Қазақстанда қылмысты саралау

1. Қылмысты дұрыс саралау- заңдылық және сяаси мағынада маңызды рөл атқарады;
2. Қылмысты дұрыс саралау- әділсоттылықты заңға сәйкес жүзеге асырады.
3. Қылмысты дұрыс саралау- заңды қатаң сақтауды талап ету мақсатында нақты көрсетеді [27,17-20б].

Қылмысты  дұрыс саралау , яғни қылмыстың жеке түрлеріне заңдылық баға беріп, істелген қылмысы үшін заңда белгіленген  жазаны әділ қолданып, қылмыс құрамының  белгілерін дұрыс ашу болып табылады. Б.А. Куринов, «Қылмысты дұрыс саралау- қоғамға қауіпті іс-әрекетке нақты және толық қылмыстық заңды қолдану»,- деп өз ойын қорытындылайды. [9,21-23б]. Г.А. Левицкий: «Қылмысты дұрыс саралау- қоғамдық саяси негізде құқықтық мақсаттарды әділ, заңды орындау»,- [13,144б] десе, Т.Г. Черненко, қылмысты дұрыс саралау негіздерін төмендегі сатылар мен айқындайды.

• Қылмысты дұрыс саралау құқық қорғау органдарының маңызды іс-әрекеті;
• Қылмысты дұрыс саралау- заңдылық қағианы дұрыс орындап кінәлінің заң жүзінде жауап беруі;
• Қылмысты дұрыс саралау- жазаның түрін, мөлшерін,жауаптылыққа тартудың, одан босатудың, кешірім жасау, яғни қылмыскердің қылмысынкешіру, соттылығын өтеу, жою, дұрыс баға беру;
• Қылмысты дұрыс саралау- анықталған іс жүргізу салдарынан  пайда болатын алдын ала тергеу жүргізу, қылмыстық істердің соттылығын айқындау;
• Қылмысты дұрыс саралау- яғни құқық қорғау органдарының беделінің, мәртебесінің биік болуында істелген әрекетке, дұрыс заңды баға беру;
• Қылмысты дұрыс саралау- заңды сыйлау, құрметтеу, кінәләләк және шындылық қағидасын жүзеге асыру;
• Қылмысты дұрыс саралау- қылмыстық статистиканың объективтік жағына көмектеседі, яғни қылмыспен қарсы күресу бағдарламасын қылмыстан сақтандыруды жүзеге асырады. [23,23-33б].

