Даларпжозпекткл

Тергеу эксперименті - өз алдына дербес, өзіне тән  міндеттері бар іс жүргізу әрекеті. Сонымен бірге ол тергеудің басқа да әрекеттерімен тығыз байланысты, міндеттері жағынан өзара ұштасып жатады. Яғни, басқа да тергеу әрекеттері сияқты  тергеу экспериментінің де басты міндеті  -  іске қатысты қылмысты ашуға керекті деректер жинау. Дегенмен, деректерді ерекше, өзіне ғана  тән тәсілдермен  жинап,  тексеретіндіктен  тергеу  экспериментінің өзіне  тән міндеттері бар.

Тергеу эксперименті  шешетін сұрақтарына   орай  үш   түрге  бөлінеді. Эксперименттің  бірінші түрі - кейбір құбылыстың  не әрекеттің айтылған, көрсетілген жағдайда болуы мүмкін бе, жоқ па, соны анықтау. Мысалы, белгілі бір затты, нэрсені айтылған жағдайда көрсетілген адам көтеріп кете  ала ма  немесе  белгілі бір қашықтыққа көрсетілген уақытта барып  жетуге  бола ма, айтылған жұмысты ол адам  өзі атқара ала ма,  ол  оның қолынан  келе  ме, қоймадағы  тесіктен белгілі бір затты алып шығуға бола ма, жоқ па, міне осындай толып жатқан сұрақтар төңірегіндегі шындықты анықтау.

Тергеу экспериментінің екінші түрі  - белгілі  бір  жағдайда (қашыктықта) болған оқиғаны,  құбылысты көріп қабылдауға, сөзді,  дыбысты естуге бола ма, соны анықтау.

Дәрістерді оқу процесінде оқытудың қазіргі заманғы тәсілдерін, инновациялық технологияларды қолдану. Компьютерлік слайдтарды кинопроектормен көрсету, интерактивті тақтаны пайдалану, алдын ала  студенттерге дайындалған тарату материалдарын қолдану.

Тақырып №14 Сот сараптамаларын тағайындау және жүргізу

Тергеу үстінде арнаулы білім  қолданудың түсінігі және оның түрлері. Сот сараптамасының түрлері. Сот  сараптама мекемелері. Сот сараптамасын тағайындау. Сот сараптамасы жүргізу әдістемелері. Сот сараптамасын бағалау және дәлелдеме есебінде пайдалану ерекшеліктері.

          Сараптамалар  арқылы тек және жеке айғақтар, белгiлердiң себептi байланысы, олардың  бiлiмiнiң тетiгiн анықтауға, уақыт  анықтауға болады бастады. Сараптама тұлғалар, заттар, малдар, заттардың тепе-теңдiгi туралы мәселенiң шешiмiн қамтамасыз етедi, олар топтық сайман орнатады, заттың құрамын анықтап, оның элементтерiнiң сапалы және сандық мiнездемесiн беруге мүмкiндiк бередi; (дене бұзылуларын жас шамасы, жыныстық есею, сипат және ауырлық) заң мән болатын айғақтар орнатады; тiнтiлген оқиғаға заңға сүйенген бағаны беруге көмектеседi.

           Қылмыстардың  профилактикасындағы сараптаманың  мәнi ұлы. Мысалы, тергеушi немесе  анықтау су бұрғыш тұлғаның  сарапшылық шешiмдерi көмегiмен кәсiпорындар, ұйымдар, мекемелердiң (қоймалық бөлмелердегi жабатын құрылымдар және сигнализацияның құралдарының кемелiне жетпегенi тағы сол сияқтылар) дүние, себептiң ұрлауы және тiнтiлген тағы басқа қылмыстарды iске асыру мүмкiндiк туғызған шарт себепшi болған қызметтерiнде нақты кемшiлiктер жиi айқындалуға мүмкiншiлiк алады.

           Сарапшы  қорытындысы көз дәлелдерiнiң  бiрi болып табылып, ол заң  сәйкес (сотпен ) тергеушi бағаға  жататындығы. Келесi моменттер  бағаланамын.

           1. Заңның орындалуы тағайындау және сараптаманың өндiрiсiнде, сарапшы бар болу қорытындысында барлық реквизиттер қажеттi.

          2. Шешiмнiң  толықтығы: барлық қойылған сұрақтарға  жауаптар бердi; сұрақтар егер  сарапшымен қайта тұжырымдаған, онда сараптаманың тағайындау қойылған мағыналары бойынша оларына сәйкес келедi; сарапшымен өз ынтасымен қойылған жағдайларды сараптаманың сипаттарына сәйкес келедi.

