Валюталық қатынастарды реттеу. Валюталық саясат

                                           ЖОСПАР 

КІРІСПЕ............................................................................................................2

I Бөлім. Шет мемлекет және ұлттық валюта түсінігі.Валюта                      айналысы.....................................................................................................3

II Бөлім.  Валюта нарығы............................................................................5

III Бөлім.  Валюталық курс(бағам).............................................................10

IV Бөлім.  Валюталық жүйе және оның түрлері........................................13

Дүниежүзілік  валюталық жүйелер эволюциясы.......................................15

V Бөлім.  Валюталық қатынастарды реттеу. Валюталық саясат.............21

Қорытынды...................................................................................................26

Қолданылған әдебиеттер тізімі...................................................................29 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

КІРІСПЕ

     Халықаралық экономикалық қатынастардың дамуы айырбас бағытының жүйесі арқылы әр түрлі елдердің валюталарының құндылығын анықтауды ұсынады.

           Валюта бағыты әр түрлі елдердің ақшалық бірліктері арасындағы қатынастарды білдіреді, яғни бір елдің ақшалық бірлігінің құны екінші бір елдің ақшалық бірлігіне және халықаралық есепшот бірліктеріне қалай келеді деген соз.

           Бір ұлттың валютасын екінші елдікімен айырбастау қажеттігі халықаралық келісімдерді (валюталық, есептесу және кредиттік - қаржылық операциялар мен сауда) жүзеге асырғанда туындайды, және ол олардың арасында нақты сатып алушылық қабілетін байқататын қатынастың орнығуын талап етеді. Валюта нарығындағы ұлттық валюталардың сандық өлшемі сұраныстар мен ұсыныстардың қаншалықты әсер ететіндігіне байланысты, оған төлем балансы, инфляция деңгейі, пайыздық өсімнің деңгейі, валюталық сауда - саттық, валюта саясаты, ұлттық валютаның конвертирленуі және басқа жәйттер сияқты түрліше факторлар ықпалын тигізеді.

          Валюта бағытының құндық негізі болып сатып алушылық қабілеттің парапарлығы саналады, яғни валютаның арақатыстығы оны сатып алушылыққа байланысты.

         Айырбас бағытының төмендеуі ұлттық валютаның арзандауын білдіреді, яғни оны сатып алу қабілетінің төмендеуі де, көтерілуі керісінше.

         Егер елде инфляция қарқыны жоғары болса, оның валютасының сатып алу қабілеті және оған сәйкес валюта бағыты темен болады.

        Халықаралық валюталық қор- мемлекеттердің ұлттық валюталарын қалыптастыратын және 8 бабында валюта бағыты нысандандырылған жалғыз ұйым. Қазіргі кезде әлемде бұл ұйымның 8 бабын 118 мемлекет бекітті.

        Экономикасы дамушы мемлекеттердің көбісі қазірігі кезде өздерінің айырбас курстарын басқару мақсатында әр түрлі гибридті модельдерді қолдануда.Бірақ осы мемлекеттерде сауда орындарында(биржада,сауда жүйелерінде) резиденттер және резидент еместер қандай да бір шектеулерді ұстанып,шет мемлекет ақшасын сатып алады немесе сата алады.Егер де шет мемлекет валютасын сату мемлекеттік органдармен үйлестірілсе және сонымен қатар ешқандай нарықтық инфрақұрылым құрылмаса,онда мұндай валюта бағыты «жасанды» болып саналады,ал режим- «айырбасталмайтын валюта» болып табылады.

           Баға айналысының критерийлері туралы айтқан кезде оны бағыттың пайда болуының критерийлерімен шатастырады. Кез-келген мемлекетте сатып алу қабілеті немесе сыртқы сауда  мен төлеу балансына байланысты төмендетілген немесе аса көтерілген бағыты болады.Сонымен қатар еркін айналыстың барлық белгілерін сақтайды.Кез-келген мемлекеттің орталық банкі ақша нарығында шет мемлекет валютасының жасанды ұсынысын  ұлттық валютаға қарсы қою арқылы өз валюта бағытын шет мемлекет валютасының бағытына қарсы күшейтеді.Бірақ егер валютаны сату мехнизміне тимей өтсе,онда «нарыққа кіру» қиындатылмай,ол толық айырбасталатын болады.Сол мезгілде нарықта жасанды қымбаттатылған ұлттық валютаға қарсы төмендетілген американдық долларды сатып алу валюта айырбасы режимін бұзу болып саналады.

           Жоғарыда  айтылған валюта бағытының аспектілері мен оның экономикадағы рөлі туралы жан-жақты қарау үшін осы жұмыс арналады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

I БӨЛІМ. ШЕТ МЕМЛЕКЕТ ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ВАЛЮТА             ТҮСІНІГІ.ВАЛЮТА АЙНАЛЫСЫ

             Мемлекеттің ұлттық ақша бірлігі- бұл тар мағынадағы валюта түсінігі.Мысалы,Қазақстанның валютасы – бұл тенге,АҚШ валютасы- доллар,Бразилия валютасы- крузейро.Ал валютаның кең мағынадағы категориясына әр-түрлі айналым құралдары,тиісті ақша бірлігінде көрсетілген.Бұл- монета,банкнота,казыналық билеттер,төлемдік документтер(чектер,вексельдер),банктердегі счеттар мен салымдар түріндегі қолма-қол ақша.Бұдан да кең мағынасына валюталық құндылық түсінігі,сонымен қатар оған  фондтың бір немесе басқа валютасындағы құнды қағаздар мен  асыл металдар.