     Біздің  ойымызша, жоғарыда көрсетілген әрбір  бағыт өз алдына маңызды. Бірі екіншісінен  мәнді немесе керісінше деп санау қате. Өйткені әрбір бағыт, қылмысты дұрыс саралау күрделі ұғымның мазмұнының ерекшелігін көрсетеді. Бұл жердегі маңызды нәрсе алты бағыттың мақсаты және қолдану аясын дұрыс анықтау болып табылады. Қылмысты саралау мәселесіне Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының мәжілісінің көптеген қаулылары арналған. Жоғарғы Сот мәжілісінің қаулыларында соттардың заң талабы дәлме-дәл сөзсіз орындай отырып, жасалған іс-әрекетке заң нормаларының талабына сай баға беріп, кінәлінің іс әрекетінде қылмыс құрамының белгілері бар ма, жоқ па, осы жағына ерекше мән беріп, заңдылық қағидамен еш уақытта да  ауытқушылыққа жол берілмеуі керек деп ескертті. Бұл арада, қылмыстық істер жөніндегі алқадан үзінді келтірсек, сотталушы қажетті қорғану шегінен шығып кетіп, кісі өлтіргендіктен оның әрекеті тиісті заң бабымен қайтадан сараланады. А. мал бағып жүріп, қамшы сапқа бұралып қолдан жасалған пышақ тауып алған. Пышақты суық қару екенін біле тұра заңсыз алып, сақтаған. Түнгі саған 01 шамасында қонақтарын шығарып салып, келе жатқан А.жәбірленуші Р.жолда кездестірген, бірақ танымағансып тезірек үйіне кете берген. Артынан қуып жеткен Р. бұрынғы бас арыздықтардың салдарынан жанжал, төбелес шығарған. Осы төбелестің нәтижесінде А. кісі өлтіру- яғни құқыққа қарсы басқа адамға қасақана қаза келтіру мақсатымен, жоғарыда аталған суық қарумен Р. он бір рет пышақпен дене жарақатын салған. Осы пышақпен салынған дене жарақаттарының салдарынан Р. оқиға болған жерден қаза тапқан. А. жәбірленуші Р. өлтіргендігін тез арада мойындап, ол оны өзін қорғау кеізде болғанын айтады, сонымен қатьар суық қару, пышақты алып жүргендігін мойындайды. Арыздары анықтала келе, Р. кінәл А.осы оқиғаға дейін ұрып, соққыға жыққандығы расталады. Р. куәлардың берген жауабына қарай, өте бұзық  ауылдың «атаманы», - деген атқа ие болған.  Аталмыш іс әрекет Қазақстан Республикасы ҚК 96-бабының 1-бөлігінен осы кодекстің 99-бабына ауыстырылып дұрыс сараланды. Осы баппен оған екі жыл бас бостандығынан айыруға жазалады. [28,7-10б]. Біздің ойымызша, қылмысты дұрыс саралау дегеніміз- қоғамға қауіпті іс-әрекет қылмыстық заңда көрсетілген нақты қылмыс құрамымен қамтылуын айтамыз. Демек, қылмысты саралуда іс әрекеттің қылмыс құрамының тиісті баптары немесе оның бөліктеріне, тармақтарына сай келетін дәлме-дәл көрсету қажет. Егер адамның іс-әрекетінде бірнеше қылмыстың құрамы болса,онда оның іс-әрекеті бірнеше баптары немесе баптардың бірнеше бөліктері, тармақтары бойынша сараланады. Қандай түрде болса да қылмысты дұрыс сараламау ол заңдылықты бұзуға, қылмысқа қарсы күрес жүргізетін органдардың беделі нұсқан келтірумен байланысты болады. Мұндай құбылысқа жол бермеу ішін қылмыстық заңды дұрыс қолданып, істің мән-жайын терең зерттей білу, істелген іс-әрекетті дұрыс саралау қажет, сондай-ақ қылмысты қылмыс еместілктен немесе соған ұқсас қылмыстардан ажыратып белгілерді айқандау ерек. Міне, бұл жерде қылмыс құрамының оның белгілерінің қылмысты саралаудағы заңдылықты сақтаудағы маңыздылығы ерекше болып отыр. Біздің құқықтық мемлекетімізде бірде бір, адам егер оның істеген іс-әрекетінде қылмыс құрамы жоқ болса, қымыстық жауаптылыққа тартылуға немесе жазлануға тиісті емес. Өйткені, жаңа Қылмыстық кодекстің негізгі талабы қылмыстық жауапқа және заңда көрсетілген, қоғамға қауіпті іс-әрекетті қасақана немесе абайсыздықтан істеген кінәлі адамды ғана тарту болып табылады. Қылмысты дұрыс саралау төмендегі белгілерден көруге болады.

      Бірінші, нақты норманы қолдану үшін Ерекше бөлімнің саяси- әлеуметтік маңызын айқындау қажет,яғни озбырлық жасаудың қосымша объектісін анықтап алу қажет.

      Екінші, жасалған қылмыстың белгілері нақты  және толық болуы қажет.

      Үшіншіден, кінәліге жазаны қолдануды дұрыс  әрі әділ жеке қолдануды қамтамасыз ету қажет, яғни қылмысты дұрыс саралау  кінәлінің құқығын айқындайтын  маңызды құрал болып табылады. 

1.3 Қылмысты саралаудың философиялық, логикалық негіздері мен объективтік кезеңдері. 