          3. Сарапшының  ғылыми Жадағайла дәлелдiгi: тиiстi сарапшылық әдiстеме дұрыс сайланып  қолданған, керексiз оның жеңiлдетулерi мүмкiн демеген, өткiзiлген тәжiрибелер түзу тағы сол сияқтылар.

         4. Зерттеудiң  логикасы: оның кезеңдерiн тиiстi тiзбек, жүрiспен логикалық жадағайда  дәлелдiгi және зерттеу нәтижелермен, олардың қайшылық еместiгi  сақтаған.

Соттық сараптаманың жалпы теориясының ғалымдармен  дәлелдеген қасиеті мен нышандары  туралы объектілері бар.

Қасиет –  бұл категория кез келген затқа  қатысты, және әрбір зат өзіндік  қасиеттік комплекске ие.

Талап ету, объектілік қасиетке жауап беретін міндеттер сыныбына және жағдайдың шешілуіне байланыст, эксперттік зерттеу кезінде қолданылады.

Заң мазмұнынан шықсақ, сараптаманың объектілері қылмыстық  іс жүргізу заңымен белгіленген  ақпараттың заттандырылған көздері  – қылмыстық іс материалдары болып табылады. Әдебиеттеде сот сараптамасының объектілері, көбінде, сарапшылық зерттеуді қажет ететін іс мін-жайының материалдық жеткізгіштері ретінде, я болмаса, арнаулы білімдерді пайдалану арқылы алынатын фактілер мен уақиғалар, фактілік деректердің көздері туралы ақпараттың жеткізгіштері ретінде белгіленеді.

Сарапшылық  зерттеуге тек нақты заттар ғана емес, егер олар жөнінде ақпараи  заттандырылған көрініс тапса, онда, сонымен бірге әр түрлі процестер (оқиғалар, құбылыстар, әрекеттер) жатқызылуы мүмкін.

Сараптама объектісінің жалпы ұғымымен бірге заттық, нақты және тікелей объектілер ұғымы деп ажыратылады.

Заттық объект – сараптаманың белгілі бір класы, тегі, түр аясында зерттелетін  қасиетерінің ортақтылығымен бірлескен  ақпараттың материалдық жеткізгіштерінің жиынтығы. Заттық объекті ұғымы сараптамалардың жеке кластарын, тектерін, түрлерін ажыратқан кезде елеулі рөл атқарады.

Сараптаманың  нақты объектісі нақты сарапшылық зерттеудің өзіндік ерекшелігін  көрсететін дара және қайталанбас объекті  деп аталады.

Зерттеудің тікелей объектісі, ол ақпаратиың сол бір материалдық жеткізгіші сараптаманың әр түрлерінің объектілері болуы мүмкіндігіинг ерекшеленеді. Сондықтан да, объектіні зерттеуге ұшырайтын сол жақтарын, қасиеттерін анықтаған орынды болмақ. Мысалы, нақты құжатты зерттеу кезінде тікелей объектілер ретінде құжаттағы қолжазбаны орындаған жазк (сот жазутану сараптамасының объектіс) және мөр бедері (құжаттардың сот-техникалық сараптамасы) болуы мүмкін.

Осы белгілер бойынша  олар былайша бөлінеді: заттай дәлелдемелер; құжаттар; көзі тірі адамдар (бұл жағдайда адамның денесімен қатар, психикалық, психологиялық, физиолоогиялық және басқа да процестері зерттелуі мүмкін); сарапшылық зерттеу үшін үлгілер; қылмыстық іс материалдарында көрінген сараптама затына жататынмәліметтер; белгілі бір іс жүргізу мәртебесі жоқ объектілер (яғни, қылмыстық істі заттай дәлелдемелер ретінде немесе моральдық-этикалық түсініктер (мәйіттер) бойынша, я болмаса, оларға заттай дәлелдемелер режимін (ғимараттар, үй-жайлар) қолданудың нақты мүмкін еместігі бойынша.

Дәрістерді оқу процесінде оқытудың қазіргі заманғы тәсілдерін, инновациялық технологияларды қолдану. Компьютерлік слайдтарды кинопроектормен көрсету, интерактивті тақтаны пайдалану, алдын ала  студенттерге дайындалған тарату материалдарын қолдану.

Тақырып №15 Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау тактикасы

Айғақтарды оқиға болған жерде  тексеру мен нақтылаудың түсінігі. Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру  мен нақтылаудың кезеңдері мен  тәсілдері. Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау тергеу әрекетінің нәтижелерін хаттамаға, кинотүсірілімге, бейнежазбаға, дыбысжазбаға бекіту.

