Экономиканың ілімдердің мәні және қалыптасу ерекшеліктері

^{Орталық  Азияның  экономикалық  ақыл- ойы тарихындағы  маңызды орынның бiрiн көрнектi ғалым энциклопедист, Шығыстың  Аристотелi- Әбу Насыр Әл-Фарабидiң  есiмi алады (873-950жж). Оның  экономика ғылымының теориялық, әдiстемелiк  мәселелерiне арналған еңбегi болмаса да, жазған еңбектерiнде әр қилы  экономикалық мәселелер қозғалды.  Өзiнiң “lзгiлiктi қала тұрғындарының көзқарасы туралы  трактат” атты еңбегiнде адам қажеттiлiктерi, олардың  белгiлi  бiр ұжмға,  ұйымдастыққа бiрiгуi,  өзара көмегi туарлы  жазған.  Атап айтсақ ол: “Адамның жаратылысы, табиғатты көптеген затты қажетсiнедi, мұнда әрбiр  жан жекелей заттарды  жасай отырып, тұтынуға  қажеттi дүниелер  жиынтығын  ұсынад. Сонымен қатар, әрбiр адам  басқа  өзiндей  жанға дәл өзi сияқты  тәуелдi жағдайда. Мiне сондықтан да, бiр-бiрiне  көмектесетiн  адамдар бiрлестiгiнде    ғана бiр адам  екiншi  бiреудiң өмiр сұруне қажеттiгiнiң қайсы бiр үлесiн жасап берiп отыра алады”. Келтiрiлген мысалда  адамдар жеке өмiр сұру үшiн белгiлi бiр қатынаста  болу қажеттiгi  айқын көрсетiлген, яғни Әл-Фараби жеке өмiр сұруге қажеттi  дүниелердi тудыру үшiн адамдар белгiлi бiр өндiрiстiк  қатынасқа  түсуге мәжбүр болатынын  айтқандай болып отыр. Ол көрсетiп отырған екiншi нәрсе, адамдар арасындағы  қатынастың заттық сипат алуы.  Адамдар үшiн қажеттiлiгi  қоғам қатынасуының негiзiнде жатыр деген ой тастайды [3].}

^{Утопиялық  социализм өкiлдерiнен бiрер жүз  жылдар бұрын Әл-Фараби болашақ жайлы өмiрдi  армандай отырып,  iзгiлiктi қала, iзгiлiктi қоғам туралы жазды. Оның ойынша  олар барлық ағзалары  бiр-бiрiне көмектесетiн, сау тәнге ұқсас болуы керек.}

^{Осындай салыстырмалы көзқарастан ол  қаладағы, қоғамдағы басқару жүйесiн  боямалай түсiп, бiр билiк аппаратының  басқасына тәуелдi екенiн  баса көрсетедi.}

^{Мемлекеттiң  экономикалық құрылысы жайында көптеген  ойлары бола тұрса да  ‘’Темiрдiң жарғысын” экономист -ғалымдар  назардан  тыс қалдырып келедi.  Жалпы Әмiр Темiр   мемлекеттi басқару және салық жүйесiнiң алғашқ қадамын қалыптастырған.}                 

 

 

 

 

 

 

 

^{III Қазіргі жағдайда экономикалық ілімдердің негізгі бағыттарының дамуы}

^{Қазіргі жағдайда экономикалық ілімдердің дамуында негізгі төрт бағытты  қарастыруымызға  болады. Біріншісі  – маркстік концепция  өміршеңдігіне әкімшілік  экономикада қолданылады. Екінші бағыт - әкімшілік әдістерін қазіргі заманғы кейнс(неокейнсианс) ілімімен біріктіреді. Үшінші бағыт өкілдері – батыстық теорияны отандық ілімге тұтас көшірумен байланысты. Төртінші бағыт өкілдері жаңа концепцияны іздеуде.}

