Зейнетақы қорларының құқықтары

МАЗМҰНЫ 

КІРІСПЕ 

1.  Зейнетақы  қорларының мәні, құқықтары мен  міндеттері

 

2.  Ұлар  Үміт ЖЗҚ АҚ қызметін жүзеге  асыруын талдау

 

ҚОРЫТЫНДЫ 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

КІРІСПЕ 

    Қазақстандық  зейнетақы қорларының жүйесінің  негізінде Чилидегі зейнетақы қорларының жүйесі жатқандығын баса айта кетуге болады. Өйткені бұл жөніндегі  Чилидегі 20 жылдық тәжірибе біршама  ден қоюға тұрарлықтай. Чили мемлекетінде зейнетақы активтерін зейнетақы  қорлары басқарады, олар зейнетақы  қорларының салымшыларына зейнетақымен қамтамасыз етудің түрлі схемаларын ұсынады. Ондағы халықтың зейнетақы  жинақтары ЖҰӨ-нің 55%-ын құрайды. Зейнетақы  қорларының инвестицияларының есебінен елдің тұрғын үй қорының 60% тұрғызылған. Бұл зейнетақы жүйесінің қазіргі  кезеңде мемлекеттің әлеуметтік – экономикалық өмірінде қаншалықты маңызды роль атқаратынын байқауға болады.

    Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық дамуындағы маңызды рольді Қазақстанның зейнетақы қызмет көрсету нарығы алады. Бұл бүгінгі таңда тұрақты  түрде дамып келе жатқан нарықтардың  бірі. Қазірдің өзінде-ақ зейнетақы  қорларын реформалау оң нәтижеге беріп  отырғанын нық айтуымызға болады.

          Халықты зейнетақымен қамтамасыз ету мәселесі әр кезде  әр елде өте маңызды болған. Бұл  жүйенің дамуы елдің ерекшелігіне, әлеуметтік – экономикалық дамуына  қарай қалыптасқан деуге болады. Соның ішінде Қазақстан Республикасында  таңдалған зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесі өзінің ерекшелігіне ие. Бұл жүйенің ары қарай дамуы  бүгінгі таңда актуалды мәселелердің бірі. Ол көп аспектілі және де талдау, талғау, зерттеуді қажет ететін жүйе деп санаймын. Ол неғұрлым түсінікті, жеткілікті, жан – жақты тармақталған жүйеге айналса соғұрлым оның дамуы, тұрақтылығы нығая түседі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1.   Зейнетақы қорларының  мәні, құқықтары мен  міндеттері

         Қазақстан Республикасының зейнетақы жүйесі екі жүйеден құралады: ортақ (Мемлекеттік зейнетақы төлеу жөніндегі орталықтан зейнетақымен қамсыздандыру) және жинақтаушы зейнетақы жүйесі (жинақтаушы зейнетақы қорларынан зейнетақымен қамсызданудыру). ҚР қазіргі зейнетақы жүйесі 1997 жылдан, ҚР Үкіметі елдегі зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін реформалау жүйесі 1997 жылдан, ҚР Үкәметі елдегі зейнетақымен қамсыздандыру жүйесін реформалау тұжырымдамасын мақұлдап, «Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру туралы» ҚР заңы қабылданған кезден бастап есептеледі. Осы жаңалықты енгізудің негізі ортақ жүйеден біртіндеп бас тарта отырып, жинақтаушы зейнетақы жүйесінің негіздерін құруда жатыр.

       Ортақ зейнетақымен қамсыздандыру  жүйесі жұмыскерлер зейнтке шыққанда  зейнеткерлер үшін кірісті кепілдікті  кіріске айырбастауды қамтамасыз  ететін әлеуметтік бағдарламаларды  қаржыландыру үшін жұмыскерлер  (және/немесе олардың жұмыс берушілері) жалақының бір бқлігін төлейтін  ұрпақтардың бірігу қағидатына  сүйенеді. Осы жүйе ұрпақтардың  арасында- іні буыннан аға буынға  өтуге сүйенеді, сондықтан осы  жүйе «ортақ» деп аталады.

Жинақтаушы  зейнетақы қоры дегеніміз:

• 1998 жылға дейін еңбек өтілі 6 айдан аспайтын азаматтар үшін зейнетақы төлемдерінің жалғыз көзі.
• Зейнетақы жинақтарыңызды инфляциядан қорғай отырып, көбейтуге көмектесетін жалғыз қаржы институты.
• Ай сайын аударып отыратын жай ғана 10% емес
• Ай сайынғы жарналарыңыз және зейнетақы жинақтарын инвестициялау нәтижесінде алған инвестициялық кірістеріңіз.

Жинақтау  мерзімі неғұрлым ұзақ болған сайын, жалпы жинақтар сомасындағы инвестициялық  кірісіңіздің үлесі де соғұрлым үлкен  болады.