Айғақтарды оқиға болған жерде  тексеру мен нақтылаудың түсінігі. Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру  мен нақтылаудың кезеңдері мен  тәсілдері. Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау тергеу әрекетінің нәтижелерін хаттамаға, кинотүсірілімге, бейнежазбаға, дыбысжазбаға бекіту. Қылмыстық істерді тергеу үстінде көп жағдайларда куәнің, жәбірленушінің, айыпкердің берген жауаптарын оқиға болған жерге барып анықтап, тексеруге тура келеді.   Осындай тексеру арқылы  тергеуші жауаптағы мәліметтерді оқиғаның болған жеріндегі нақты жағдаймен, ол жердегі объектілердің орналасуымен салыстырып, жауапта айтылған мәліметтер шындыққа жата ма, жоқ па деп сынап көреді.  Осындай қарау үстінде жауапта айтылған жерді, онда орналасқан объектілерді тергеуші өз көзімен көріп, олар жөнінде толық ақпарат алады. Айтылған жауапты тексеру арқылы, оқиғаның болу жолын, осы жердің ерекшелігімен, жағдайымен салыстырып, мұндайда қандай  іздер қалады, олар қай жерде қалуы мүмкін деп болжап, іс бойынша жаңа деректер, дәлелдемелер тауып алуы мүмкін.   1960 жылға дейін процесуалдық заңда мұндай тергеу әрекеті жоқ болатын. Бірақ айғақты  оқиға болған  жерге  шығып анықтау әдісі тергеу тәжірибесінде қолданылатын,  оны жауап  алудың жалғасы, ерекше  түрі деп  есептейтін. Кейінірек бұл  іске керекті дәлелдеме  іздеу әдісі дербес процесуалдық тергеу әрекеті есебінде заңда көрсетіліп, тергеуде жиі қолданылатын болды.  Әрине, бұл тергеу әрекетін жүргізгенде басқа тергеу  әрекетінің  кейбір элементтері, әдістері де  қолданылады.  Бұл  тергеу  әрекетін  жүргізу үстінде жауап та алынады,  іздерді қарау  әдістері   де  қолданылады,  кей  жағдайда  тергеу тәжірибелері  де өткізіледі.  Осыған байланысты  бұл тергеу  әрекеті жауап алумен де, оқиға болған жерді қарау, тергеу экспериментімен де көп ұқсастығы бар. Бірақ мұнда тергеу әрекетінің тек жекелеген  кейбір әдістері ғана аралас қолданатындықтан айғақты оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау өзіне тән ерекшеліктері бар, дербес тергеу әрекеті деп саналады.

  Айталық, оқиға болған  жерде  тергеудің  жауап  алудан айырмашылығы мынада: оқиға болған  жерде тексеру айғақ адамдардың қатысуымен жүргізіледі, жауапта  көрсетілген деректер оқиға болған жерде  қайтара тексеріліп, кейбір  жауаптағы мәліметтерді  қимыл-әрекеттермен  баяндап  көрсетеді. Ал, тану үшін көрсету тергеу әрекетімен салыстырғанда, айғақты оқиға болған жерде  тексеру мен нақтылаудың ерекшелігі - танушы оқиға  болған жерді, ондағы объектілерді танумен  ғана шектелмейді,  сонымен  бірге  ондағы өзі байқаған кейінгі өзгерістерді  де баяндайды,  өзінің,  кейде  оқиғаға басқа да қатысушылардың жекелеген  әрекеттерін қимыл үстінде көрсетеді.

   Бұл тергеу әрекетінің ең басты ерекшелігі сол, жауап алу кезінде шындықты анықтай түсу, жаңа  дәлелдемелер алу мақсатында тергеуші оқиға болған жерді, жекелеген объектілерді жауап берушіні қатыстыра отырып тексереді,  егер қажеттілік  туындаса  оқиға  болған  кездегі  жағдайды  қалпына  келтіріп, пысықтайды. Егер  тексеру  кезінде  айғақтық жаңа заттар,  іздер табылса тергеуші оны да іске пайдаланады.

   Бір  мысал  келтірелік:  А.  бір  пәтерде  мүлікті  ұрлағаны  үшін жауапқа тартылды. Тағылған айыпты мойнына алып, қылмыс жасаған жерін көрсетуге ықыласын білдірді. Осыған байланысты  оқиға болған жерге келгенде А. есікті қалай бұзғанын, құлыпты қайда лақтырғанын, ондағы заттарды қай жерлерден (шкафтан, серванттан, т.б.) алғанын пәтер  жабдықтарының нақты қай жерде тұрғанын көрсетіп берді.

