Ақша рыногының қалыптасуы мен дамуы

_{ГЛОССАРИЙ} 

     _{1. Ақша – жалпыға бірдей эквивалент қызметін атқаратын, тауардың ерекше түрі; құн өлшемі, айналыс, төлем қызметтерін атқарады. Ақшаның негізгі екі түрі бар: қағаз және металл ақшалар.}

     _{2. Ақша массасы – түрлі ақшалай қаражаттың жиынтығы: қолма-қол ақша, банктердегіесеп айырысу шоттары мен ағымдағы шоттардағы қаражат, банктерге салынған салымдар, мемлекеттік бағалы қағаздар. Ақша массасының құрамына мемлекеттік бағалы қағаздардың енгізілуі олардың жоғары дәрежедегі өтемпаздығын көрсетеді.}

     _{3. Ақша  айналымы – бұл  аша белгілерінің  бір заңды немесе  жеке  тұлғадан  екіншісіне  үздіксіз  қозғалысы.}

     _{4. Алып-сатарлық – мұндай операцияны жүзеге асырушы тұлға қосымша шығын жұмсамай, тауарды жоғары бағада сату үшін сатып алу. Алып-сатарлық көбінесе валюта және бағалы қағаздар рыногында жүргізіледі.}

     _{5. Баға – сатушы тауар бірлігін сатуға, жұмыстарды орындау мен қызметтерді көрсетуге келіскен, ал сатып алушы сатып алуға, ақысын төлеуге дайын тұрған ақша мөлшерін көрсететін экономикалық санат; өнімнің, бұйымның, тауардың, жұмыстардың, қызметтердің ақшалай құны.}

     _{6. Валюта – белгілі бір елдің заңмен белгіленген ақша өлшемі                         (АҚШ-та - доллар, Қазақстанда - теңге); шет мемлекеттердің халықаралық экономикалық айырбас пен басқа да халықаралық байланыстарда пайдаланылатын ақша белгілері (шақалар, банкноттар, қазынашылық билеттер); халықаралық есеп айырылысуларда қолданылатын несие, төлем құжаттары (вексельдер, чектер, аударымдар, т.б.).}

     _{7. Жалпы Ұлттық Өнім (ЖҰӨ) – елдің бір жыл бойына өндірген ақырғы (дайын) өнімнің рыноктық бағамын есептелген құнын сипаттайтын қорытындылаушы макроэкономикалық көрсеткіш.}

      _{8. Инфляция – айналым  арналарының  артық  ақша  белгілерімен  аса  толып  кетуінің  нәтижесінде  тауар  мен  көрсетілген  қызметтердің  бағасының  өсуі,  ақшаның  құнсыздануы.}

     _{9. Рынок – тауарды өткізу бойынша айырбас сферасында қалыптасатын, экономикалық қатынастардың жиынтығы. Нақты тауар немесе қызметтің сатып алушысы (сұраныс талапшылары) мен сатушысын (жеткізушілер) бірге жолықтыратын институт немесе механизм.}

     _{10. Сұраныс – сатып алуда төлеуге меншігінің болуы, яғни тауар сатып алу үшін ақшасының болуы жағдайындағы тауар тұтынушысының, сатып алушысының тауарды сатып алу пиғылы.}

     _{11. Сатып алу (сату) – фирманы сатып алу – сату немесе акциялардың бақылау пакетін сатып алу жөніндегі тікелей мәміле жолымен  фирманы сатып алу (сату).}

     _{12. Табыс – кәсіпорындардың (фирмалардың, компаниялардың) белгілі  бір уақыт кезеңінде қандайда болсын қызметінің нәтижесінде алатын  ақшалай қаражаты немесе материалдық құндылықтары.} 

     _{13. Тауар – құны бар және қоғамда айырбас, сатып алу-сату жолымен бөлінетін еңбек өнімі; қажеттілікті қанағаттандыратын және рынокқа (базарға) жұрттың назарын аудару, сатып алу, пайдалану не тұтыну мақсатымен ұсынылатын нәрселер.}

     _{14. Ұсыныс (ұсыным) – рыноктағы немесе тауар өндірушіні қанағаттандыратын тиісті баға бойынша өндіріліп, сатуға ұсынылуы мүмкін тауарлардың жиынтығы.}

      _{15. Монометаллизм – ол  жалпы  эквивалент  ретінде  тек  бір  ғана  металл  қолданылатын  ақша  жүйесі.} 
 
 
 
 

_{ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ} 

      _{1. Абдуллаев  Ә. – Экономикалық  теория. – Алматы, 2004.}

      _{2. Ашимов  А.Т. – Структура  экономики:  Закономерности  формирования,  тенденции  и  приоритеты.  Алматы:  Дайк – Пресс,  2000.}

