Шағын және орта кәсіпкерлік

      е) Шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне салық салудың шешілмеген мәселелері мен оларды шешу жолдары. 

      Салық саясаты арқылы шаруашылық жүргізуші объектілердің қызметін ынталандыруға немесе шектеуге, бюджет кірісін қалыптастыруға, қоғам мүддесін қолдауға болады. Салық ауыртпашылығы неғұрлым жоғары болса, соғұрлым салық төлеушінің салық төлеуге деген ынтасы мен мүмкіншілігі де кемиді.

      Бүгінгі күндешағын және орта кәсіпкерлікке  жасалып отырған барлық жеңілдіктердің өзінде жеке тұлға үшін табыс салығы белгіленген пайыздық мөлшерінің әлі де жоғарылығы, кәсіпкерлердің әлемдік практикаға сәйкес емес, біршама жоғары мөлшерде салық төлеуі сияқты мәселелер шағын және орта кәсіпкерліктің дамуын тежеп отыр. Салық салудың жеңілдіктері арқылы салық салудан жартылай немесе толық босату, салық салынбайтын минимум, шегерістер, салық төлеу мерзімін ұзарту, салық ставкасын төмендету сияқты мәселелердің әлі де қажетті деңгейде жетілдірмеуі шағын және орта бизнестің жедел дамуына кері әсер етуде. Сондай-ақ салық салуда кәсіпкерліктің қолайсыз жағдай әсерлеріне ұшырауы немесе айрықша салаларда жұмыс істеуі ескерілмейді.

      Бұл мәселелердің оңды шешілуіне септігін тигізетін мынадай ұсыныстарға көңіл аударайық:

      1. Шағын бизнес субъектілері үшін салық ставкаларының дифференциациясын қарап, олар өндіретін өнімдер мен көрсетілетін қызметтердің, қосымша құнның деңгейін немесе оның тиімділігін негізге ала отырып, қызмет түрлері бойынша жүргізу.

      2. Жалдамалы қызметшілердің еңбек ақысы қорының деңгейіндегі бастапқы мәнін арттыра отырып, табыс салығының сомасын азайту бойынша есептесуге қабылдайтын әрбір жалдамалы қызметшіге 2,5-тен 4-ке дейінгі ең төменгі еңбекақы мөлшері бойынша еңбекақыны жою жолымен алмастыру.

      3. Әрбір жалдамалы қызметшіден 1,5-тен 0,7-0,5%-ға дейін есептелген табыс салығын азайта отырып, жеңілдік нормасын төмендету.

      4. Индустриалды-инновациялық стратегияны жүзеге асыру аясында жаңа жоғарғы технологиялық өнім түрлерін құруға бағытталған ғылыми-зерттеу және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарды жүргізуге байланысты шығындар бойынша жеңілдік салықтарды бекіту.

      Осындай ұсыныстарға сүйене отырып, қазіргі  кезеңде жағдайға қарай салық  саясатын дұрыс жүргізе білу ел экономикасының одан әрі қалыптаса беруіне жол  аша береді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      Қорытынды 

      Шағын кәсіпорындар соңғы жылдары күрт ұлғаюы жаңа нарықтық құрылымның қалыптаса  бастағанының айғағы. Бұл деректер шағын және орта кәсіпорындардың  экономикадағы елеулі ролімен маңызы туралы бұлтартпас дәлел бола алады. Алайда, жоғарыда қозғалған мәселелер мен келтірілген фактілерден шағын және орта кәсіпкерліктің әлі де болса өз дамуының мүмкін деңгейінен сан жағынан да, сапа жағынан да төмен екендігін аңғарамыз.

      Шағын және орта бизнес субъектілерінің салалық құрылымы жайлы келтірілген деректерден байқағанымыздай, барлық шағын және орта кәсіпкерлікте сауда, автомобиль жөндеу, үйде қолданылатын бұйымдар саласының басымдылығының және басқа салалардың дұрыс дамымай қалуы орын алады.

