аясында бірсыпыра шаралар қабылданды. 7000-ға жуық кәсіпорын (барлық 45000-50000) ресми түрде жекешелендірілді. Ол жұмыспен қамтылудың 12 пайызын қамтамасыз етеін мемлекеттік кәсіпорындардың 10 пайызын құрайтын. Жекешелендірудің бастапқы кезеңі барысында қорлар, ең әуелі кәсіпорындардың ұжымдары мен басшыларына сатылды. Бұл сату жөніндегі операциялар тиісті айқын ережелердің болмауы себепті мемлекет мүддесіне зиян болып тиді. Сондықтан мемлекет 1993 жылдың ақпан айында үкімет бәрін қамтитын бағдарлама қабылданғанға дейін, кәсіпорындарды одан әрі сатуды тоқтатты.

    Ұлттық  бағдарлама: 1993 жылы сәуір айында Президент  Бүкіләлемдік Банктің жәрдемімен 1993-1995 жылдарға арналған жекешелендірудің ұлттық бағдарламасын бекітті. Ауыл шаруашылығына  жатпайтын кәсіпорындарды жекешелендіру  процесін әбден реттелінген және тұрақтандырылған негізге келтіру  ұйғарылды.

    1994 жылы жекешелендірудің кең ауқымды  бағдарламасы жүзеге асырылды. 1994 жылдың басында жүзеге асырылатын  жалпы ұлттық бағдарлама кезеңіне  дайындық аясында 1993 жылы қазан  айында 6 қалада ұсақ кәсіпорындардың  активтерін сату үшін экспериментті  аукциондар өткізілді. 1993 жылдың  қазан айында үкімет жүк автокөлік  кәсіпорындарын 1993 жылдың желтоқсан  айынан бастаап өздеріндегі жүк  автомашиналарының 20 пайызын аукциондарға  шығаруын міндеттейтін жарлық  қабылдады.

    Жаппай  жекешелендіру бағдарламасы 1993 жылы шілде айында инвестициялық қор  құрудан басталды, онан соң 1993 жылдың қазан айынан бастап халық арасында жекешелендіру купондарын тарату қолға  алынды, жүздеген фирмаларды акционерлік  компанияға айналдыру сондай-ақ қоғамдық ақпарат компаниясын жүргізу  істерін дайындап жасалды. 1994 жылы наурыз айында алғашқы дайындап жасалды. 1994 жылы наурыз айында алғашқы ірі аукциондар сериясы өткізілді. 1994 жылы шілде  айында «Филипп Моррис» компаниясы сауда барысында ірі темекі фирмасын сатып алған кезде ерекше ірі  кәсіпорындарды жекешелендіру басталды.

    1994 жылдың басында үкімет жуық  айларда халықаралық саудаға  қоюға болады деп ұйғарылған 38 ірі компанияның тізімін жариялады.

    Ауыл  шаруашылығындағы жекешелендіру экономиканың өзге салаларына қарағанда өте баяу қаішінара өзіне тән ерекшеліктеріне, ішінара географиялық, ішінара заңдастыру мәселелеріне байланысты еді. Қазақстан  өндірісті жекешелендіру және орталықсыздандыру  жөнінен әлеуеті әртүрлі екендігі ап-айқын климаттық аймақтарға бөлінген. Өндірісті ұйымдастыру формалары  оңтүстік ұсақ фермалар мен кооперативтерден бастап, ірі азық-түлік өңдеу компанияларын  қамтыса, солтүстікте астық өндіретін мемлекеттік кәсіпорындарды қамтыды. Оңтүстіктегі суармалы аймақтарға ұсақ жекеменшік фермалар шаруашылықтарын ендіру айтарлықтай проблема туғызбайтын. Алайда солтүстікте өндіріс ауыл шаруашылығы өнімдерін өңдеу жөніндегі кәсіпорындар мен тиісті қызметтер негізінде құылып, біразға дейін орталықтандырылған күйінде қалды. Мұның сыртында 1995 жылғы конституцияда жер және басқадай табиғи ресурстар мемлекеттікі болып саналады және ол 99 жыл мерзімге дейін жалға берілгенімен мемлекет иелігінен алынбайды, - делінген.

    Барлық  еңбеккерлерді жекешелендірумен қамтамасыз ету үшін, жалпы мемлекеттік мүліктің бір бөлігін Қазақстанның барша  азаматтарына тегін беру мақсатында Қазақстан Республикасында жекешелендірудің инвестициялық купондар жүйесі енгізілген болатын.

    Жекешелендірудің  инвестициялық купондары жөнінде  мынадай ойлар болды:

1. Қазақстан Респуликасының тұрғындарына мемлекеттік мүліктерді өткізуді тездету;
2. Қазақстанның әрбір тұрғынының жекешелендіру ісіне тікелей қатысып, меншік иесі болуларына мүмкіндік беру.

    Купондардың ақшалай номиналы болған жоқ, олар инвестициялық  жекешелендіру қорына салуға арналған еді. Қазақстан Республикасының  әрбір тұрғыны бәрімен бірдей 100 купон алуға құқылығы болды.

    Ауыл  шаруашылығы аудандарында 1, 2 жоғары коэффициент ендірілді.

    Қазақстандағы жекешелендірудің қорытындысы.

1. Купондық жекешелендіру нәтижесінде республикамызда жаңа меншік иелерінің орташа тобы пайда болған жоқ.
2. Жекешелендіру процесі кезінде мүліктер:

• негізгі және айналымдағы қаржы;

• қаржылық активтер;
• бітпеген құрылыстар;
• орнатылмаған жабдықтар;
• тұрғын үйлер қорынан өзге, басқа да құндылықтар дұрыс бағаланбады.

3. Еңбек ұжымдары меншік иелері бола алмады.

    Бүтіндей  Қазақстан бойынша мемлекеттік  меншіктегі 3073 нысан жекешелендірілді. Аукциондарда әлеуметтік инфроқұрылымдағы 2716 нысан сатылды. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды. 

    Сонымен, мен меншік категориясының экономикалық мазмұнын, оның эволюциялық өзгеруін, меншік қатынастары мен құқықтары, оның субъектілері мен объектілері  арасындағы байланыстық қатынастарын, әр түрлі формаларын жинақтадым. Нарықтық экономика әрбір қарапайым азаматтардың нарық жағдайына бейім болуын, қазіргі қоғамның объективті заңдарын, рыноктың қыры мен сырын, ерекшеліктерін жалпылама орташа деңгейде болса  да білгенін қолдайды. Олардың нарық  жағдайындағы өз құқықтары мен міндеттерін  жақсы түсініп, бүгінде аласапыран өзгеріп отырған өмірден өз еншілерін  алып, өз тұрмыс қажеттілігіне пайдалана  алатындай дәрежеде сауатты (нарыққа  байланысты) өмір сүруіне өте қолайлы.

    Меншіктің құқықтық негіздері Қ.Р.-сы конституциясына  ендірілген, сондай-қа ол құқық жекешелендіру  туралы заңдармен бекітілген. Басқа  да қосымша заңдар, дәлдеп айтқанда, кәсіпорынға, мүліктік аманатқа, жалға  беруге, банкротқа ұшырауға байланысты заңдар қабылданды.

    Әдетте, эканомикалық теория меншіктің екі  базалық формасын бөліп көрсетеді: жеке меншік және мемлекеттік. Ал соңғы  кезде (нарық жағдайында меншіктің  жеке меншік формасының өзі жеке бастық мүддесін іске асыру бағытында екі, негізгі шаруашылық формада жүргізіледі.