      Қылмысты  саралау негізгі өзінің бастауын, түп тамырын философия ғылымынан  алады, қылмыстық құқықта өз бетінше  қалыптасқан саралау ұғымы жоқ. Демек, қылмысты саралау өзінің тұратын орнына, заңдылық тұжырымына, құқықтық теориясында өңделгеніне негізделеді. Бұл жағдай өз кезегінде белгілі әдістемелік шартынан басталмайды. Жалпы философия ғылымы тереңдетілген ғылыми негізде заңдылық норманы дұрыс қолдануды қамтамасыз етеді. Ол топтық-тарихи дәлелденген әлеуметтік заңдылық тәртіпті ұсынады. Философиялық катеогрияда нақты жағдайда құқықтық норманы қолдануда гносеологиялық табиғи процесінде сипатталған. Сондықтан, жекелей және жалпылай,нақтылық, абстрактылык, сонымен қатар абсалюттік мағынада белгілі объективтік шындыққа қатысты философиялық тұрғыда саралау ерекше рөл атқарады [5,43-45б].  Бұл мақсатты біріншіден философиялық тұрғыдан қарастыратын болсақ, ғылым мен философия тарихында жалпылық және жекелік туралы сөз етілгенде заттар мн құбылыстардың, қоғамдық қатынастарының сыртқы белгілерінің бір тектілігі, сытқы ұқсастығы негізге алынады. Нақтырақ айтсақ, біздіңше жалпылау дегеніміз- ұқсас нәрселерді бір нәрсе деп қарау. Өйткені ұқсас нәрселердің ортақ белгісіне бір атау беріледі. Яғни, бұл шын мәнінде объективті шындықтың, объективті дүниенің бірлігі емес, сезімдік әсерлердің белгілі бір жағынан алғандағы бірлігі. Мысалы, қылмысты саралауда қылмыстың сыртқы белгілері, яғни объективті жағынан бір-біріне онша ұқсамайды, бірақ олардың жалпы табиғаты бір нәрсе; қоғамға қауіптілігімен анықталады. Біздің пікірімізше , нақты жалпылықты тек даму тұрғысынан қарағанда ғана түсінуге болады. Даму ерекшелігіне сәйкес тарихи жалпылық қана өзіндік жеке, қайталанбас ерекше құбылыстарына өтіп жатпайды, керісінше, бастапқы шыққан кезінде ол әлі де жеке қайталанбас құбылыс түрінде болуы мүмкін.  Тек ұзақ дамудың нәтижесінде ғана оның өрісі кеңейіп, өзіндік ерекшелігі бар басқа бір түрлерін туғызады, сонан соң барып ол жекелік жалпылыққа жетеді, яғни ол өзінің қарама-қарсы түрлеріне дейін көтеріледі [29,194б]. жалпы және жеке қатысудағы категория іс жүзінде нақты шындықты қажет етеді. Яғни, жекеленген категория заттың, құбылыстың сапасын айқындауда көрініс табады. Жекеленген құбылыспен құқық аясында күнделікті соқтығысамыз.  Мәселен, биографиялық мәліметтер, сыртқы пішінін, істелген іс-әрекетке байланысты қылмыстың зардабы, қылмыстың тәсілі, орны, уақыты, ниеті, себебі, пәні, заты т.б.  жекелеген категориясында нақты қылмыстардың белгілері қылмыстық істің белгілі шегінде қалып қояды. Осыған орай үйлестіре отырып,қылмыстың жеке қатысудағы философиялық негізге саралауын төрт бөлікке бөлеміз.

• іс әрекеттің (әрекет немесе әрекетсіздік) «толық, барлық» белгілері;
• қылмыстық істі шешу, тергеу кезіндегі мәні зор белгілер;
• қылмыстық құқықтық мағына беретін белгілер;
• қылмыстық істі саралауда маңызы ерекше қылмыс құрамының белгілері [5,44б].