      Қазақстан Республикасының “Зейнетақымен  қамтамасыз ету туралы” заңы бойынша  үш субьектi жинақтаушы зейнетақы жүйесiнiң  толыққанды мүшесi болады. Олар жинақтаушы зейнетақы қорлары, зейнетақы активтерiн  басқарушы компания, банк-кастодиан. Олардың қызметiн реттеп, қажеттi нормативтi құқықтық актiлер шығарып  қадағалайтын үш мемлекеттiк орган  бар. Олар мыналар:

1. Ұлттық банк (ҰБ);
2. Бағалы қағаздар жөнiндегi ұлттық комиссия (БҚҰК) Бұл мемлекетік орган Ұлттық Банктің департамент ретінде қосылып, енді Бағалы қағаздар нарығын реттеу жөніндегі депортаменті;
3. Жинақтаушы зейнетақы қорларының iс-әрекетiн реттейтiн комитет (ЖЗҚIРК) бұлда Ұлттық Банк департаменті болып қосылып, енді Жинақтаушы зейнетақы қорларының іс-әрекеттің реттеу департаменті.

      Ұлттық  банк банк-кастодиандардың қызметiн  бақылап, оларға лицензия беру және одан айыру iстерiмен айналысады.

      ЖЗҚIРК ЖЗҚ-ң iс-әрекеттерiнiң заңға сәйкестiлiгiн және салымшылармен арақатынасын бақылау, қажеттi нормативтi құқықтық актiлер жасаумен айналысады. Жоғарыдағы айтылған қадағалаушы мемлекеттiк органдар, бұл негiзгi қызметiнен басқа да iстермен айналысады.

      Жинақтаушы  зейнетақы қорларының құқықтары  төмендегідей болып бөлінеді:

1. зейнетақы жарналарын жинауды жүзеге асыруға;
2. өзінің қызметі үшін комиссиялық сыйақылар алуға;

      а) уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілеріне сәйкес берілетін лицензия негізінде зейнетақы активтерін инвестициялық басқару жөніндегі қызметті және бағалы қағаздар рыногындағы өзге де қызмет түрлерін дербес жүзеге асыруға;

      ә) зейнетақымен қамсыздандыруға байланысты мәселелер бойынша сот органдарында салымшының жазбаша өтініші бойынша Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген тәртіппен оның мүдделерін білдіруге;

б)зейнетақы шартының ережелеріне  сәйкес өзгеде де құқықтарды жүзеге асыруға құқығы бар.

      Жинақтаушы  зейнетақы қорларының мынадай міндеттері қарастырылған:

1. алушыларға Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тәртіппен зейнетақы төлеуге;
2. жинақталған зейнетақы қаражаттары мен төлемдерін жеке есепке алуды жүзеге асыруға;
3. салымшы мен алушыға кемінде жылына бір рет, сондай-ақ оның сұрау салуы бойынша оның жинақталған зейнетақы қаражатының жай-күйі туралы ақпарат беруге;
4. алушының жинақталған зейнетақы қаражатының жай-күйі туралы ақпараттың құпиялылығын қамтамасыз ету;
5. Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес ҚР-сының зейнетақы заңдары мен зейнетақы шартының ережелерін бұзғаны үшін жауап беруге;
6. салымшының (алушының) жинақталған зейнетақы қаражатын бір жинақтаушы зейнетақы қорының екіншісіне немесе сақтандыру ұйымына осы Заңда және ҚР-сының өзгеде нормативтік құқықтық актілерінде белгіленген тәртіппен аударуға;
7. жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтерін инвестициялық басқару жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензиясы болмаған жағдайда зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын ұйыммен зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруға шарттар жасасуға;
8. бұқаралық ақпарат құралдарында уәкілетті органмен келісім бойынша Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі белгілеген тәртіппен қаржылық есептілікті және уәкілетті орган белгілеген тәртіппен өзге де есептілік пен өз қызметі туралы ақпаратты жариялауға міндетті. Бұл ретте жинақтаушы зейнетақы қорларына жарналар бойынша табысқа кепілдік немесе уәде қамтылған ақпаратты, сондай-ақ ҚР-сының заңдарымен жариялауға тыйым салынған өзге де мәліметтерді жариялауға жол бермейді;
9. жинақтаушы зейнетақы қорымен зейнетақы шартын жасасқан азаматтарға тең жағдайларды қамтамасыз етуге;
10. салымшымен міндетті зейнетақы жарналары есебінен зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарт жасасуға;
11. салымшымен еріктік кәсіптік зейнетақы жарналары есебінен зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарт жасасуға;
12. әрбір жеке адамның тұратын жеріне қарамастан олармен зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарт жасасу кепілдігін қамтамасыз етуге міндетті.

      Салымшы:

• өз жинақтаушы зейнетақы қорын таңдауға
• көп дегенде жылына екі рет зейнетақы қорын ауыстыруға
• зейнетақы қорының қызметі туралы бүкіл ақпаратты білуге құқылы

Зейнетақы қорын таңдау кезінде ешкім де қысым көрсете алмайды.

