Мәдениет және өркениет

     Мазмұны 

Кіріспе..................................................................................................................3 

І. Египет халқы және қазіргі әлеуметтік экономикалық

жағдайы...............................................................................................................4 

І.1.  Географиялық орны, орналасу ерекшеліктері...........................................6

І.2. Халқы.............................................................................................................8

І.3. Жалпы  шаруашылығы................................................................................14

а) Өнеркәсібі......................................................................................................14

б) Ауыл шаруашылығы.....................................................................................15

в) Транспорты....................................................................................................16 

ІІ. Қазақстан Республикасы мен Египет  Республикасының  қарым – қатынастары....................................................................................................19 

Қорытынды......................................................................................................22

Пайдаланылған әдебиеттер……………………………………………23-24 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Кіріспе

     Египет  жерінде бірнеше мың жыл бойы құл иеленуші Ежелгі Египет мемлекеті  өмір сүрді [қ. Египет (Ежелгі)]. Феодалдық қатынас Египетте 3-4 ғасырларда туа бастады. Бұл кезде ол Рим империясының құрамында болатын. Рим империясы ыдырағаннан кейін (395), Египет елі Византияның провинциясына айналды. Египет экономикасының тұтқасы ірі жер иелерінің қолында болды.

     7 ғасырдың басына таман Египет  халқы түгел дерлік монофизит  мәніндегі христиан дінін қабылдап, копт тілінде сөйледі. 7 ғасырдың  басында Египетке Сасани әулеті басып кірді, ал 639-42 жылы арабтар жаулап алды. Ірі жер иелерінен, Византия әкімдерінің зорлығынан әрі православие дін басыларынан қысым көрген жергілікті копт жұрты арабтарға қарсылық көрсетпеді, қайта ара-тұра солардың сойылын соқты. 7 ғасырдың өзінде-ақ Египеттің жергілікті халқының едәуір бөлігі ислам дініне көшті, ал түбегейлі көшу бірнеше ғасырға созылды. 17 ғасырдың аяғына таман араб тілі Египеттегі бар халықтың тіліне айналды; копт тілі Египет христиандарының діни уағызында ғана қолданылды. Етегі халифат әкімдері қарудың күшімен еңбекші халықтан алым-салық жинап, жер суландыру, құрылыс жұмыстарына феллахтарды күштеп көндірді. 8-9 ғасырларда копт шаруала-рының көптеген қарулы көтерілістері болды, олардың кейбіреулеріне араб тайпалары қатысты. 8-9 ғасырда Бағдад халифаты ыдырай бастаған кезде, Египет әміршісі Ибн Тулун іс жүзінде тәуелсіз болып, Тулун әулетін (868—905) құрды. Бағдад халифатының билігі аз уақытқа қайта орнаған кезде, оның әміршісі Мұхаммед Ихшид мұнда Ихшид әулетін құрды.  

     І. Египет халқы және қазіргі әлеуметтік экономикалық

     жағдайы.

     Египетте  көп жылдар бойы шетел капиталының  қожалық етуі, оның ұлттың өндіргіш күштерінің дамуын тежеді. 1952 жылғы  июль революциясынан кейін елде экономикалық реформалар жүргізілді, шаруашылық жоспарлы даму жолына түсті. Алғашқы бесжылдық (1960—65ж) жоспар орындалғанда БАР-дың  ұлттық табысы 1728 млн. египет фунтына  жетті. 800-ден астам кәсіпорын  іске қосылды, еңбек етушілердің  саны 6 млн.-нан 7,2 млн-ға дейін көбейді. Бесжыл-дықтың аяғында мемлекет сектор ұлттық табыстың 50%-ін берді. 1967-70 жылдарға белгіленген жоспарда әсіресе ауыр өнеркәсіпті (металлургия, машина жасау, энергетика) дамытуға қатты көңіл  бөлінген еді, бірақ оның орындалуына 1967 жылы басталған Израиль агрессиясы кедергі болды. БАР-дың экономикасы  бұл агрессиядан алғашқы екі  жылдың өзінде 95 млн. египет фунты мөлшерінде зиян шекті. Барлық өнеркәсіп орындары әскери жағдайға көшірілді.