философиялық  негізде көрсетілген белгілер қылмысты саралауда жеткіліксіз болады. Қылмыстық  құқықтық теория бойынша, істелген қылмыстың  белгілері Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлім нормаларына сай келе ма әлде жоқ па қылмыстық заң дұрыс қолданылды ма, біздіңше осы жәйтті ескерген жөн. Қылмыстық норманы, философиялық негізде жалпы мазмұнмен қарастырсақ, жалпы объективтік қайталанғыш құрал жекеленген заттың белгісі объективтік іс-әрекеттің көрінісі ретінде олардың ара қатынасының ұқсастығын айтуымызға болады. Яғни, жалпы түсінік философиялық негізде абстрактылық мағынаға ие болады. Қылмысты құқықтық норма нақты қылмыстың белгілерінің массасын қамтамасыз етпейді. Әлеуметтік қоғамға қауіпті нысанда адамдардың мінез-құлқы ережесін қылмыстық құқықтық нормад белгілейді. Сондықтан қылмыс жасаған адамның объективтік құбылысын заң ғана бағындыра алады. Логикалық және философиялық негіздер қылмыстық заңның қолданылуымен қатар оны бұзған адамдарға қолданылатын жазаның қылмыстық құқықтық нормадан көрініс алуына мүмкіндік туғызады. Осыған орай, қылмыстық құқықтық нормалар мазмұнына қарай екі түрлі қызметті  жүзеге асырады. Оның біріншісі- қылмыстық құқықтың Жалпы ережесін,қағидасын, институттарын белгілеу арқылы негізгі екі ұғым қылмыс пен жазаны анықтайды. Бұл нормалар қылмыстық заңның Жалпы бөлімінің мазмұнын құрайды. Екінші бір нормалар қоғамға қаупті іс-әрекеттің (әрекет немесе әрекетсіздік) қылмыс қатарына жататын белгілерін, шеңберін және оны істеген үшін тағайындайтын жазаның түрлері мен мөлшерін белгілейді. Ал мұндай нормалар қылмыстық заңның Ерекше бөлімінің мазмұнын құрайды. Сонымен жалпылық, жекелеген категорияның қылмыстық саралаудағы орнын қорыта айтсақ мынадай қысқаша тұжырымдарға келуімізге болады.

      Философия ғылымы жалпы мен жеке қатынасты  толық айқындап, жекелеген категорияны  философиялық негізде қылмыстық  құқықтық нормада бейнелейтін болсақ, философиялық және логикалық тұрғыда  өз алдына абстракциялау дәрежесін қамтамасыз етеді. Мысалы, [175-бап ұрлық] біреудің  мүлкін көрсетпей жымқырту – ол абстракцияланған дәрежеде көрініс табады. Еегер де жалпы мен жекеленген дербес құқықты бір-бірімен байланысты емес деп қарастырсақ , құқықтық қорытындының негізгі шешімін шығара аламыз.  Философиялық және логикалық негізде саралау процесінің мазмұнын айқындасақ ол нақты абстракцияланған салыстырмаға ие болады, ал жалпы мен жеке категория стің мән жайы мен белгілі құқықтық нормада қорытындыға шоғырланса құқықтық норма кез келген іс-әрекеттің (әрекет немесе әрекетсіздік)  нақты мәселесін көрсете алады. Олай болса, материяның белгілі бір нысанына жататын құбылыстар сан алуан болғанымен олардың бәрінің түпкі мәні бар. Сондықтан жалпылық, жекелік- құбылыс қатынатарының тағы бір негзгі қырларының бірі. Бір тектен өрбіген сансыз көп құбылыстарды тұтас етіп тұратын нәрсе бар екендігін адамдар өз тәжірибесінің ең қарапайым дәрежесінде байқаған. Уақыт өте келе ол түсініктердің де мазмұны толығымен өзгере береді; бірмәнділік, біртектілік түрінде де, біркелкілік түрінде де көрініп адамдар санасында байқалады.

      Біздіңше, мән мен құбылыс арақатынасының күрделі екендігін осы жалпылықтың, жекеліктің ішкі және сыртқы түрлерінен де көруге болатынын ескерген жөн. Нақтырақ айсақ, абстрактілік жалпылық және оның жекелікке қатынасы алуан түрлі құбылыстардың іс-әрекеті (әрекет немесе әрекетсіздік) ашылатын ең алғашқы, ең сыртқы түрі ол қылмыстың бір-біріне ұқсастығы, біркелкілігі. Дәлірек айтсақ, сыртқы белгілерінің біркелкілігі сыртқы ұқсастық.

      Қылмысты  саралаудың логикалық негізіне тоқталсақ, саралаудың логикалық негізіне зерттеу жүргізу үшін, ең алдымен қылмысты саралаудағы таным, яғни танырлық баға беру процесін талдауымыз қажет. Яғни, логикалық негіздің әуелгі басынан талдауды бастасақ, алғашқы мәселе таным төңірегінде өрбиді. Таным мәселес философия мазмұнында түбегейлі орын алатын үлкен мәнді иеленетін, материализмен идеализм арасындағы шиеленіскен күрестің арқауына айналған мәселе. Оның басты себебі танымның қайшылыққа толы күрделі процесс екендігінде.