^{Тарихи  тәжірибе экономикалық ғылым дағдарысының тек сол ғылымның өзінің дағдарысында ғана емес, оның зерттеу нысаны – экономиканың дағдарысымен байланысты екендігін көрсетеді. Ғылым дағдарысы оның дамуына күшті қозғау салады. бұған ғылымды тығырықтан, ал экономиканы терең дағдарыстан шығарған Кейнстік теорияның пайда болуына себеп болған Ұлы дағдарысты қарастыруымызға болады [9].}

^{Экономистердің  барлығының көзқарастарында  – ерте заманғы ойшылдардан қазіргі заманғы ғылымдарға дейін бір жалпы сипат байқалады: олардың ілімдерінің  көздеген мақсаттары қоғам байлығының өсуіне әкелетін тиімді шаруашылық жүргізу жолдарын зерттеу.}

^{Қоғам өмірінің әр түрлі  даму сатыларында  шаруашылықты жүргізуді  рационализациялау (дұрыс  ұйымдастыру) әр түрлі  әдістерімен жүзеге асырылады. Қарапайым, техникаға маманданбаған  еңбек кезеңінде  өндірістің тиімділігін арттыруға тек Адам еңбегін қанауды ашық түрде күшейту, табиғи және еңбек ресрустарына ысырапшылықпен қарау орын алады.}

^{Мұндай  жағдайда пролетарлық политэкономия еңбек етуші адам құқығын қорғау жолында тұрады, ол өз зерттеулерінің пәні деп еңбек пен капитал арасындағы экономикалық қатынастардың сипатын, өндірістік қатынастарды талдауды алға қойды.}

^{Ғылыми  техникалық прогресстің  кеңінен қанат  жаюына орай еңбек  жағдайлары айтарлықтай  жақсарып, жинақталған  қоғамдық байлық пен  ондағы еңбек адамдарының үлесі де артты. сондықтан қанау мәселесіне бұрынғы көзқарас өзгерді.}

^{Дегенмен, қоғамда табиғи ресрурстардың  азаюына, білікті  мамандарды дайындауға кететін шығындардың  өсуіне және өндірістің басқа факторларына байланысты өсіп келе жатқан шығындарға орай жаңа қиыншылықтар орын ала бастады. бұл мәселелер экономикадағы шектеулі ресурстар әлеміндегі тиімді шаруашылық жүргізу мәселелерін қарастыратын бағыттарға жол ашады [5].}

^{Осыған  орай, экономикалық даму барысында маңызды  мәселе - өз байлығын арттыру мақсатында шектеулі ресурстар жағдайында тиімді шаруашылық жүргізу заңдарын іздеуге бет бұрды. Демек, экономикалық зерттеулер әдістері де өзгерді. Алайда, негізгі бағыт өзгеріссіз қалды. Осыған орай, шаруашылық процесінде адамдар арасында қалыптасатын экономикалық қатынастар мен шаруашылық қызметінің екі жақтылығы сипатта екендігін ескеру маңызды, оның бірі – объективті, ең алдымен меншік қатынастарымен анықталады, ал екіншісі – субъективті, әр түрлі шаруашылық субъектілерінің  (жеке тұлға, фирма, мемлекет) экономикалық әрекетінен көрінеді. Яғни, экономикалық теория осы қатынастардың жиынтығын тұтас қамтиды. олардың объективті жағы қоғамдағы объективті экономикалық заңдардың әрекет етуіне, субъективті жағы- осы заңдарды басшылыққа алып, шаруашылық жүргізу саясатына байланысты.}

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

^{Қорытынды}

^{Қорыта айтқанда экономикалық iлiм мынадай саяси сұрақтарды қамтиды: мемлекеттiң жұмыссыздарға  көрсететiн көмегi, құнсыздық  жағдайында  халықты әлеуметтiк қорғау және кепiлдiлiк.}

^{Экономикалық  теория- бұл қоғамның шаруашылық негiзi мен  өндiрiстiң даму заңдары туралы ғылым.}

