Зорлау қылмысының құрамы

Жәбірленушінің денсаулығына ауыр зиян тікелей зорлау кезінде  де, не зорлау кезінде алынған жарақаттың салдарынан, кейін де келуі мүмкін. «Адамның денсаулығына зиян» түсінігі сот медицинасы бойынша анықталады, оған не дене жарақаты, органдар мен тіннің анатомиялық бүтіндігінің немесе олардың қызметінің бұзылуы, не науқасы немесе патологиялық күй жатады. Жәбірленушінің өміріне қауіпті, одан өліп кетуге зиян ауыр зиян деп саналады.

Жәбірленушіге ВИЧ/ЖҚТБ ауруын жұқтыру дегеніміз — зорлап жыныстық қатынас жасағаннан кейін жәбірленушінің ВИЧ жұқпалы ауруымен немесе ЖҚТБ-мен науқастануы.

Өзге де зардаптар  дегеніміз, бұл жағдайда, жәбірленушінің немесе оның туыстарының біреунің өзін-өзі өлтіруі.

Зорлау және өзге де нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттерімен байланысты қылмыстарды саралаудың кейбір мәселелері туралы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2007 жылғы 11 мамырдағы N 4 Нормативтік қаулысының 13 тарауына сәйкес, зорлау немесе өзге нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттерін жасаған кезде өзінде соз ауруы немесе ВИЧ/ЖҚТБ аурулары бар екенін білген кінәлі, ҚК 120 немесе ҚК 121-баптарымен ғана емес, тиісті зардаптар келтірілген жағдайда - осы ауруларды жұқтырғаны үшін, сондай-ақ алдын ала басқа адамға ВИЧ/ЖҚТБ жұқтыру қаупін тудырғаны үшін жауапқа тартылады.

4. Қоғамдық зілзала  жағдайларын пайдаланып немесе  жаппай тәртіпсіздік барысында зорлау. Қоғамдық зілзала жағдайларын пайдаланып немесе жаппай тәртіпсіздікті пайдалану, бір жағынан, кінәлінің қылмыстық ниетті жүзеге асыруын жеңілдетеді, екінші жағынан, өзінің жазаланбай қалатынына сенімділігін арттырады.

Қоғамдық зілзала жағдайларын  пайдаланып немесе жаппай тәртіпсіздік өздігінен қылмысқа итермелейді, бірақ  қылмыс жасау үшін ыңғайлы жағдай тудырады.

Егер жәбірленушінің 14 жасқа толмағанын көрінеу біле тұрып зорлау. Жасы 14-ке толмағандарды заң жас балалар санатына жатқызады, олардың дене бітімі де, психикасы да әлі жетіп толыспаған. 14 жасқа толмаған қыз баланың жыныстық жетілмегендігін сот-медициналық сараптама анықтамайды, себебі физиологиялық тұрғыдан олар қай жағынан алса да жыныстық жетілмеген деп саналады. 14 жасқа көрінеу жетпегенді зорлаудың құрамы болу үшін кінәлінің 14 жасқа толмаған адамдарды зорлап отырғандығын өзі білетінін субъективтік жағынан анықтау қажет. Егер кінәлі жәбірленушінің дене бітіміне қарап немесе оның жас шамасын шындығында білсе, бұл ауырлататын мән-жай ретінде есепке алынып ҚР ҚК 120-бабы 4-бөлігі бойынша жауапкершілікке тартылады.

 

 

 

 

 

 

 

                                          Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы

Зорлау үстінде не өзге нәпсіқұмарлық сипаттағы күш  қолданып әрекеттерді жасау үстінде  қорқыту деп жәбірленушілердің  қарсылығын басу мақсатында кінәлінің  жәбірленушілердің өздеріне немесе олардың жақындарына күш қолданылатынының шынайылығын білдіретін әрекеттері мен сөздерін түсіну керек. Қорқыту ҚК 120 және ҚК 121-баптарының диспозициясында көрсетілген зорлау, өзге нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттері үстінде қарсылықты басудың бір тәсілі болып табылатындықтан кінәлінің әрекеттерін ҚК 112-бабы бойынша қосымша саралау талап етілмейді.