            Сыртқы сауданың дамуы экономикалық қатынастарды мемлекеттен тыс шығарады.Осының әсерінен қандай кедергілер туындайды? Әрине, бұл мемлекеттің заңдары шекарадан тыс өз күшін жоғалтады. Нақты бір жағдайды ескеру керек- бұл мемлекеттің ұлттық ақша бірлігі шекарадан тыс өз функцияларын жоғалтады. Ақша айналысы жүйесін ұйымдастыру кезінде әрбір мемлекет ұлттық ақша бірлігін өз территориясында заңды төлем құралы ретінде бекітеді. Мемлекеттік мәжбүрлеу аппараты арқылы шартсыз және кедергісіз өз валютасын барлық төлемдерде барлық айналымдарда қабылдау. Бірақ, сыртқы саудада қатыса отырып,мемлекеттер импорт бойынша келісімдерді басқа мемлекеттің валютасында төлеуге тиісті. Себебі тауарды экспорттаушы жабдықтаушымен,жұмыскерлермен есеп айырысқанда,салықтарды өз ұлттық валютасында төлеуге тиісті. Валюта айырбасының механизмі арқылы шешілетін бір қарама-қайшылық туындайды.

           Валюта айырбасы ұлттық шекаралардың тауар қозғалысы мен әлемдік деңгейде өндіріске әсер ететін факторларды бейтараптандырады.Экспорттаушы валюталық түсімді өзінің ұлттық ақшасына айналдыра алады.Ал бұл өз кезегінде мемлекеттің ішінде дұрыс ақша айналымын ұстап тұру үшін қажет. Тауарды импорттаушының да мәселесі ұқсас шешіледі, шет мемлекетінің валютасында төленуге тиісті-ұлттық валюта керекті төлем құралдарына айырбасталады.

          Сөйтіп,халықаралық есеп пен төлем жүзеге асырылу кезінде валюта айырбасының проблемасы туындайды.

          Валюта айырбасы –мемелкеттің әлемдік экономикаға қосылуы мен сыртқы экономикалық қатынастардың дамуының қажетті алғышарт. Валюта айырбасының режимі мемлекетте инвестициялық ахуалдың қалыптасуына әсер етеді. Капиталда мұқтаж болатын шаруашылық субъектілер шет елден инвесторларды тартады.

         Валюта айырбасы мемлекет экономикасына жағымды әсер етеді, бәсекелестікті ынталандырады, ішкі шығындар мен әлемдік деңгейдегі бағамен салыстырып қарауға мүмкіндік береді. Ұлттық экономика озық технологияларды меңгеруге мүмкіндік алады, өндірісті әлемдік стандарттарға дейін көтеру.

         Бірақ ұлттық экономиканың «ашықтығы»  мемлекетке белгілі жағымсыз салдарлар әкеледі. Валюта бағытының тербелуі экспорттаушылар мен импорттаушыларға шығын әкелуі мүмкін. Ашық нарықты экономика әлемдік бағалар мен пайыздық қойылымдарға тәуелді. Әлемдік нарықтың конъюнктуралық факторларынан құтылу мүмкін емес. Қайтымдылық валютаға өткен кезде мемлекет мүмкін болатын шығындарға ұшырайтынын ескеру қажет.

        Қайтымдылық валюта- бұл валюта-қаржылық режим, сыртқы экономикалық операцияларда ұлттық ақша бірлігін басқа шет мемлекет валютасына ауыстыру.

         Қазіргі уақытта әр түрлі мемлекеттерде түрлі валюталық режимдер орнатуда. Осының салдарынан валюталар валюта нарығында үлкен не кіші сұранысқа ие. ХВҚ жарғысының VIII бабына қосылған көптеген мемлекеттер жартылай айналымдылық режимін орнатты. Тек саналы ең бай және тұрақты мемлекеттер капитал қозғалысына валюталық шектеулерді бұзды. Әлемде толық айналымдылық валюталар үшеу ғана: АҚШ доллары, Ұлыбританияның фунт стерлингі мен Германияның маркасы.

         Сөйтіп, қазіргі кезде валюта 3 мәртебеге ие: 1) тұйық; 2) жартылай айналымдылық; 3) толық айналымдылық.

         Валютаның нақты айналымдылық режимі сол немесе басқа еркіндіктер мен шектеулердің үйлесімділігінің сыртқыэкономикалық қызметтін түрі мен оның қатысушысына қатынасымен ерекшеленеді. 
 
