Авторлық құқық

ҚР АК 3т. 963 бабында, зияткерлік меншік ережелеріне  қатысты және «Авторлық құқық» тарауына өз қолданысын тарататын, автордың құқығы ажыратылмайды және берілмейді, және тек қана шығармашылық еңбекпен зияткерлік шығармашылық қызметімен нәтижені жасаған тұлғаға тиесілі болуға мүмкін екенін анықтайды. Авторлық құқық идеяларға, қағидаларға, принциптерге, әдістерге, жүйелерге, процесстерге және фактілерге өз ықпалын таратпайды. Егер туынды екі немесе бірнеше жеке тұлғалардың бірлескен шығармашылық еңбекпен жасалған болса, олар өз ара тең авторлар болып саналады және бірдей құқықтары бар. Тең авторлардың әр бірі өз қалауы бойынша онымен жасалған туындының дербес мағынасы бар бөлігін қолдануға құқылы, егер бақасы олардың арасындағы келісіммен қарастырылмаған. Тең авторларға туындыны толық қолдану құқығы бірлесе жатады. Заңды тұлғалалардың соңынан авторлық құқық мойындалмайды, олар заңнамамен көзделген, немесе авторлық келісім-шарт негізінде туындыны қолдануға алғанда тек қана құқық иеленушілер ретінде бола алады.

Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексіне  және Қазақстан Республикасының  авторлық құқықтар туралы Заңның 7 бабына сәйкес авторлық құқық объектiлерi мыналар  болып табылады:

1)әдеби  туындылар;

2) драмалық  және музыкалық-драмалық туындылар;

3) сценарий  туындылары;

4) хореография  және пантомима туындылары;

5) мәтiнi  бар немесе мәтiнi жоқ музыкалық  туындылар;

6) дыбыс-бейнежазу  туындылары;

7) кескiндеме,  мүсiндеме, графика және бейнелеу  өнерiнiң басқа да туындылары;

8) қолданбалы  өнер туындылары;

9) сәулет, қала құрылысы және бау-саябақ  өнерi туындылары;

10) суретке  түсiру туындылары және суретке  түсiруге орайлас әдiстермен жасалған  туындылар;

11) карталар, жоспарлар, нобайлар, безендiрулер  және географияға, топография  мен басқа ғылымдарға қатысты үш өлшемдi туындылар;

12) ЭЕМ-ге  арналған бағдарламалар;

13) өзге  де туындылар.

Авторлық  құқық объектiлерiне мыналар да жатады:

  1) туынды  шығармалар (аудармалар, өңделген дүниелер, аннотациялар, рефераттар, түйiндер, шолулар,  инсценировкалар, музыкалық өңдеулер және басқа да ғылым, әдебиет пен өнер шығармаларын өңдеулер);   

  2) жинақтар (энциклопедиялар, антологиялар, деректер  базалары) және материалдарының  iрiктелуi және (немесе) орналасуы  жағынан шығармашылық еңбектiң  нәтижесi болып табылатын басқа да құрама туындылар.

         Авторлық құқық объектілерінің  авторлары оларға өте мәнді  мүліктік (айрықша) және жеке мүліктік  емес құқықтары бар, авторлық  құқық автордың бүкiл өмiрi бойына  және ол қайтыс болғаннан кейiн,  автор қайтыс болғаннан кейiнгі келесi жылдың бiрiншi қаңтарынан есептегенде, жетпiс жыл бойы күшiнде болады. Бүркеншiк атпен немесе жасырын атпен алғаш рет жарыққа шыққан туындыға авторлық құқық туынды жарыққа шыққаннан кейiнгi жылдың бiрiншi қаңтарынан есептегенде жетпiс жыл бойы күшiнде болады. Туындыға авторлық құқықтың қолданылу мерзiмi бiткеннен кейiн ол қоғамның игiлiгiне айналады. Қоғамның игiлiгi болып табылатын туындыларды кез келген тұлға авторлық сыйақы төлеместен еркiн пайдалана алады. Дегенмен, бұл орайда авторлық құқық, автор есiмiне құқық және туындыға қол сұқпаушылық құқығы сақталуға тиiс, өйткені осы құқықтар ҚР АК 6 т. 982 бабына сәйкес авторлық, автордың есiмi және туындыға қол сұқпаушылық мерзiмсiз қорғалады.

Айрықша авторлық құқық иесi өз құқықтары  туралы мәлiмдеу үшiн туындының әрбiр данасына салынған және үш элементтен:

1)     қоршауға алынған латынша «С»  әріппен;

2)     айрықша авторлық құқықтар иесінің  есімімен (атауынан);

3)     туындының бірінші жарияланған  жылынан тұратын авторлық құқықты  қорғау белгісін пайдалануы мүмкін.

Авторлық  құқтың және сабақтас құқықтардың объектілерін пайдаланатын жеке және заңды тұлғалардың  қызметін бақылайтын уәкілетті мемлекеттік  орган – Қазақстан Республикасы Әділет Министрлігінің Зияткерлік меншік құқықтары жөніндегі Комитет, ал авторлардың және орындаушылардың құқықтарын белсенді қорғайтын ұйымдар – олар «Қазақстандық авторлық қоғамы» РҚБ және «Авторлық және сабақтас құқықтарды қорғау жөніндегі қазақстандық ассоциациясы» ЗТБ.

Одан  басқа, Қазақстан Республикасының  №1141 2003 жылғы қарашаның 13-нен Қаулысымен Қазақстан Республикасымен 2001 жылы 11 мамырында бекітлген Зияткерлік меншік саласында құқық бұзушылықтарды жолын кесу бойынша ынтымақтастық туралы Келісімді орындауды міндетті органдардың тізімін бекітті, олар: Қазақстан Республикасының Әділет Министрлігі, Қазақстан Республикасының Ішкі Істер Министрлігі, Қазақстан Республикасының Бас Прокуратурасы, Қазақстан Республикасының Қаржы полициясы және Кеден органдары.

Сонымен, жоғарыда айтылғаның қорытындысын шығарсақ, келесіні айтуға қажет, авторлық құқықтарды және сабақтас құқықтарды заңсыз пайдалануы үшін азаматтық (ҚР АК нормалары), әкімшілік (ҚР ӘҚБК 129 бабы), және қылмыстық (ҚР ҚК 184 бабы) жауапкершілік көзделген.