Өлтірумен, денсаулыққа  ауыр зиян келтірумен, сондай-ақ адамға басқа да ауыр түрдегі күш қолданумен немесе мүлкін өртеу, жарылыс жасау  жолымен жою немесе өзге жалпыға  қауіпті тәсілмен қорқыту, зорлау немесе өзге нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттері жасалғаннан кейін, мысалы, жәбірленушілерді қорқыту және жасалған әрекеттің жария болуын болдырмау мақсатында жүзеге асырылса, олар осындай қорқытушылықты орындайды деп сескенуге жеткілікті негіз болса, ҚК 112-бабы бойынша дербес саралануға, ал осы әрекеттер тұтастай көрсетілген қылмыстық нормамен және ҚК 120 немесе ҚК 121-баптарының тиісті бөлігінің жиынтығы бойынша саралануға жатады.     

 Жәбірленушінің дәрменсіздігі  деп оның дене немесе психикалық жағдайда (жастығына, қарттығына, дене кемтарлығына, ақыл-есінің ауысуына, басқаша ауру немесе есінен айырылу және т.с.с. жағдайларда) болуына байланысты кінәліге қарсылық көрсету мүмкіндігінің болмағандығын, соңғысының жәбірленушінің тап осындай халде екенін біле тұра, оны зорлауын немесе өзге нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттерін жасауын түсіну керек.

Жас немесе кәмелетке  толмағанды зорлағаны немесе осындай  жастағы адамдарға қатысты жасалған өзге нәпсіқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттері үшін жауаптылық, тек кінәлі қылмыс жасағанға дейін жәбірленушілердің жасы жөнінде білсе ғана орын алуы мүмкін. Жәбірленушілердің дене бітімінің дамуы мен бет әлпетінің қалыптасуы оның нақты жасына сәйкес келмеуі кінәлінің жәбірленушілердің шын жасы жөнінде хабардар болуын куәландыратын басқа да мәліметтердің жиынтығымен бірге бағалануға жатады.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Әдебиеттер:

