Инфляция в РК

    Инфрақұрылымға  салынған капиталдағы инвестицияның экономикалық өсуі мен өндіріс көлемін қалпына келтіре алған елдің мысалын тарихи әлі білмейді. Сондықтан республикада жақын болашақта шамамен мемлекеттік инвестициялық ресурстардың 70%-зы өндірістік инфрақұрылымның кәсіпорындар мен объектілерін қолдауға бағытталынады. Бұл қаражаттар көбнесе әрекеттегі кәсіпорындар мен импортты алмастырушы өндірістерді реформалаумен байланысты жобаларды қаржыландыруға бағытталынған.

    2000 жылға дейінгі кезеңнің индикативті  жоспарының жорамалы бойынша  отандық пен шетел инвесторларының жеке капиталын салудың басым бағыттарына төмендегілерді жатқызу мақсатқа сай болады:

• жеңіл өнеркәсіптің,
• агроөнеркәсіптік кешеннің өңдеуші салаларының,
• машина жасаудың,
• құрылыс материалдары өнеркәсібі мен мұнай, химия өнеркәсібінің жаңа кәсіпорындарын салу мен реформалар жүргізу.

    Орталықтандырылған  капитал салымдары есебінен әлеуметтік сала объектілерінің құрылысын мақсатты республикалық бағдарламалар шеңберінде жүзеге асыру қарастырылады.

    Мемлекеттік инвестицияларды басқару 4 жеке кезеңді жүзеге асырылуы қажет:

1. Жоспарлау;
2. Бағдарламалау;
3. Бюджетті дайындау;
4. Орындау.

    Жоспарлау кезеңінде әлеуметтік - эконоикалық  дамудың орта мерзімді бағдарламасы мен оны макроэкономикалық деңгейде, сондай-ақ, әрбір секторға қатысты  аланда да жүзеге асырудың стратегиясын құру мәселесі шешіледі. Бұл кезеңде инвестицияларды жүзеге асыру бойынша ұсыныстарды таңдау мен алдын ала бағалауға басты назар аударылады. Бұл үшін салалық министрліктер жобаларды қаржылық-экономикалық бағалаудың жалпы қабылданған әдістемесі негізінде ұсынылатын жобалардың сипаттамасымен бағалануы болуы қажет, жуықтағы бірнеше жылға арналған инвестициялар бойынша ұсыныстарды дайындауы керек.

    Бағдарламалау кезеңіндегі басты мақсат – жоспарда бекітілген мақсаттарды қызметтің  мемлекеттік бағдарламаларына өзгерту. Мемлекеттік инвестициялар бағдарламасына (МИБ) инвестициялар бойынша ұсыныстарды ұзарту бюджеттік процеске арналатын таңдаудың сол бәсекелестік қағидаларына негізделуі қажет.

    Қаражат бөлу жөніндегі шешімдер мынадай  факторларды ескеру қажет:

• Бюджет орындалатын, макроэконоикалық жағдай;
• Инвестициялар бойынша ұсыныстардың нақты аспектілері, соның ішінде экономкалық аспектілері.

    Егер  инвестициялық жобаларды (кеңес  беру мен сатып алуда талдау) жүзеге асыру бюджеттік мемлекеттердің міндеті болып табылса, инвестициялық жобаларды қауіпке жиі асырса, әсіресе қаражатты артық жұмсауда, мәселелерден азырақ болу үшін сақтықтың қосымша шараларын қабылдау қажет.

    Қазақстанға ең алдымен, мемлекеттік инвестицияларды  басқарудың тиісті инстуционалдық жүйесін құру мен жоғарыда аталған функцияларды (жоспарлау, бағдарламалау, бюджетті дайындау және оны орындау) ұйымдық пен тиімді орындалуын қамтамасыз ету қажет. 

