Нарық: мәні, құрылымы, кеңестік заманнан кейінгі экономикадағы қалыптасу механизмі

  «Электрондық  үкімет» жүйесін шұғыл енгізу қажеттігін әдейі баса көрсеткім  келеді. Ол мемлекеттіқ органдар қызметінің тиімділігін арттырып, сыбайластық  пен әкімішілік кедергілерді кемітуге қол жеткізеді» делінген.

  Міне, Республикамыздың нарықтық экономиканы  қалыптастыру механизмін жетілдіру  үрдістері, яғни бағыттары жасалынуда. Бұл нарықтық экономика жүйесінің  әрі қарай дамуында маңызды роль атқарады. 
 
 
 
 

Қорытынды

  Курстық жұмысты аяқтай келе, мен мынандай қорытындыға келдім.

  Бірінші бөлімде нарықтың басты анықтамасы, жалпы нарық  мәселесі төңірегінде  осы күнге дейінгі теориялық мысалдары және де нарықтың түрлері келтірілген.Сонымен қатар нарық мәселелерінің қоғамдағы қайта құру теориясы мен  практикасында  алатын зор  мәні айқын аталып өтілген. Келтірілген мысалдар көзқарастары қайсысы  да жеткілікті  түрде  дәлелденген. Бұл анықтамаларға ортақ нәрсе - ол  нарықты өндірістің  емес,  айырбастың категориясы, нарықтық қатынастың субъектісі-өндірушілер мен тұтұнушылар емес , сатушылар мен сатып алушылар мәселесі болып табылады .  Шын мәнәнде тауар–ақша, нарықтық  байланыстар   сату сатып алумен шектелмейді. Бұл жерде басымдылық  айырбас пен   айналыс саласындағы қатынастарға емес, өндірісте болатын қатынастарға  тиісті шешу жолдары қарастырылған.

  Экономикалық  дамудың  объективті  жағдайы  нарықты және оның  категорияларын   (баға, ұсыныс, бәсеке, және т.б ) дамыту жолында нарықтың келесі түрлері ерекше орын алады: дамыған нарық, қалыптасатын нарық және әртүрлі дәрежедегі бәсекені шектеу нарықтары (монополиялық, олигополиялық, монополиялық бәсеке).

  Сонымен бірге нарықты келесі ірі тауар  топтарына қарай жіктеуге болады:

  – азық-түлік және азық-түліктік емес тауарлар, жекелеген тауарлар нарығы (көкөніс, мата, аяқ киім, телеаппаратура, автомобиль және т.б.);

  – нан өндіру нарығы, үй және тары нарығы, макарон өндіру нарығы

  – тігін (өндірісі), тоқыма тауарлар, бас  киім мен шөлке-нәски өндірісі нарығы. Олардың барлық сегменттерінің дамуы мен қызмет жасауы бір-бірімен байланысты және бір-біріне тәуелді.

  Екінші  бөлімде Қазақстан Республикасында  нарық экономикасына кіру кезеңіндегі  қалыптасуы және қазіргі жағдайы  айқын көрсетілген, сонымен қатар  жалпы нарықтық экономикалық жүйенің  даму жолдары көрсетілген, және де нарықтық экономикалық жүйенің, оның шаруашылық шешімдерді әрбір экономиканың қатысушысы жеке дара қабылдайтын, оларға заңды  мәртебе берілу қажеттілігне, жеке меншік құқығының анықталуына, келісім-шарт кепілдігінің сақталуына орай жеке меншікке, экономикалық және құқықтық еркіндікке, кәсіпкерлікке, бәсекелікке негізделген жүйе болып табылады. Бұл жүйеде нарықтық қатынасқа қатысушылардың «ойын ережесін» заңды түрде бекітетін құқықтық негізді қамтамасыз ету мәселесін мемлекет өз мойнына алады. Экономикалық қызмет саласында мемлекет заңнама негізінде сот міндетін атқарады.

  Қазақстан Республикасының тәуелсіздік алғаннан кейінгі кезеңді алып қарасақ: 1993ж 15 қарашада Ұлттық валюта -  теңге айналымға енгізілді. 1993-1994жж. Экономикалық дағдарысқа қарсы бағдарлама қабылданып, оны іске асыру басталды; 1994-1996жж. қатаң ақша-несие саясаты жүргізілді. Түбегейлі жүргізілген реформалардың нәтижесінде елімізде нарықтық экономиканың негізі қаланды және ол қазіргі кезеңде нәтижелі жұмыс істеп жатыр. Қазақстанның бүгінгі күні әлемнің 120-дан астам елімен сауда-саттық байланысы бар. Негізгі сауда-саттық серіктестері – Ресей және басқа да ТМД елдері, Голландия, Швейцария, Германия, АҚШ, Қытай, Түркия, Корея, Жапония және басқалары есептеледі.   