     Елдегі  басты кәсіпорындар (Асуан гидротехникалық  жүйесі, Хелуандағы металлургиялық комбинат т. б.) Совет Одағының техникалық көмегімен  салынуда. Іске қосылған Асуан гидротехникалық  жүйесінен (плотина   бөгені   165   млрд. м³,  СЭС қуаты 2,1 млн. квт-сағ жоғары вольтты  электр  линиялары) 1970 жылы 125 млн. египет фунты пайда түсті.

     1998 жылы Египеттің ішкі жиынтық  өнімі 70 млрд. АҚШ долл. Шамасында болды. Экономикадағы жеке меншік кәсіпорында үлесі—70%, ауыл шаруашылығының үлесі—17%, ал өнеркәсіп орындарының үлесі 28,3%-тен астам. Жерінің 5%-ке жуығы ауыл шаруашылығына жарамды жерлер. Азық-түлік тауарларымен халық 40% қана камтамасыз етілген. Қалғаны сырттан әкелінеді. Жоғары сапалы мақта шығарудан Египет дүние жүзінде 1-орын алады. Ауыл шаруашылығында бұдан басқа бидай (6,2 млн. т.), жүгері (5,9 млн. т.), күріш (5,1 млн. т.), ет (0,6 млн. т.) өндіріледі. 1997 жылдан бастап, жаңа жоба бойынша 1,4 млн.-га шөл даланы игеру жүзеге асырылуда. Өнеркәсібінің  негізгі салалары: мұнай шығару, мұнай өндеу, тамақ, тоқыма өнеркәсібі, металлургия. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     І.1. Географиялық орны, орналасу ерекшеліктері.

     Африканың солтүстік-шығысын және Азиядағы Синай  түбегін алып жатқан Таяу Шығыстағы мемлекет. Батысында Ливиямен, оңтүстігінде Суданмен, солтүстік-шығысында Израильмен және 1947 жылғы БҰҰ-ның араб мемлекетін құруға арнап бөлген территориясымен шектеседі. Жер көлемі 1001,4 мың км². Халқы 34 млн. (1971), астанасы — Каир қаласы. Әкімшілік жағынан 25 мухафазаға (губернаторлыққа)   бөлінеді  (1972).

     Египет  Республикалары Федерациясының құрамына кіретін республика. Қазіргі конституциясы 1971 жылы 11 сентябрьдегі референдумда мақұлданған. Мемлекет басшысы — президент, оны халық 6 жылға сайлайды. Президент мемлекеттің жалпы саясатын белгілейді, үкімет (Мин. Советі) председателі мен оның орынба-сарларын тағайындайды, декрет шығарады, халықаралық шарттар жасайды және оны бекітеді. Сонымен қатар ол — қарулы күштердің жоғарғы қолбасшысы. Заң шығарушы жоғарғы органы — бір палаталы, бес жылға сайланатын (ең кемі 350 депутаты болады) халықтық жиналыс. 21 жасқа толған барлық азаматтарға сайлау правосы беріледі. Халық жиналысы елдің әлеуметтік-экономикасы дамуының бас жоспарын, мемлекеттік бюджетті бекітеді. Маңызды экономикалық және саяси мәселелер жөнінде заңдар қабылдайды. Мухафазаларды орталық өкімет тағайындаған губернаторлар басқарады. Сот жүйесі орталық және жергілікті соттардан құралады. Мемлекет гербі мен мемлекет туын Мемлекеттік герб, Мемлекеттік ту мақаласының таблицасы.

