Ењбек аќы тµлеу ќорын жоспарлау (орман және орман парк шаруашылығының мысалында)

3.2 Еңбекке ақы төлеу  жүйесі және формасы   

     Еңбекке ақы төлеу жүйесі және формасы  жұмыскерлерге төленетін ақының әр түрлі  төлеу тәсілдерін анықтайды.Еңбекақының  екі негізгі түрі бар: жасаған  жұмыс көлемі үшін төленетін ақы  және сағат бойынша ақы төлеу.Осы  аталған екі түрдің біреуінің  пайдаланылуы өнеркәсіптің жағдайына  тәуелді болады. Жасаған жұмыс  көлемі үшін төленетін ақының мөлшері  шығарылған өнімнің санына және сапасына байланысты.Оны тарифтік ставкаға, жұмыстың түріне разрядтың және белгіленген  шығару нормасына сәйкес есептеседі.

     Жасаған жұмыс көлемі үшін төленетін ақымынадай жүйелерге бөлінеді: тура, жанама, премиялық, прогрессивті, аккордты.

     Жасаған жұмыс көлемі үшін төленетін ақының тура жүйесінде жалпы еңбекақы –  есептік периодтағы істелген зат  бағсының шығарылған өнім санына көбейту  арқылы шығарылады. Жанама жүйесінде – жұмыскердің еңбекақысы қызмет көрсететін еңбек нәтижелері бойынша құрастырылады. Бұл жүйені әдетте қосымша жұмыскерлерге ақы төлеу үшін пайдаланады. Мұндағы жалпы табыс жанама бағаланудың фактілік шыққан өнімге көбейтіндісінен шығады.

     Жасаған жұмыс көлемі үшін төленетін ақысының премиялық жүйесінде сапалы жасалған жұмысы үшін жұмыскер қосымша премия алады. Прогрессивті жүйесінде жұмыскерге төленетін ақы тура жасалған жұмыс бағалануы бойынша төленеді, ал егер жұмыскер белгіленгеннен артық жұмыс жасаса, оған жоғары баға бойынша ақы төленеді. Аккорды жүйесінде бағалану жұмыстың жалпы көлеміне байланысты, жұмысты ерте аяқтағаны үшін премияға ие болып, еңбекақысы төленеді, ол өз кезегінде өнеркәсіптің шығару жүйесінің өсуіне ықпал тигізеді.

     Сағат бойынша төленетін еңбек фоормасында  жұмыскердің еңбекақысы оның тарифтік ставкасы бойынша немесе жұмыс істеген  уақыты үшін төленеді.

     Оның  екі жүйесі бар: кәдімгі-сағаттық және сағаттық-премиялық. Кәдімгі сағаттық жүйеде жұмыскердің еңбекақысы тарифтік ставкаға, разрядына немесе жасаған жұмыс уақытына тәуелді. Ал сағаттық-премиялық жүйеде жұмыскерге ақы тарифтік ставкасы бойынша төленеді және сапалы орындалған жұмысы үшін премияға ие болады.

     Жоғарыда  аталған еңбекақы төлеу формалары  мен жүйелерін өнеркәсіптер профсоюздық  комитеттердің келісімімен таңдалады.Осыларды дұрыс таңдау өнеркәсіптің алдағы даму сатысына, өндіріс өнімділігіне ісер етуі мүмкін.  

3.3 Еңбек ұйыдастырудың  жалпы принциптері

     Еңбек ұйымдастырудың кешенділігі  – өнеркәсіпте еңбекті ұйымдастырудың құрылымдық объектісі – өнеркісіптің жеке звенолары ретінде (жұмыс орны, өндірістік учаке, цех және т.б.), және де жалпы өндірістің звенолары ретінде.

     Еңбек ұйымдастырудың пропорционалдылығы – түрлі жұмыскерлер мен коллективтердің еңбегінің шығындарының рационалды пропорцияларын қалыптастыру.