      Тұтастай  алғанда, Қазақстанның шағын бизнесін қолдау инфрақұрылымына, ең алдымен кәсіпкерліктің кадрлық, ақпараттық және зерттеушілік әлеуетін кешенді дамыту бағытына кіретін заңды тұлғалардың қызметін жандандыру өзекті болып көрінеді.

      Демек, бұл бағытта әлі де болса жолға  қоятын, жетілдіре түсетін мәселелер  мен проблемалар жетерлік екені даусыз.

      Сонымен, жалпы шағын және орта кәсіпкерлікті  одан әрі қарқындырақ та, мардымдырақ  та дамыту үшін не істеу керек деген  сұрақ үкіметті де, оның басшыларын да, ғалым-экономистерді де, басқа  қауымды да бейтарап қалдырмаса керек. Ол үшін үкімет өткен жылдары қабылданған шағын кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі тұжырымдама мен бағдарламаларда жіберілген кемшіліктерді, оларда қаралған мақсаттар мен міндеттердің көбінің орындалмай қалуының себептерін терең зерттеп, талдап, соларды енді болдырмауды ескере отырып алдағы уақытта тағы бір үш жылдық мемлекеттік бағдарлама қабылдауы керек сияқты.

      Бұл бағдарламада шағын және орта кәсіпкерлікті  дамыту Қазақстан Республикасы индустриалдық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясына, оны жүзеге асыруға бағытталған іс-шараларға тығыз байланысты болуға тиіс.

      Бұл бағдарламада өз шешімін табуға тиіс екінші үлкен де, маңызды мәселе – бағдарламада белгіленген міндеттерді  шешудегі, жүзеге асырудағы мемлекеттік  тиісті органдардың облыс, қала әкімдерінің жауапкершілігі нақтылы анықталуға тиіс. Бұрынғы бағдарламалардың үлкен кемшілігінің бірі – осы жауапкершіліктің көрсетілмеуі болатын. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      Әдебиеттер  тізімі:

1. «Жалпы экономикалық теория». Оқулық. Ө.Қ. Шеденов, Е.Н. Сағындықов, Б.А. Жүнісов, Ү.С. Байжомартов, Б.И. Калягин. Ақтөбе, «А-Полиграфия», 2004 – 455 бет.
2. «Экономическая теория», И.П. Николаева, Москва, 2004.
3. Учебное пособие для вузов. Под редакцией профессора И.П. Николаевой – М. Юнити-ДАНА, 2004 – 447 стр.
4. Я.Ә. Әубәкіров, Б.Б. Байжұмаев, Ф.Н. Жақыпова, Т.П. Табеев. Экономикалық теория. Оқу құралы – Алматы. Қазақ университеті, 1999 – 280 бет.
5. Қазақстан Республикасындағы шағын бизнес. Статистикалық жинақ. З.М. Сұлтанов, А.М. Мамедалиев, Е.В. Кругова, Қазақстан Республикасы статистика агенттігі –А. Қазстат ақпарат, 2005 жыл 92 бет.
6. Райхан, Нұрақым. Шағын кәсіпкерлік: Кеше мен бүгін. Ақиқат – 2005, №5, 44-47 бет.
7. Қазақстан Республикасы шағын және орта кәсіпкерлікті дамыту жөніндегі жеделдетілген шаралардың 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы. САПП-2005. №20, 243 құжат.
8. Б.Қ. Мейірбеков. Қазақстандағы шағын бизнес: проблемалар мен мәселелер. Вестник нац. инж. акад. РК 2004 г. №1 (11) 164-169 беттер.
9. Л.Б. Исахова. Орта және шағын кәсіпкерлікті дамытудағы салық салудың ролі. Аль Пари №3, 2005 г. 145-151 беттер.
10. Қинашева Г.З. Шағын кәсіпкерліктің келешегі қандай? Ақиқат 2002 №2, 57-62 беттер.
11. Бизнес-инкубатор шағын кәсіпкерліктің дамуына қолайлы орын. Егемен Қазақстан 2003 жыл 29 шілде, 4 бет.