 
 

II БӨЛІМ.ВАЛЮТА НАРЫҒЫ

            Жалпы, валюта нарығы дегеніміз шетелдік валютаны және шетелдік валютадағы төлем құжаттарын сату – сатып алу жөніндегі әлеуметтік – экономикалық және ұйымдық қатынастар жүйесі.

           Валюта рыноктары шет ел валютасымен (сатып алу, сату, айырбастау) және шетел валюталарывдағы төлем құжаттарымен (чектер, вексельдер, телеграф және пошта аударылымдары, аккредитивтер) жасалатын операциялардың жүзеге асырылуына байланысты экономикалық қарым-қатынастардың айрықша саласы. Түрлі елдер банктерінің арасындағы корреспонденттік байланыстар арқылы құрылатын валюта рыноктары солардың көмегімен сыртқы саудаға, инвестицияларға, туризмге, басқа да қатынастарға байланысты халықаралық ақша есеп айырысуы жүргізілетін тұтқа болып табылады.

Валюталық нарықтың негiзгi қатысушыларымен болып  табылады:

• Орталық банк
• Сауда банктері
• Фирмалар, сыртқы сауда операцияларың орындайтын
• Халықаралық инвестициялық серiктестiктер, зейнетақы және қорлар, сақтандыру компаниясының хеджевыесi.
• Валюталық биржалар
• Валюталық делдалдар
• Жеке тұлғалар

      Стандартты инфрақұрылымдағы қажеттілік  валюта айналымын және құндылықтарын  қамтамасыз ететін валюта нарығының  пайда боуына әкеледі. Валюта  нарығы өз алдына ерекше ұйымдасқан  сұраныс пен ұсыныстың негізінде   валюта құндылықтарына жеке меншіктің  құқықтарына ауысудағы қарым-қатынастарды  реттейтін механизмді көрсетеді.  Бұл анықтама валюта нарығының  үш негізгі ерекшелектерін көрсетеді,  сондықтан да басқа тақырыптардан  ерекшеленеді.

       Бірінші - әр түрлі валюта операцияларының  іске асырылуын қамтамасыз ететін  ұйымдық механизмнің болуы. Қаржылық  инфрақұрылымнан тұратын бұл механизм (банктер, биржалар, брокерлік компаниялар және т.б.) және нормативті актілерде тіркелген валюта нарығына қатысушылардың принциптері валюта операцияларының бүкіл құрылымын реттейді. Бұл ерекшелік валюта нарығын шетел валютасының айналымының заңсыз  формаларын көрсетеді.

         Валюта нарығының екінші ерекшелігі  оның халықаралық сауданы, халықаралық  капитал қозғалысына қызмет етуден  тұрады. Қазіргі әлемдік экономикада,  сыртқы саудада, халықаралық несиелендіруде, инвестицияда пайдаланылатын біртұтас  төлем бірлігі жоқ. Барлық негізігі  сыртқы экономикалық қызметі  бір валютаны екінші валютаға  алмастыру болып табылады. Көптеген  елдердің көптеген валюталарынан  тұратын қазіргі қаржы әлемі  осылай құралған.

     Валюта нарығы - әрбір жеке елдің  валютасын интеграциялап, байланыстыратын  механизм. Бұл оған тауарлардың  қозғалысын халықаралық сферадағы  қызметтер мен жұмыстарды, сату-сатып  алуды, басқа валютада несиелер  мен бағалы қағаздардың айналымын  реттеуге мүмкіндік береді.

     Валюта нарықтарының үш ерекшелігі  басқа да нарықтардағы сияқты  оның негізі нарықтық сұраныс  пен ұсыныстан тұратындығында. Валюта  нарығы өз алдына берілген  елдің территориясындағы заңды  бір ғана төлем құралындағы  валюта нарығы өз сапасын жоғалтатын  ерекше сфераны көрсетеді. Олар  халықраралық нарықтық бағаның  салыстырмалы объектісі болып  табылады. Мұндай бағалауда төлем  құралы  және халықаралық масштабта  құн мөлшері рөлін атқару ерекшеліктері  ескеріледі. Нәтижесінде әрбір елдің  валютасы, валюта сферасында халықаралық  құнды алады.

      Нарықтағы шетел валютасының  сұранысы мен ұсынысы экспортттаушылардан,  импорттаушылардан, банктерден, транспорттық  және сақтандыру компанияларынан,  заңды және жеке тұлғалардан  шығады. Осылайша шетел валютасының  түсімін алған экспорттаушылар  оны валюта нарығында сатуға ұсынады. Импорттаушылар оған сатып алған тауарлармен қызметтермен есептесу үшін сұраныс жасайды. Банктер өздірінің шетел валютасын пайдаланатын клиенттерін қамтамасыз ету үшін әртүрлі валюта түрлеріне сұраныс пен ұсыныс жариялайды. Жеке және заңды тұлғалар шетел валютасында несиелерді, жалға алулар мен дивиденттерді өтеуде көптеген талаптарды қояды. Валюта нарығы шетел валютасының сұранысы мен ұсынысын реттейді.