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы. 30 тамыз 1995 қабылданған  (өзгертулері мен толықтыруларымен).
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі. 16 шілде 1997  қабылданған  (сонғы өзгертулері мен толықтыруларымен).
3. 16-шы   қазан   1997   Елбасының   Қазақстан халқына жолдауы- 
   "Қазақстан-2030".
4. «Қазақстан Республикасының 2010 жылдан 2020 жылға дейінгі кезеңге арналған құқықтық саясат тұжырымдамасы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы. 24.08. 2009 ж.
5. Қазақстан Республикасы Президентінің  Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы «Болашақтың іргесін бірге қалаймыз»  28.01.2011 ж.
6. ҚР Жоғары Сотының «Адамның өмірі мен денсаулығына қарсы кейбір   қылмыстарды саралау туралы» Нормативтік қаулысы, 11 мамыр 2007. /өзгер. толық. 21.04.2011 ж. /.
7. ҚР Жоғары Сотының «Зорлау және өзгеде нәсіпқұмарлық сипаттағы күш қолдану әрекеттермен    байланысты   қылмыстарды саралаудың кейбір мәселелері туралы» Нормативтік қаулысы, 11 мамыр 2007. /өзгер. толық. 21.04.2011 ж. /.
8. ҚР „Халық денсаулығы және денсаулық сақтау  жүйесі туралы“ Кодексі  
   18.09.2009 ж.
9. ҚР ЖСП «Азаматтар мен ұйымдардың ар-ожданы мен қадір қасиетін қорғау туралы заңды сот тәжірибесінде қолдану туралы»  қауылысы, 18.12.1992. (15.05.1998 өзгерістер.).
10. Сот-медициналық сараптаманы ұйымдастыру және жүргiзу тәртiбi туралы нұсқаулық. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрiнiң 2010 жылғы 20 мамырдағы N 368 Бұйрығы.
11. ҚР ЖСП  «Соттардың денсаулыққа келтірген зиянын орнын толтыру  
    жөніндегі заңдарды  қолданудағы кейбір мәселері туралы» қаулысы, 9 шілде 1999. (18.06.2004. толық. өзгерістер.).
12. ҚР ЖС «Қылмыстық және қылмыстық іс жүргізу заңнамасының адамның   жеке бостандығынын сақтау және қадір-қасиетіне қол сұқпау, қинауға, зорлық-зомбылыққа, басқа да қатыгез немесе адамның ар-намысына қорлайтын әрекеттер мен жазалау түрлеріне қарсы мәселелер жөніндегі нормаларынын қолдану туралы» Нормативтік қаулысы, 28.12.2009.
13. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Ерекше бөлім. Оқулық. Өңделген, толықтырылған 3 басылым, Алматы, Жеті жарғы, 2007.
14. Агыбаев А.Н., Баймурзин Г.И. Программа по уголовному праву. - Алматы, 1998.
15. Бапанов Т.Ә. Қазақстан Республикасының Қылмыстық құқығы. Ерекше бөлім. Альбом үлгі. Алматы, Данекер, 2001.
16. Қазақстан Республикасы Қылмыстық құқығы. Ерекше бөлім: Дәрістер баяны / И.Ш. Борчашвилидің және Р.Б. Құлжақаеваның жалпы редакциялауымен. – Алматы. ЖШС «Издательство «Норма-К», 2007.
17. Қазақстан Республикасының қылмыстық құқығы. Ерекше бөлім: Оқулық құрал. / И.Ш. Борчашвили және М.М. Оразалиев редакциясы бойынша. – Қарағанды: ҚР ІІМ Б. Бейсенов атындағы Қарағанды заң институты. 2003.
18. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодіксіне түсінік. (Жауапты редактор С.М. Рахметов, Т.Ә. Бапанов. – Алматы: Норма-К., 2004.
19. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексіне түсінік. Алматы, Норма-К, 2000.
20. Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан. Общая и   Особенная части / Под ред. И.Ш. Борчашвили. Изд. 2-е  - Алматы: Жеті Жарғы, 2007.
21. Комментарий к изменениям и дополнениям в Уголовный кодекс РК. /Отв. редактор  Борчашвили И.Ш., Караганда, 2010.
22. Қазақстан Республикасының конституциясы: 15 жыл. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары // Конституция Республики Казахстан: 15 лет.  Материалы международной научно-практической конференции. – Караганды: КарЮИ МВД РК им. Б. Бейсенова,  2010.
23. Культелеев Т.М. Уголовное обычное право казахов. - Алматы, 2004.
24. Елемисов Г.В. Изнасилование как тяжкое преступление против чести и достоинства граждан. Караганда, 1976г.
25. Игнатов А.И. Квалификация половых преступлений. М., 1974г.
26. Карташкин В.А. Всеобщая декларация и права человека в современном мире. М., 1988г.
27. Кармаков Ю. Честь и достоинство граждан под охраной закона //Сов.юстиция.1986г. № 8.
28. Мильниченко А.Б. Уголовно-правовая борьба с насильственными посягательствами на личность, совершаемыми в состоянии сильного душевного волнения. Автореф. дис. … к.ю.н. Акад. МВД СССР. М., 1990г.
29. Проблемы борьбы с изнасилованиями. (Сборник статей). М., 1983г.
30. Пушкин А.В. Уголовно-правовые и криминалистические вопросы насильственных действий сексуального характера: Уч. пос. - М.: Книжный мир, 2004г.
31. Рахметов С.М., Макажанов А.К. Изнасилование. – Алматы. 2003г.
32. Рахметов С.М., Турецкий Н.Н. Преступления против личности. – Алматы. 2004г.