      Бірақ, қылмысты саралауда эмпиризмдік  таным өзіне спецификалық тәсілді, арнайы құрамды жүзеге асырмайды, құқықтық норманы қолдану кез келген сатыда әдістемелік танымды жүзеге асырады. Қылмысты саралаудың заңдылық тәсілі формальды-догматикалық әдісі тану құқығын құрайды.  Қылмыстық заңды қолдану эмпиризмдік дәреже абсолютті фактіде істің мән-жайында маңызы ерекше зор.

• Қылмысты саралау танымды бағалау процесі болып табылады;
• Құқықтық бағанң объективтік құрылымда қалыптасуы іс-әрекеттің саралауында айқындалады және қылмыстық құқықтық норма қоғамға қауіпті іс-әрекеттің саралауын анықтайды;
• Қылмысты саралаудың танымдық әрекеті тәжірибелік іс-әрекетте байқалады. Сондықтан қылмысты саралаудың әдістемелік негізі танмдық бағалау процесінде жүзеге асырылады.
• Танымдық қылмысты саралау процесінде спецификалық таным процесін жүзеге асырады [22,40б].

     Біздіңше, эмпиризмдік жағдайда таным тәсілі міндетті түрде теориялық тануды бейнелейді. Эмпирикалық таным тек  бір ғана сезімдік қабылдауға келіп  тірелмейді. Объектілерді байқағанда және олар мен эскперимент жасағанда зерттеушілер белгілі бір ойларды басшылыққа алады. Екінші жағынан теориялық таным тек абстракцияларды пайдаланумен ғана шектелмейді. Ғылыми теориялар туғыза отырып, қылмысты саралауда эмпириялық жолмен анықталған шындық негізге сүйенеді. Біздің пікірімізше, қазіргі жағдайда таным теориясы ретінде қылмысты саралауда материалистік диалектиканың тәжіриблік рөлі және теориялық рөлі арта түскеніін көріп біліп отырамыз. Логикалық тұрғыдан қарағанда, кез келген заңгер істің алғашқы саралау кезеңін бастағанда тікелей логика нысанымен жүзеге асырады. Ал, құқықтық гипотеза нормасы әрқашанда логикалық тұрғыдан диспозициямен, санкциямен байланысты. Барлық құқықтық нормалар логикалық тұрғыдан тиянақты, сөзсіз, болжамсыз және шартты саралауды жүзеге асырады. А.А. Старченко: «Қазіргі жаңа ғасырдағы құқықтық әдебиеттерде деонтикалық, логикалық, норманы мазмұны ұқсастық деонтикалық операторлар арқылы «міндетті», «тыйым салынған», сыныптарды анықтайды» - деді. Сондықтан сынып нормасы белгілі бұйрық арқылы бұйрық техникалық, грамматикалық норманы бекітеді. Логикалық тұрғыдан қылмысты дұрыс саралауда онтологиялық, гаосеологиялық, логикалық мағынасы бір-бірімен тығыз байланыста болады [30,43б]. Жоғарыдағы көрсетілген пікірлердің мазмұны жағынан әр түрлі болғанымен, бағыттары бір мағынаны көрсетеді. Біздің пікірімізше, логикалық, философиялық қылмысты саралау өз алдында дедуктивтік және индуктивтік шартты жүзеге асырады, сонымен қатар қылмысты саралау динамикалық аспектіде силлогизмді бенелейді. Мәселен, сот, прокуратура, жауап алу, тергеу органдарында логика нысанына мән бермеудің белгілі қасиеттер диалектикалық таным тәсіліне мән бермегендіктен пайда болады. Бұл көбінесе қылмыс құрамының белгілерін дұрыс анықтамаудан кездеседі.