      Жинақтаушы  зейнетақы қорын  мемлекеттік реттеу

      Жинақтаушы  зейнетақы қорлары Қазақстан  Республикасының заңдарын бұзған жағдайда уәкілетті орган мынадай ықпал  ету шараларын қолдануға құқылы:

1. анықталған кемшіліктерді белгіленген мерзімде жою туралы орындалуы міндетті жазбаша ұйғарым беруге;
2. жинақтаушы зейнетақы қорларының басшы қызметкерлерін қызметтен алу туралы акционерлер алдына мәселе қоюға;
3. Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен айыппұлдар салуға және өндіріп алуға;
4. лицензияны тоқтата тұруға, не қайтарып алуға.    

      Уәкілетті орган жинақтаушы зейнеақы қорының  зейнетақы жарналарын тарту жөніндегі  қызметке лицензиясының қолданылуын мынадай негіздердің:

      1) лицензия берілгенде негізге  алынған ақпараттың дұрыс болмауы;

      2) лицензия берілген кезден бастап  жинақтаушы зейнетақы қорының қызметін бастауды бір жылдан  астам кідірту;

3)Жинақтаушы  зейнетақы қорының зейнетақымен қамсыздандыру туралы шарт бойынша міндеттемелерді үнемі (күнтізбелік он екі ай ішінде қатарынан үш және оданда көп рет) орындамауы немесе тиісінше орындамауы;

4) Жинақтаушы  зейнетақы қорының лицензиар белгілеген нормативтерді және орындалуы міндетті басқа да нормалар мен лимиттерді үнемі бұзуы;

          5) Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін,жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы ережесіне және уәкілетті органның нормативтік құқықтық актілерін бұзуы, не уәкілетті органның жазбаша нұсқамаларын орындамауы;

          6)есептілік пен мәліметтерді  табыс етпеу немесе көбінеу  дұрыс емес есептілікпен мәліметтерді  табыс ету негіздерінің кез  келгені бойынша алты айға  дейінгі мерзімге тоқтата тұруға  құқылы.

      Лицензияның қолданылуын тоқтата тұру жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы жарналарын тарту және бұрын тартылған салымшылар бойынша зейнетақы төлемдерін жүзеге асыру жөніндегі қызметті жүзеге асыру, сондай-ақ жинақтаушы зейнетақы қорының инвестициялық қызметті жүзеге асыру құқығын сақтай отырып, жаңа салымшылар тартуына тыйым салуға әкеп соқтырады.

      Уәкілетті органның жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы жарналарын тарту жөніндеге қызметке лицензиясының қолданылуын тоқтата тұру туралы қабылдаған шешімін жинақтаушы зейнетақы қоры екі баспасөз басылымында мемлекеттік тілде және орыс тілінде хабарландыру жариялау арқылы салушылар мен алушылардың назарына жеткізеді.

      Лицензияның қолданылуын тоқтата тұру себептерін жинақтаушы зейнетақы қорының белгіленген мерзімде жойылмауы оны уәкілетті органның қайтарып алуына негіз болып табылады.

      Уәкілетті орган өздеріне қатысты ықпал  ету шараларын қолданған жинақтаушы зейнетақы қоры не тұлға оның іс-әрекетіне  сот тәртібімен шағымдануға құқылы.

Жинақтаушы  зейнетақы қорын қайта құру уәкілетті  органның рұқсатымен акционерлердің жалпы  жиналысының шешімі бойынша біріктіру, бөліп шығару, жинақтаушы зейнетақы  қорының корпоративтік түрден ашық түрге өзгерту нысанында жүзеге асырылады.Рұқсат беру талаптары мен  тәртібі уәкілетті органның нормативтік  құқықтық актілерімен белгіленеді.

      Жинақтаушы  зейнетақы қорының қайта құруды жүргізуге рұқсат алу туралы өтінішіне  мынадай құжаттар қоса тіркеледі:

      1) жинақтаушы зейнетақы қоры акционерлері  жалпы жиналысының оны қайта  құру туралы шешімі;

      2) жинақтаушы зейнетақы қорын қайта  ұйымдастырудың көзделіп отырған  шарттарын, нысандарын, тәртібі мен  мерзімдері жазылатын құжаттар;

   3) қайта құру нәтижелерінің қаржылық  болжамы, соның ішінде жинақтаушы  зейнетақы қорының және жинақтаушы  зейнетақы қорын қайта құрудың  нәтижесінде құрылатын заңды  тұлғалардың оны қайта құрғаннан  кейінгі есептік балансы;

    Ұлттық  комиссияның зейнетақы жүйесін  тікелей реттеу қызметтеріне келісімдер жатады:

    1)  зейнетақы   активтерін   басқару   бойынша кампаниялардың қызмет істеуіне лицензия беру;