^{Экономикалық теория- тек шектелген ресурстарды пайдалану  арқылы игiлiктердi  өндiру оптималдауды зерттейтiн ғылым ғана емес, сонымен қатар, қоғамдық өндiрiс, бөлу, айырбастау және тұтыну аралығындағы  байланыстарды зерттейтiн iлiм. Ол  қоғамдқ Ұдайы өндiрiстi, халық шаруашылығының  жеке бөлiмдерiн  Ұдайы өндiрудiң  экономикалық формалары мен заңдылықтарын зерттейдi.}     

^{Адамдар  мыңдаған  жылдар бойы айналадағы ортада өмiр сұре  жүрiп, өздерiнiң  еңбек әрекеттерi арқылы  көзбен көрiп, көңiлге түйген   бiлiмдерiн зердеде  сақтап, бiр ұрпақтан келесi ұрпаққа  қалдырып отырады.  Іоғамдық өмiрдiң басты шарты  материалдық игiлiктердi өндiру болғандықтан, адамзат есiне әрдайым осы әрекет туралы мәлiмет тұрақты орын алып, отрады.  Адамзаттың ойы әрдайым  өмiрге қажеттi игiлiктi  өндiретiн еңбек өнiмдiлiгiн  қалай арттыру керек екендiгiне  бағытталып келдi.}   

^{Экономистердің  барлығының көзқарастарында  – ерте заманғы ойшылдардан қазіргі заманғы ғылымдарға дейін бір жалпы сипат байқалады: олардың ілімдерінің  көздеген мақсаттары қоғам байлығының өсуіне әкелетін тиімді шаруашылық жүргізу жолдарын зерттеу.}

^{Адамдар  мыңдаған  жылдар бойы айналадағы ортада өмiр сұре  жүрiп, өздерiнiң  еңбек әрекеттерi арқылы  көзбен көрiп, көңiлге түйген   бiлiмдерiн зердеде  сақтап, бiр ұрпақтан келесi ұрпаққа қалдырып отырады.  Іоғамдық өмiрдiң басты шарты  материалдық игiлiктердi өндiру болғандықтан, адамзат  есiне әрдайым осы әрекет туралы мәлiмет тұрақты орын алып, отырады.}

^{Қоғам өмірінің әр түрлі даму сатыларында шаруашылықты жүргізуді рационализациялау (дұрыс ұйымдастыру) әр түрлі әдістерімен жүзеге асырылады. Қарапайым, техникаға маманданбаған еңбек кезеңінде өндірістің тиімділігін арттыруға тек Адам еңбегін қанауды ашық түрде күшейту, табиғи және еңбек ресрустарына ысырапшылықпен қарау орын алады.}

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

^{Пайдаланылған әдебиеттер}

 

1. Гельбрейт Дж. “Экономические теории и цели общества”. М., 1978
2. Макконелл К.,Брю С.Л. “Экономикс” М., Изд. Республ.,1992
3. Камаев ВВ. “Основы экономической теории” М., Изд.Респ.1994
4. Куликов Л. “Основы экономияеской теории” схема-конспект (қазақ тiлiнде) 1994
5. Ливщиц А.Я. “Введение в рыночною экономику” курс лекции. М., 1991
6. Борисов  Е.Ф. ”Экономическая теория”Учебн.пособие., М:Драйт,1999
7. Фрейнкман Е.Ю “Экономика и бизнес” М., Наука, 1994
8. Бибатырова И.А  “Реттелетiн нарықты шаруашылық”       Лекция курсы, Алматы, 1994
9. Жатқанбаев  Е. “Аралас экономика негiздерi”  А., “Іаржы -қаражат”, 1996
10. Әубакиров Я.Ә.“Экономикс”.Оқу құралы.А. Эк.,  1995
11. Жунисов Б “Нарықты экономика негiздерi” А.  1994
12. Аубакиров Я.Ә. “Экономикалық теория негiздерi” А,Эк,1998