3.2 Инвестициялық саясат  және оның дүниежүзілік  нарықтағы бәсекелестік  қабілеті 

    Қазақстан экономикасында жүздеген әртүрлі ірі өнеркәсіп фирмалар, компаниялармен қатар 45 мың орта және шағын кәсіпорындары, 25 мыңға жуық фермерлік шаруа қожалықтары жұмыс істеуде. Кәсіпкерлікті дамыту және қолдау туралы мемлекеттік бағдарлама бойынша елімізде 150 мыңдай жеке кәсіпкерлер болуы тиіс. Сенімді басқаруға 44 кәсіпорындары, олардың 12-сі шетелдік инвесторларға берілген. Жекешелендірілген кәсіпорындар жарғылық қорының 60%-ы жекеменшікте, 87 компания мемлекеттік акциялар пакеттерін сатып, инвестициялық бағдарламаларды жүзеге асыру үшін өндірісті өсіру негізінде ішкі жиналымдары есебінен қаржыландыру қорларын көбейтуде.

    Алдағы  уақытта мемлекеттік меншіктегі объектілер жеке жобалар бойынша  сатылады. Мемлекет кәсіпорындары сенімді  басқаруға беруде стратегиялық инвесторды келтіруге тырысады. Олар өндірістің ерекшеліктерін сақтап, дамуын қамтамасыз етуге міндетті. Мұндай инвесторларды біреулер, Шығыс Еуропа елдерінің тәжірибесі көрсеткендей, мемлекеттік арнайы саясатты қажет етеді: оларға мемлекеттік акциялар пакетінің 30%-нан астамын сатып, өндірісті тиімді дамытуды Үкіметтің инвесторларымен келісім бойынша жүргізеді. Мемлекеттік инвестиция жекелердің инвестицияларымен біріктіре отырып, әр аймақ өндірісті өсіруге қаржы жұмсауын көбейте алады. Ол сапалы тауар шығаратын өнеркәсіпорындарын  басым қолдаса, сонда тезірек жанданып, өсе бастайды, құрылымдық өзгерістер жетілдіріледі, нарықтық инфрақұрылымы қалыптасады, әлеуметтік бағытталған жобалар іске асып, тұрғын үй құрылысы дамиды. Мұның бәрі мемлекеттің ғылыми негізделген өнеркәсіптік саясатына сай келеді.

    Қазақстан Республикасының индикативтік жоспарында көптеген салаларда еңбек өнімділігін, жалпы ішкі өнімді, халық табысын  арттырып, жинақ қорды көбейту  көзделген. Бұл шаралар тұтыну денгейін көтеріп, өндірісті ұлғайтуды инвестициялармен қамтамасыз етуге және еліміз енді дағдарыстан шығып, тиянақты дамуына жол ашуда.

      Қазақстан жоғары дамудағы елдер  қатарына өзінің ерекше экономикалық  даму моделі бойынша кірмек. Өндіріс  құрылымын қайта құрып, оның  көтерілу қарқыны ұзақ мерзімді, тиянақты және нақтылы болуы, бүгінгі дүниежүзілік ғылым, техника мен технология негіздеріне жетуге, жаңа инвестициялық саясатын жүргізетін кәсіпорындар, фирмалар, компаниялар мен коцеріндері, бәсекеге түсе алатын өнімдерді шығара отырып, дүниежүзілік нарықта өзідеріне сай ұялар алу, республика халқының игілігін арттыруға әкеледі. Бұған қажет инвестицияларды жинақтау және тиімді пайдалану көбінесе шикізаттық бағыттан терең және экспортқа биімделген соңғы өңдеу сатысына өтетін, ішкі және сыртқы нарықтарда жоғарланған сұраныс табатын дайын өнімдерді шығаруға кілт болып табылады. Өндірісті тез жаңарту және техникалық жағынан қайта қаруландыру, ірі өнеркәсіп-қаржылық кешендерді оптимал санды орта және шағын кәсіпорындармен, біліктілікпен үйлесті экономикаға «ноу-хау» тез ендіруге, елдің табиғи, өндірістік, ғылыми-техникалық және интелектуалдық потенциалын тиімді пайдалануға, жаңа жұмыс орындарын ашуға, еңбекке қабілетті жұрттың іспен айналысуын арттырып, жаңа талаптарға сай кадрларды қайта дайарлауға және классификациясын көтеруге көп мүмкіндіктер ашады.