   Айғақты оқиға болған жерде тексеру мен  нақтылау,  сондай-ак алдын ала  тергеу кезінде  берген жауаптың  шындыққа жататынын  не жатпайтынын  анықтауға көмектеседі.  Айталық,  сезікті адам өзінің оқиғадан бұрын  осы  жердегі  алдында тұрған ордан секіріп,  тоғай жаққа кетіп қалғанын алдында

берген жауабында айтқан болатын. Оқиға болған жерге келіп, қай ордан секіріп тоғай  жаққа  кеткенін  көрсетуге  келгенде   4  м  ордан  секіріп  кетуге болмайтындығына көзі жеткен соң шындығын айтуға тура келді.

Дәрістерді оқу процесінде оқытудың қазіргі заманғы тәсілдерін, инновациялық технологияларды қолдану. Компьютерлік слайдтарды кинопроектормен көрсету, интерактивті тақтаны пайдалану, алдын ала  студенттерге дайындалған тарату материалдарын қолдану. 

Тақырып № 16 Криминалистикалық әдістеменің жалпы ережелері.

Қылмыстардың жекеленеген түрлері  мен топтарын тергеу әдістемесінің  ұғымы мен міндеттері. Қылмыстардың жекеленеген түрлері мен топтарын тергеу әдістемесінің пәні мен қағидалары. Криминалистикалық әдістемесінің құрылымы мен негізгі ұғымдары.

Жекеленген  қылмыс  түрлері  мен  топтарын  тергеу  әдістемесі  - бұл криминалистиканың   басқа   бөлімдерімен   тығыз   байланыса  отырып, криминалистік ілімнің бірыңғай  жүйесін құрайтын қорытынды бөлім болып табылады.  Қылмыстардың жекеленген түрлері мен топтарын тергеу әдістемесі немесе криминалистикалық әдістеме - криминалистиканың жеке тарауы бола отырып, нақты заң талаптарына сәйкес тергеу әрекетін неғұрлым тиімді әрі нәтижелі жүргізуге ғылыми негізделген ұсыныстарды жасау мақсатында  жекеленген қылмыс түрлерін ашу, тергеу, оларды алдын алу шараларын ұйымдастыру мен жүзеге асыру заңдылықтарын зерттейді.  Криминалистикалық әдістемені қалыптастыру мүмкіндігі - әрбір криминалдық іс-әрекет жеке өзіне ғана тән ерекше белгілерді, сонымен қатар барлық қылмыстарға  тән жалпы  белгілерді  иемденетіндігіне   негізделеді  (Бұл қылмыстың жекеленген бір түріне немесе тобына қатысты белгілер). Мәселен, ұрлық жасауда, оны жасау уақыты, әдістемесі мен жағдайларына қарамастан жалпы белгілері бір  болып келеді және басқа да қылмыс түрлерінен:  адам өлтіру, зорлау, тонау, т.б.  осы белгілері арқылы ажыратылады. Қылмыстың жекеленген топтарына ортақ  жалпы белгілердің болуы  -  нақты бір қылмыс жөнінде іс қөзғау ерекшеліктерін, осы қылмыстарды тергеу кезінде туындаған типтік болжауларды, сондай-ақ  алғашқы  және кейінгі жүргізілетін  тергеу әрекеттерінің сипаты  мен міндеттерін, оларды неғұрлым тиімді жүргізу әдіс-тәсілдерін, нақты криминалдық құбылыстарды ескерту, алдын алу шараларын анықтауға мүмкіндіктер береді. Нақты айтқанда, жекеленген қылмыс түрлері мен топтарының жалпы белгілері тергеу әдістемесі негізделетін фундаментті құрайды.

  Қылмыс белгілерінің жалпылығы олардың әрқайсысының жекелігін жоққа шығармайды. Сондықтан да  тергеу әдістемесінде  әрбір  нақты іс-әрекетті тергеуге қатысты  нұсқаулар  жоқ және  болуы да мүмкін емес  әдістер - жекеленген қылмыс түрлері мен топтарының жалпы белгілеріне сүйене отырып барлық қылмыстық әрекеттерге тән сипаттамаларды анықтайды және де оларға сәйкес ұсыныстар береді. Бірақ, тергеуші оларды нақты бір қылмыстық істегі ерекшеліктерді ескере отырып қолдануы тиіс. Әдістеме ұсыныстарын нақты бір қылмыстық істі тергеуге механикалық қолдану - тергеушінің қылмысты ашу мен  тергеу жұмыстарын жүргізуін  қиындатады. Демек, криминалистикалық техника мен криминалистикалық тактикадағы қылмыстық оқиғалардың жекеленген түрлері мен топтарының тергеуге қатысты мәліметтері мен оларды мақсатты пайдалануға багытталған әдістеме жөніндегі ұсыныстарды жинақтайды. Жалпы ережелер - бұл криминалистикалық әдістеменің (жүйесі, міндеттері, ғылымның басқа түрлерімен байланысы және т.б.) теориясы.