  Үшінші  бөлімде Қазақстан Республикасының  нарықтық экономиканы реттеу және даму мәселелері, әдістері және оның жолдарын дамыту болып табылады. Нарықты реттеу әдістері – бұл нарық механизімінің  қалыпты жұмыс жасауын қамтамасыз ету үшін қолданылатын мемлекет және оның мекемелерінің ұдайы өндіріс  процесіне мақсатты бағытта әсер ету тәсілдерін жан-жақты дамыту керек. Нарықты құру – жаңа экономикалық қатынастарға көшу, сонын ішінде, халық шаруашылығын жоғарыдан төмен қарай немесе тікелей басқару құрылымынан бас тарту, оны көлденең құрылымдармен алмастыру дегенді білдіреді. Нарық мемлекетпен және тауар өндіруші кәсіпорындармен реттеледі. Нарықты реттеу әдістерін оның реттеу субъектілеріне қарай, шартты түрде, мемлекеттік және мемлекеттік емес, ал нарықтық тепе-теңдікке әсер ету тәсілдеріне қарай тікелей және жанама деп классификациялауға болады. Экономиканы мемлекеттік реттеу құралдарына фискальдық(мемкеттік қазына), несие, ақша саясаты, бағалар мен тұрғындардың табысын реттеу, әкімішілік реттеу жатады.

  Қорытындыны аяқтай келе еліміздің нарыққа өткен  кездегі бастан кешкен қиыншылықтарды да ескермеуге болмайды. Ол: жекеменшік сектордың жоқ болуы, өндірістік ауқымындағы мемлекеттік кәсіпорыннан бастап, сауда ауқымындағы монополиялар және т.б. Сонымен, аталған осынау кедергілердің  тізбесінің өзі-ақ Қазақстан басшылығының экономикалық, әлеуметтік, саяси, құқықтық және имандылық түсініктер жағынан  елдің стратегиялық дамуына кешенді  жағдайда келіп отырғандығын күмәнсіз айқындай алады. Мұның өзінде басты  шарты болып – дұрыс таңдалынған  стратегия болып табылады. Осы  тұрғыдан алғанда 1996ж. Қазақстанды  дамытудың 2030 жылға дейінгі Стратегиялық бағдарламасын қабылдаудың маңызы өте зор болды.

  «Қазақстан  – 2030» даму Стратегиясына орай Үкімет бірнеше бағдарламалар жасап, оларды іске асыру үшін жұмыс істеп жатыр. Жаңа ғасырдың басында Қазақстанда  нарықтық жүйенің негізі қаланып, экономиканың өрлеу кезеңі басталды, оның нәтижесінде  халықтың өмір сүру, тұрмыс деңгейі  жақсара бастады. Міне, Республикамыздың нарықтық экономиканы қалыптастыру механизмін жетілдіру үрдістері, яғни бағыттары жасалынуда. Бұл нарықтық экономика жүйесінің әрі қарай  дамуында маңызды роль атқарады. 
 
 

  Қолданылған әдебиеттер тізімі

1. Шеденов Ө.Қ. «Жалпы экономикалық теория», Алматы-Ақтөбе, 2002ж.-365б.
2. Жүнісов Б. «Нарықтық  экономика негіздері», Алматы, 1994ж.-193б.
3. Мәдешев Б. «Нарықтың экономика теориясына кіріспе», Алматы, 1995ж.-130б.
4. Әкімбеков С., Баймұхамбетова А.С., Жанайдаров У.А. «Экономикалық теория. Оқу құралы», Астана, 2002ж.-464б.
5. Есқараев Ө.Қ. «Қазақстан Республикасының нарығын мемлекеттік реттеу», Алматы, 2007ж.-232б.
6. Уоттс Майкл «Нарықтың экономика әліппесі», Алматы, 1995ж.-98б.
7. Темірбекова А.Б. «Экономикалық теория. Оқу құралы», Алматы, 2008ж.-279б.
8. Әубәкіров Я.Ә. «Экономикалық міндет», Алматы, 2001ж.-387б.
9. Сахариев С.С., Сахариева А.С. «Әлем экономикасы /оқулық/» ІІ бөлім, Алматы, Дәнекер, 2003ж.-279б.
10. Әубәкіров Я.Ә. «Экономикалық теория негіздері. Оқулық», Алматы, «Санат»

  Қосымшалар

  «Астана хабары», «Егемен Қазақстан», «Қазақстан мектебі», «Ел», «Ақиқат», «Қазақстан статистикалық  жылнамалығы – Қазақстан 2008 жылы», «ҚР Президенттінің 2006ж. Қазақстан халқына жолдауы».