    Соған сүйене отырып Қазақстан дүниежүзілік нарықта бәсекелестік қабілетіне әкелетін өнекәсіп өндірісінің аяқталған  цикілдерін қалыптастыруға, машина мен  құрал аспаптар жасау, микроэлектроника, компьютерлік техника, информатика, биотехнология, нәсілдік инженерия, космостық құралдар сияқты прогрестік салаларды шұғыл дамытуға зор шеберлікпен инвестициялық қаражаттарды шоғырландыруы тиіс. Бұл ішкі және шетелден келетін несиелік қаржы көздерін ашуды талап етеді.

    Мемлекеттік инвестицияларға қарағанда және инветорлар коммерциялық пайданы көбейтуге  ынталырақ. Олар тауарларды және қызмететуді  сұраныстармен  ұштастыра отырып, көбейтуге, өндірістің түрлі жобаларынан  нағыз тиімділерін қолдауға тырысады. Ал өзі жиып-терген қаражаттарынан шығатын инвестицияларын іске қосуда өздерін ұзақ мерзімді тәуекелділік жобалардан қашық ұстайды. Мұндай жобаларды инвестициялауды көп жұрттың ортақ мүддесіне сай мемлекет жүргізуге тура келеді.

    Жеке  инвесторлардың өндірісті дамыту белсенділігін қолдай отырып, мемлекет оларға қолайлы жағдайлар жасауға, салық салу, несие беру, жалдау ақысын кемітіп, жалдауға, лизингке берілетін өндірістік алаңдарды және құрал-жабдықтарды  көбейтуге тиіс. Қолайлы жағдайларға нарықтық инфрақұрылым, бәсекелестік орта, инвестицияның құқықтық тәртібін жасау, отандық әсіресе – шетелдік инвесторлардың мүдделерін құқықтық жағынан қорғау, ынталықтарын барынша арттыруға қажет.

    Жобалардың  өмір қабілеттілігін жеке инвесторлар  өздеренің төлем қабілеттілік сұранысына сәйкестеп бағалауы негізінде анықтайды. Таңдап алынған жобалар мемлекеттен қолдау табуы тиімділік дәрежесі мен маңызына, республикамыздың әлеуметтік-экономикалық дамуына үлкен мультипликациялық әсер етуіне байланысты болады.

    Әртүрлі инвестициялық объектілердің жобалары өткізіліп олардың ішінен ең тиімділерін Дүниежүзілік Банктің әдістемесіне, әсіресе әр саланың ішкі рентабелділік деңгей көрсеткіші мен дисконт тәсілімен анықталатын бүгінгі таза құнын салыстыра отырып, халық шаруашылығының мүдделеріне сәйкестігін таңдап алу шарт. Ал мемлекет инвестицияны жобадан коммерциялық табыс түсетін сатысын жүргізгені жөн. Сонда ол тұрған артықшылықтарды орынды пайдаланыла алады: барлық қаржы жұмсаудағы тәуекелділіктің артпаулығы жеке инвесторға түсуі, жеке инвестор өмірқабілетті жобаларды табуға ынталығы, әр жобанытаңдап алу оның коммерциялық құнымен ұштастырылуы қателесуден сақтайды.

    Егер  мемлекет әрқашан өнім нарықта ойдағыдай  түсім беретін өндірісті жандандыру, дамыту және құрылымдық өзгерістерін жетілдіретін жобаларды қолдаса, ол отандық және шетелдік инвестициялар ағымына кең жол ашады. Сонымен бірге ол өнімдердің бағасы мен тауарлар және қызмет ету тарифтері жөнімен реттеуге көшіп, табиғи монополисттерді тежеп, бсекелестікті өрістетіп, кәсіпорындар жоғары тиімділікке жетуіне қолайлы жағдайлар жасауы қажет. Кең көлемді инвестицияларды өндірісті дамытуға жұмылдыру үшін шығаратын тауарлар ең жақсы стандартқа сәйкес келіп, арзан бағамен көзге түсетін өндірушілерді қолданған үлкен тиім береді. Салық салу заң арқылы перспективті инвесторлар мен тауарлар өндірушілерге 3-5 жыл сайын қайта өзгертілетін жеңілдеу салық мөлшерлемелер қолданудың тиімділігі орасан зор. Табысқа жеңілдетілген салық деңгейін 30%-дан әр түрлі салалардың кәсіпорындарына инвестициялындырылған 5-7; 10-12; 14-18; 20-25%-ға дейін төмендетілгені олардың өндіріс тиімділігін барынша өсіріп, түбінде бюджетке төлейтін салықтар көлемін еселеп көбейтуге әкелер еді.