     Египет  тропиктік шөлді аймақта, Сахараның  шығыс бөлігін ала орналасқан. Жерінің 96%-і шөл, қалғаны — Ніл өзенінің аңғары мен атырабындағы шұрайлы аймақтар. Жері негізінен жазық. Ніл аңғарының батыс жағын Ливия, шығысын Арабия шөлдері алып жатыр. Елді екіге бөліп жатқан Ніл өзенінің аңғары оңтүстігінде 1—3 км-ге, солтүстігінде 20—25 км-ге жетеді. Нілдің шаруашылыққа қолайлы атырауы 245 км-ге созылып жатыр. Елдің ең ойпаң жері — Каттара қазан шұңқыры (теңіз деңгейінен 133 м төмен) Ливия шөлінің солтүстік бөлігінде, ал ең биік жері—Катерин тауы   (биіктігі 2637 м)   Синай түбегінің оңтүстігінде. Көпшілік жерінің климаты тропиктік, ыстық, құрғақ, континенттік, солтүстік бөлігі субтропиктік. Январьдың орташа температурасы 12°-16°С, июль — августа 26°-34°С. Жауын-шашынның жылдық мөлшері солтүстігінде 200—400 мм, ал оңтүстігінде көп жылдар бойына тамшы тамбайды. Тұрақты ағатын жалғыз өзені — Ніл. Ливия шөлінің ойпаң жерлерінде жер асты сулары көптеп кездеседі. Жерорта теңізі жағалауы сұр және қоңыр топырақты. Шұрайлы жерлерінде көбінесе пальма, қалған бөлігінде,,шөлге төзімді өсімдіктер өседі

     Египет  негізінен, тропиктік шөлді аймақта, Сахараның шығыс бөлігін ала  орналасқан. Ливия, Арабия, Нубия шөлдері теңіз деңгейінен 300 — 1000 м биіктікте жатыр. Қызыл теңіз бен Суэц каналының маңайындағы тау қыраттары 2187 м-ге дейін жетеді. Ең биік жері Синай түбегіндегі Катерин тауы (2637 м), Ливия және Арабия шөлдерінің арасында Ніл өзені ағып жатыр (Египет жеріндегі ұзындығы 1200 км, ені солтүстікте — 25 км, оңтүстікте 1 — 3 км). Жерінен фосфор, темір кентастары, мұнай, газ, т.б. өндіріледі. Климаты субтропиктік, кейбір жерлері ауа райы өте тез өзгеретін тропиктік шөл. Каңтар айыңдағы орташа темпра солтүстікте 11-12°С, оңтүстікте 15-16°С, ал шілде айыңда солтүстік жағыңда 25-26°С, оңтүстігінде 30-34°С. Елдің көпшілік бөлігінде жылдық жауын-шашын мөлшері 100 мм-ден аз.  
 

     1.2. Халқы.

     Египет  халқының 98%-іне жуығы (1970) арабтар (египеттіктер). Олардан басқа көшпелі — бәдеуилер, берберлер (шөлді бөлігінде), түріктер, армяндар, итальяндар, француздар, ағылшындар, гректер (көбінесе қалаларда) тұрады. Халқының 90%-ке жуығы мұсылман-сунниттер. Мемлекет тілі — араб тілі.

     Египет жерінде бірнеше мың жыл бойы құл иеленуші Ежелгі Египет мемлекеті өмір сүрді [қ. Египет (Ежелгі)]. Феодалдық қатынас Египетте 3-4 ғасырларда туа бастады. Бұл кезде ол Рим империясының құрамында болатын. Рим империясы ыдырағаннан кейін (395), Египет елі Византияның провинциясына айналды. Египет экономикасының тұтқасы ірі жер иелерінің қолында болды.