           Қылмысты саралау және объективтік кезеңі. Қылмысты саралаудағы объективтік шындыққа байланысты үлкен дау туады. Объективтік шындық сот өндірісінде бар болса, біріншіден (философиялық түсінікте) қайсы бағытта сипатталады (салыстырмалы, абсолютті, объективтік). Екіншіден адамзат ойының, яғни заңгердің (танымдық баға беру) шындығы сот үкімінде көрсетіледі ме? Деген қарама қайшылықтар орын алады. Заңгерлердің бір тобы «шындық» тек философиялық категорияда ғана орын алады, - десе, екінші тобы қоғамда адамның тәжірибелік қызметінде қалыптасып, дамиды деген пікірді жоққа шығарады. Сонда олардың тұжырымдауы бойынша,сот істі қараған кезде, «шындықсыз» кінәнә анық мәлімдемейді. Әрин, бұл пікір ұғымды, дұрыс айтылған пікірлермен сыйыса алмайды. Тергеу, прокуратура, сот органдарының әрекеті белгілі объективтік шындықты қажет етеді. Объективтік шындықсыз сот ешқандай істі өз мақсатында жүзеге асыра алмайды. Сонда, қылмысты саралауда объектитвік шындықтың қажеті бар ма, әлде жоқ па? Бұл тұрғыда, объективтік шындыққа диалектикалық тұрғыдан қарау керек. Ендеше диалектиканың заңы бойынша шындықтың ілгері басуы оның өз бойынша іштей пісіп-жетіліп объективке айнала бастауынан туындайды. Әйтпесе шындықтың өзінде қайшылас пайда болып қылмысты саралауда іштей өзгерістерге ұрындыруы мүмкін. Бұл арада біз М.С. Строговичтің, «Материалдық шындықтың түсінігі белгілі қылмыстық істің негізінеқатысты қалыптасып айқындайды, бірақ қылмысты саралау мәселесінде құқықтық баға бере алмайды» деген пікіріне жүгінеміз [31,64б]. Осы пікірге ұқсас пікірді басқа да ғалымдар сынға алды. Жоғарыдағы пікірмен В.Н. Кудрявцев келіспейтінін білдіре отырып, төмендегі тұжырымға келеді. Заңгер біріншіден, қылмыстық заңды дұрыс қолдануды пайымдайды. Тергеу, прокуратура, сот органының объективтік шындықты бағалау жүйесі үш түрлі элементтен түрады:

     а) істің мән-жайы белгісі шындыққа,  ақиқатқа негізделеді;

     б) қылмыстық құқықтық норманың мазмұны  көрсетіледі;