    Жоғарыда  айтылғандардың барлығы экономиканың өсуімен сипатталатын экономикалық өсу үрдісінің дамуын көрсетеді. Мемлекеттік инвестицияларды тиімді пайдалануға, ішкі жинақ ақшаны жұмылдыруға, тікелей отандық және шетелдік инвестициялар түсімін ынталандыруға бағытталған Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003-2015 жылдарға арналған өндірісті иновациялық дамыту стратегияларын іске асыру болашақта инвестициялық қызметте оң үрдістерді сақтауға мүмкіндік береді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Қорытынды 

    Еліміздің инвестиция саясаты ірі салымдарды қаржыландыру үшін жағдайлар жасауға, тауар өндіру және қызмет етуді жоғары тиімділікпен нарық қатынастары  субъектілерінің сұраныстарына  сәйкес ұлғайтуға бағытталуы тиіс.

    Қазақстан экономикасын тұрақтандыру және дамытудың маңызды жолдарының бірі – инвестициялық қызметті ұлғайту, ең алдымен еліміздің ішкі резервтерін жұмылдыру және көбірек тиімді пайдалану болып табылады.

    Қазақстан  тәуелсіздікке қол жеткізген  бастап экономикалық жағдайды тұрақтандыру, ішкі экономикалық қауіпсіздікті қамтамасыз ету және инвестициялар тарту жөніндегі саясатты белсенді жүргізе бастады.

    Соңғы жылдары біздің ресиубликамызда  шетел инвестицияларымен жұмыс  істейтін кәсіпорындавр санының  көбейе түскені мәлім. Қазіргі кезде  ресиубликамыздағы инвестициялық тапшылық аса күрделі проблемалардың бірі болып отыр. Осыған орай, өндіріске және мншік инвестицияларды уақытша ынталандырудың қажеттілігі туып отыр. Нарықтық экономиканың жаңа кезеңінің  мақсаттарына тек шетелдік инвестициялардың белсенді түрімен қатысуы мен олар үшін барынша қолайлы жағдай жасауымен ғана қол жетеді, өйткені қор жинайтын ішкі көздер бізде әзірше жеткіліксіз.

    Жаңа  экономикалық қатынастар негізінде  нарықтық экономикаға көшу сапалы жаңа инвестициялық саясатпен қамтамасыз етілуі қажет. Себебі, қатынастардың жаңа жүйесі барысында инвестиция көздері түпкілікті өзгереді. Егер реформаға дейінгі жүйеде республика экономикасы бірыңғай, қатаң орталықтандырылған қайнар көзге – КСРО-ның мемлекеттік бюджетіне тәуелді болған болса, ал егеменді даму жағдайларында әр түрлі, ең алдымен меншік көздерге бағдарланады.

      Инвестициялық процесті басқару  Қазақстан экономикалық дамуының  тарихи тәжірибесін, сондай-ақ  әлеуметтік-экономикалық сипаттағы  жаңа мүмкіндіктерін ескеруді  пайымдайды. Қайта құру кезеңінде республика дамуының жалпы деңгейі мен қарқыны, оның сапалық жағдайы бірталай төмендеді және нақты, потенциалды мүмкіндіктері әлемдік тенденцияларға сәйкес келмеді. Бұл кезеңде экономикада елеулі алға басулар блмады. Қазақстан жақсы тұрмыс жағдайының көптеген негізгі көрсеткіштері бойынша бұрынғы КСРО елдері үшін орташадан төмен деңгейде тұрды. Қоғамдық еңбек өнімділігінің өсу қарқыны мен өнімнің көптеген түрлерінің сапасы біршама артта қалды. Әлемдік деңгейге жабдықтың тек 2-3% ғана сәйкес келеді, ал материалдардың, энергияның үлестік шығыны әлемдік көрсеткіштерден шамамен 2-3 және одан да көп есе артық болды.