     7 ғасырдың басына таман Египет  халқы түгел дерлік монофизит мәніндегі христиан дінін қабылдап, копт тілінде сөйледі. 7 ғасырдың басында Египетке Сасани әулеті басып кірді, ал 639-42 жылы арабтар жаулап алды. Ірі жер иелерінен, Византия әкімдерінің зорлығынан әрі православие дін басыларынан қысым көрген жергілікті копт жұрты арабтарға қарсылық көрсетпеді, қайта ара-тұра солардың сойылын соқты. 7 ғасырдың өзінде-ақ Египеттің жергілікті халқының едәуір бөлігі ислам дініне көшті, ал түбегейлі көшу бірнеше ғасырға созылды. 17 ғасырдың аяғына таман араб тілі Египеттегі бар халықтың тіліне айналды; копт тілі Египет христиандарының діни уағызында ғана қолданылды. Етегі халифат әкімдері қарудың күшімен еңбекші халықтан алым-салық жинап, жер суландыру, құрылыс жұмыстарына феллахтарды күштеп көндірді. 8-9 ғасырларда копт шаруала-рының көптеген қарулы көтерілістері болды, олардың кейбіреулеріне араб тайпалары қатысты. 8-9 ғасырда Бағдад халифаты ыдырай бастаған кезде, Египет әміршісі Ибн Тулун іс жүзінде тәуелсіз болып, Тулун әулетін (868—905) құрды. Бағдад халифатының билігі аз уақытқа қайта орнаған кезде, оның әміршісі Мұхаммед Ихшид мұнда Ихшид әулетін құрды. Египеттің шығыс Жерорта теңізіндегі экономикалық және саяси маңызы алғашқы тәуелсіз египеттік Фатима әулеті тұсында мейлінше артты. 10 ғ. және 11 ғ-дың 2-жартысында суармалы егістік, мал шаруашылығы, қолөнері едәуір өркендеді. Плотиналар мен каналдар салу егіс өнімін арттырды, қолөнерінің, әсіресе тоқыма өндірісіне шикізат болып табылатын техникалық дақылдардың маңызы артты, қолөнері бұйымдарының едәуір бөлігі Алдыңғы Азия елдеріне шығарылып, Египет қазынасы молыға түсті.

     11 ғасырдың 2-жартысында Фатима халифаты әлсіреді. 11 ғасырдың аяғында жалдамалы әскерлер үкіметтің саяси билігіне араласа бастады. 1171 жылы Фатима халифатын Салах ад-Дин жойды. Айюби әулеті (1171—1250) тұсында мемлекет жерінің көпшілігі иктаға айналып, өнімі әскери қызметі үшін тарту ретінде ұсақ және орта феодалдар үлесіне тиді. Айюби әулетінің сұлтандары мамлюктерден жасақталған гвардиядан өздеріне қорғаныш шеп құрды. 1250 жылы мамлюктердің әскери басшылары Египеттегі жоғаргы билікті басып алды. Бұл кезең жер бетінде басқыншылықтың үдеп тұрған кезеңі еді. Европа елін кресшілер қансыратып, Азия елдерін монғолдар қырып-жойып, ылаң салғанды. Осы екі қақтығыстың ортасындағы тәуелсіз мемлекет Египет мамлюктерінің мемлекеті болды. Бұлар кресшілерді тойтарып, монғолдармен бітісудің амалын қарастырды. Мамлюктердің әскери басшылары Айбек сұлтанды (1257-59), Котуз сұлтанды (1259-60) өлтіріп, Сирияны монғол-дардан жаулап алуда ерен ерлік көрсеткен қолбасшы Байбарысты 1260 жылы таққа отырғызып, сұлтан жариялады. Байбарыс қыпшақ даласынан шыққан адам еді. Монғолдар қыпшақ даласын басып алғанда қолға түскен түріктерді Сирия мен Мысырға құлдыққа сатты. «Осылардан,— деп жазды Вадр ад-Дин эл-Айни,—мұсылман мемлекеттерінде өшпес із қалдырған адилилік, камалилік, ашрафилік, мұззамилік, насирилік, азизилік мамлюктер тарады».

     Байбарыс  таққа әл-Мәлік аз Заһир-Рукн ад-дуниа  вад-дин Байбарыс эл-Бундуқдари ас-Салих деген есіммен отырды. Бундукдари Байбарысты монғолдардан құлдыққа сатып алған әмірдің есімі еді. Байбарыс Бундукдариге жоғары әскери шен беріп, Дамаскіні билетті.