     в) қарастырылған қылмыстық құқықтық норманың белгілері іс-әрекеттің  шындыққа негізделген белгілернің арақатынасы көрсетіледі, «а» және «б» элементтері  қылмысты саралауда маңызы зор. Кез келген заңгердің шындыққа негізделген іс-әрекетінің мәні диалектикалық қайшылыққа тап болып күреске бейім тұрады. Осыған орай, шындыққа негізделген істің мән-жайы нағыз объективтік шындықтың төңірегінде өрбиді. Сондықтан бұл мәселен шешу үшін объективті шындықтың болашағы қандай жолдар мен белестерден өтеді, оның дамуы қалай қалыптасады деген ойға келіп тіреледі. Бұл жерде объективтік шындық, адамдардың тәжірибелік іс-әрекетінің  негізінде түсіндіріледі [27,51б]. Бұл шешім дескриптивтік деп аталады (дескриптивтік деп- пікір айтуды айтамыз). Шынында да сан ғасырлар бойы орын алып келген объективтік шындықтың пайда болу негізін толық дәлелдейді. Мысалы, дескриптивтік: «А. қасақана мылтық пен атып адамды өлтіреді» бұл арады дескриптивтіке «шындықты нақты дәлме дәл жеткізіп айту». Алайда «заңгерлер жеке адамдардың әрекетінде немесе әрекетсіздігінде қылмыстың нақты құрамының барын анықтауды, қылмысты дұрыс саралауды, іс әрекетте құқыққа қайшы және қоғамға зиянды мән-жайлардың бар екендігін дұрыс белгілеуді, т.б. негіздерді қараған кезде объективтік ақиқатты басшылыққа алуы қажет». Шынында да, іс әрекетті пайымдап ойлап, объективтік шындыққа негіздеп диалектиканың заңына байланыстырып, қоғамдық тәжірибелік өмірімен ұштастыра отырып, тереңінен ашып көрсету түптің түбінде жетістікке әкеледі. Сот тергеуінің ерекшілігі расында да , белгілі гнеосологиялық талапты елемеу материалдық құқықтық және процесуалдық заңда көзделетін ықтимал құбылыс. Процесуалдық құжатта объективтік шындықтың  жүзеге асырылуын бейнелейтін болсақ, ендеше қылмысты саралау қылмыстық құқықтық нормалармен белгілі мән-жайдың байналысын бейнелеумен сипатталады. Алайды, философиялық тұрғыда норма мен белгілі шындық, ақиқаттың байланысы жалпы мен жеке категория ұқсас. Яғни, норма мен шындық қылмысты саралауда бір-бірімен қатысты, байланысты ішкі, сыртқы белгілерінің ұқсастықтары арқылы эмпирикалық логикаға енеді. Норманы бағалау және олардың объективтік белгісі анықталса, дұрыс масштабы бағалау шындығы тәуелсіз бағалаусыз объектіде жүзеге асырылады. Бұл көзқарас философиялық тұрғыда орнын табады. Ал құқықтық мағынады шындыққа негізделген норманың байланысы құқықтық қатынаста қалыптасады. Зерттеліп отырған қатынасты жан-жақты даму үстінде қарастыру үшін дескриптивтік әдіс қолданылады. Мысалы, «А. тікелей қасақаналықпен құқыққа қарсы Б. өмірінен айырады, демек ҚК көзделген баппен адам өлтіреді».  Жоғарыда айтылғандай, толық ілгіріде шындық немесе жалған категориясы пікір алмасуда. Ғылыми теорияда және тәжірибеде жүйелі құрылымдық әдісінің қылмысты саралауда шындыққа негізделу, заңдалақтардың даму, мән-мағынасын ашу маңызы зор. Мәселен, «шындық» құқықтық аймақтарда адамдардың құқық бұзушылығын өзара қамтамасыз етеді және шындық философия, логика, психология сияқты ғылым салаларымен тығыз байланысты. Алайда, В.Н. Кудрявцев өз пікірін орынды ұсынды. «Құқықтық бағасыз шындыққа негізделген қылмысты саралауда, заң талаптары бұлжытпай орындалады», - дейді. Біздің пікірімізше,объективтік шындық білім іс-әрекеттің ішінде пайда болып, жаңа жағдайда қалыптасып, өсіп жетіледі. Егер шындықты пайда болып, қалыптасқан күйінде, бүгінгі жағдайда зерттесек, оның қандай әдістерден туындағанын, қазіргі мәнін айқындаймыз. Сонау көне замандағы философиядан бастап, ойшылдар өмір шындығының осы жағына ерекше назар аударып, талдау жасады, оның мәнін ашуға ұмтылды. Сондықтан да бұл мәселені шешу объективтік шындықтың қандай жолдар мен белестерден өтеді, оның дамуы қалай қалыптасады деген диалектикалық ойға келіп тіреледі. Бұл жерде шындық тергеу, сот, прокуратура қызметкерлерінің тәжірибелік іс-әрекетінің де негізінде түсіндіріледі. Тек қана адамдардың тәжірибесі арқылы мәні ашылып, жүзеге асуына жағдай жасайды. Сондай-ақ сот өндірісінде қылмысты саралау процесінде адамдардың өндірістік материалдық қызметіне сүйене отырып, қоғамдағы қылмыстарды алдын ала анықтап, объективтік шындықты ғылыми негізде айландыруымыз керек, яғни шындықты материалистік диалектиканың басқа да категорияларын бүгінгі қоғамдық дамудың өзекті мәселелері мен тығыз байланыстырып, дүниетанымның теориялық құралы ретінде пайдалануымыз қажет. Бұл арада біз А.В. Наумов пен А.С. Новиченконың шығарған қорытындысына жүгінеміз. Бірінші, соттың қылмысты саралаудағы қорытындысы шындықтың бөлшегін құрайды. Екіншіден, қылмыстық әрекетті дұрыс құқықтық бағалау объективтік шындық көрінісі болып табылады. қылмыстық саралаудағы шындық объективтік және субъективтік шындықты сипаттайды. Кез келген қылмысты саралау «болжамдылыққа» танымдық ретінде айқандалады. Сонымен қатар, қылмысты саралаудағы «шындық» механикалық топтастыруда объективтік, абсолюттік, салыстырмалы, диалектикалық шындықты айқындайды [22,58-59б].