      _{3. Әубәкіров  Я.,   Нәрібаев  К.,  Есқалиев  М.,  Жатқанбаев  Е. – Экономикалық  теория  негіздері.  Оқулық.  – Алматы.  2004.}

      _{4. Баймұратов  У. – Денежно – финансовая  система:  системно – нелинейный  взгляд. Ж. Қаржы – қаражат. №4 / 2005.}

      _{5. Бұхарбаев  Ш. – Валюта  тіртіптемесін ырықтандыру – ұлттық  валютаның айырбас бағамын тұрақтандырудың перспективалы бағыты. Ж. Қаржы – қаражат.  №2 / 2006.}

      _{6. Ғабит  Ж.Х. – Экономикалық  теория. – Алматы,  2004.}

      _{7. Кулахметова  А. – Выбор  подхода  с  диверсификации  кредитного  портфеля  по  отраслевой  принадлежности.  Ж. Қаржы – қаражат.   №1 / 2005.}

      _{8. Курс  экономической  теории: Учебник – 4-е  дополненное  и  переработанное  издание – Киров:/Под общ. ред.проф.Чепурина М.Н.,  проф. Киселевой  Е.А.,  АСА,  2000.}

      _{9. Курс  экономики: Учебник, - 3-е изд.,  доп. / Под ред.  Райзберга Б.А. – М.:  ИНФРА – М,  2000.}

      _{10. Қошқараов  Ж.Қ.,  Нысанбек  М.Ә.,  Жұмағалиев  Т.С. – «Экономикалық  теория»  пәнінен  курстық  жұмысты  жазу  мен  әрлеу  (әдістемелік  құрал – экономикалық  мамандықтар  үшін).  Тараз:  «Әулие – Ата»  университетеі,  2005.}

      _{11. Матайбаева  Г. – Роль  потрибительского  кредита  в  решении  проблем  повышения  уровня  жизни  населения. Ж. Қаржы – қаражат.  №2 / 2004.}

      _{12. Назарбаев Н.А. – Стратегия становления и развития Казахстана как  суверенного государства. Алматы, 1992.}

      _{13. Нысанбек М.Ә. – Экономика ілімінің әліппесі. Оқу құралы. Тараз:  Жамбыл Гуманитарлық – Техникалық Университеті, 2008.}

      _{14. Нысанбек М.А. – Зарубежный опыт и проблемы внедрение «Интернет - банкинга» в Республике Казахстан. Тараз:  Тараз  университеті.  2003 – 33с.}

      _{15. Серикбаева  Ж. – Экономиканы  ақша – несиелік  реттеудің  кейбір  аспектілері.  Ж. Қаржы – қаражат.  №3 / 2003.}

      _{16. Шеденов  Ө.Қ., Сағындықов Е.Н., Жүнісов  Б.А., Байжомартов  Ү.С.,  Комягин  Б.И. – Жалпы  экономикалық  теория.  Оқулық.  Жалпы  редакциясын  басқарған  Шеденов  Ө.Қ. – Ақтөбе, А – Полиграфия,  2004.-455б.}

      _{17. Шеденов Ө.Қ., Нысанбеков М.Ә.,  Жүнісов  Б.А., Байжомартов Ү.С.,  Комягин Б.И. – Жалпы экономикалық  теория.  Оқулық.  Халықаралық ақпараттану академиясы  ұсынған.  Жалпы редакциясын басқарған э.ғ.д.,  профессор Шеденов Ө.Қ. Алматы – Ақтөбе,  2002 – 365б.}

      _{18. Экономическая теория.  /Под ред. Дорынина А.И.,  Тарасевича  Л.С.:  Учебник  для  вузов.  СПб:  Изд.  СПбГУЭФ,  Изд.  Питер  Паблишинг,  1997. – 480с.}

      _{19. Экономическая  теория  (политэкономия):  Учебник / Под  общ. ред. акад.  Видяпина  В.И.,  акад.  Журавлевой  Г.П. – М.:  ИНФРА – М,  1997. – 560с.}  
 
 
 
 
 
 
 
 

                                   
 
 
 
 
 

_{ТІРКЕМЕЛЕР} 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

АҚШ-тағы  ақша  массасы  және  оның  жылдық  өсу  қарқыны,  млрд.  долл. (1-кесте)

 

   _{1-сурет. Валюта курсын бекіту} 

                                 

                        _{2-сурет. Ақшаға сұраныстың баға тәуелділігі}

                        

                        _{3-сурет. Ақшаға деген трансакциондық сұраныс қисығы}        

                          

                       4-сурет. Ақшаны ұсыну қисығы 

                                

                        _{5-сурет. Ақшаға  деген ұсыныс пен  сұраныс қисығы}  
 

                                _{6-сурет. Ақшаға сұраныс қисығы} 
 

                                  7-сурет. Ақша рыногындағы тепе-теңдік