     «Египеттің  тағына скиф отырғандықтан, скифтер бұрынғыдан да көбірек қажет болды (Египетке), өйткені әскери құрам солардан еді»,— деп жазды византия тарихшысы Пахимер (Вернадский, Золотая Орда, Египет, Византия, 1929, с.76-77). Байбарыс моңғолдың екі үлкен мемлекеті — Алтын Орда мен Ирандағы Хулагудың бірлігіне іріткі салды. Ал, Алтын Орда мен Египет арасындағы достық-одақтастық қатынас 13 ғасырдың 60-жылда-рының басында  қалыптаса бастады.

     13 ғасырдың 2-жартысы мен 14 ғасырдың  басында мамлюк мемлекетінің экономикасы өркендеп, Европа, Үнді мұхиты жағалауындағы елдермен сауда қатынасын күшейтті. Мамлюк бейлері билігінің ұлғаюы шаруаларды аяусыз қанаудың күшеюімен ұласып жатты. 14 ғасырдың 2-жартысы мен 15 ғасырда жаппай эпидемия мен аштық пайда болып, елдегі халық саны азайды, әлеуметтік қайшылықтар шиеленісті, феодалдарға қарсы қозғалыс күшейді. Мамлюктерге қарсы тұрғын халық әлденеше рет көтерілді: Жоғ. Египеттегі бәдеуилер көтерілісі (1253, 1302, 1313-14), 1352 жылы Жоғ. Египеттегі шаруалар көтерілісі т. б.

     Мамлюк  мемлекеті түрік басқыншыларының соққысынан құлады. 1517 жылы түрік сұлтаны Селим I Египетті Осман империясына қосты. 17 ғасырдың аяғында Осман империясының әлсіреуі мамлюктерге өздерінің елдегі саяси билігін қалпына келтіруге мүмкіндік туғызды. 18 ғасырдың орта шенінде Египеттегі түрік пашасы билігінің әлсірегені сонша—мамлюк бейі Әлибейге шын мәнінде тәуелсіз мемлекет құрудың сәті түсті. 18 ғасырдың аяғында француздарға [қ. Египет экспедициясы (1798-1801)], түріктер мен мамлюктер езгісіне қарсы күрес тоқтаусыз жүргізілді. 1804 жылы Каирда халық көтерілісі басталды. Түрік армиясы командирлерінің бірі Мухаммед Әли көтерілісшілер жағына шықты. 1805 жылы Омар Макрам бастаған Каир шейхтері Мұхаммед Әлиді Египеттің билеушісі деп жариялады. Мұхаммед Әли ұлт-азаттық қозғалысы көсемдерін аяусыз жазалады, мамлюк бейлері қырғынға ұшыратылды (1811). Түрік және мамлюк феодалдары езгісінен құтылған Е. халқы феодалдық топтың тепкісіне түсті. Осы кезеңде жер суландырудың негізі қаланды. 19 ғасырдың 20-30 жылдарында Европа үлгісінде ақсүйектер мектебі ашылды. Европа ғылымы мен техникасының жетістіктерін пайдалану қолдау тапты. Алғашқы баспахана құрылып, араб тіліндегі тұңғыш газет шықты. Тұрақты әскер саны 200 мың адамға жуықтады. Вах хабшылармен соғыста (1811—18) Мұхаммед Әлидің қол астына Арабия жерінің бір бөлігі қарады, 1822 жылы Батыс Судан жаулап алынды. 1831 жылы түрік сұлтаны Махмуд ІІ-ні жеңіп, Сирияны, Палестинаны, Киликияны қаратып алды, Түркиямен арада болған екінші соғыстың кезінде (1839-40) Мұхаммед Әли жеңіліп, оның билігінде Египет пен Шығыс Судан ғана қалды, Египет армиясының саны 18 мың адамға шегерілді. 19 ғасырдың орта шенінен Египетке шетел капиталы құрсау сала бастады. Англия Александриядан Суэц пен Каирға қарай темір жол салды (1857 жылы аяқталды), 1869 жылы Суэц каналы салынып бітті, кеме жүре бастағанда, Египеттің құрылысқа жұмсаған шығыны 400 млн. франкке жетті.