     Еңбекті ұйымдастырудың келісімділігі – бірыңғай өндірістік үрдіс элементтерінің орындалуын қамтамасыз ету.

     Еңбекті ұйымдастырудың үздіксіздігі – еңбектің өзара байланысқан үрдістерінің үздіктсіз жүруін қамтамасыз ету, олар мамандандыруға және кооперацияға сүйеніп жасалады.

     Еңбек ұйымдастырудың қалыптылығы – бірнеше бір-бірімен байланысқан еңбек үрдістерінің синхронизациясы және бірқалыпты орындалуы.

     Еңбек ұйымдастырудың әсерлілігі – бұл жалпылауыш принцип.Ол барлық еңбек үрдістерінің оптимальды үйлесуін орындалуын көрсетеді.

     Еңбек ұйымдастырудың негізгі бағыттарынажатады: еңбек кооперациясы мен бөліну формаларының дамуы; жұмыс орындарынің аттестациясы және қызмет көрсетуді, ұйымдастыруды  жақсылату; еңбек қабылдауларын  рационалдау; еңбекті нормалау; еңбекті  реттеуді және еңбекақыны дамыту.

     Өнеркәсіп үрдісі – бұл еңбек құрылғыларының, құралдардың органикалық қосылысы.

     Өнеркәсіптің  үрдісіне жататын негізгі элементтер:

-Өнеркәсіптің конструкторлық-технологиялық дайындығы, орындалу технологиясы, бұйымның конструкцияны ойластыру, инструменттер мен құрылғыларды таңдау;

-Өнеркәсіптің материалдық дайындығы, ол жұмыс орындарын қажетті шикізаттармен, полуфабрикаттармен, бұйымдармен және инструменттермен комплекттейтін қамтамасыз етеді;

-Өнеркәсіптің ұйымдастырушылық-технологиялық дайындық (өндіріс қаражаттарын қалыптастыру, технологиялық үрдістердің, операциялардың, жұмыстардың кезектесуін реттеу );

-Еңбекті ұйымдастыру (жұмыс орындарын ұйымдастыру және оларға қызмет көрсету, еңбектің рационалды пайдалану, әдістерін қолдану, әр жұмыскерге арнап еңбек мөлшерін құрастыру, еңбекке қолайлы жағдай жасау);

-Өнеркәсіпті басқаруды ұйымдастыру – басқарудың рационалды ұйымдастырушылық құрылымы, есеп және технологиялық үрдістің орындалу ретін бақылау.

-Өнеркәсіптегі еңбек ұйымдастырудың басты мәселесі – өндірістік үрдістің жүру уақытының, өндіріс өнімінің қысқартылуы.

     Еңбекті ұйымдастырудың бағыттары мен мәселелері:

1. Технико-технологиялық  – өндіріс құрылымының еңбек  ұйымдастыруындағы әсерін сипаттайды, өндіріс мамандандырылуын, технологиялық  үрдістерді таңдау (мысалы, цехтарды  жобалау, жаңа технологиялық үрдістерді  ойластыру, құрылғыны құрастыру);

2. Экономикалық  – өндіріс қаражатының мынадай  жүйелеріндегі еңбек ұйымдастырылуының  бағытын құрастыруды сипаттайды.Ол  өндірістің максималды өнім шығаруын  қамтамасыз етеді;

3. Психологиялық  – жұмыс орнында ыңғайлы жағдай  қалыптастыру, ұзақ уақыт бойы  адамның жұмысқа құштарлығын  арттыру; 

4. Әлеуметтік  – оның басты мақсатына еңбекке  деген еліктеушілікті және қамтуды  іске асыру.

Жоғарыда  көрсетілген мәселелер бір-бірімен  техника мен технологиялардың дамуымен байланыста болады.Осы мәселелерді  шешу нәтижесінде өндірістің қарқындылап  дамуына қол жеткізуге болады.