Ата анасының қамқорлығынсыз қалған балалардың шет ел азаматтарымен асырап алынуы

    4. «Неке және отбасы» заңы бойынша, қамқорлыққа алынған бала үшін қаржылай көмек көрсету қарастырылған. Бірақ өкініштісі оның мөлшері мен тәртібі анық белгіленбеуінен, көптеген жергілікті атқарушы билік өкілдері бір реттік көмек көрсетумен ғана шектеліп отыр. Сондықтан да, осы мәселеге дәл қазіргі уақытта аса маңызды іс ретінде қарап, жетім балалардың мүдделері мен құқықтарын қорғауда маңызды мемлекеттік міндет пен әлеуметтік борыштарын өтеп отырған қамқоршылар мен қорғаншыларды қолдауға бар күшімізді жұмсауымыз қажет.

    5. Бала бойында ұлттық сана-сезімді  қалыптастыратын қағидаларының  басымдығына сүйеніп, баланың  ҚР-ның Конститутциясында кепілдік  берілген негізгі құқықтары мен  мүдделерін іске асыруға байланысты  туындайтын қатынастары заңмен  реттеу керек. Балаларға толымды тәрбие беруді, құқықтарын қорғауды мемлекет және қоғам, баланы асыраушылар өз мойнына алуы тиіс.

    6. Ең алдымен, жалпы балалардың  негізгі құқықтарына тоқтала  кетсек, біріншіден, сәбидің денсаулық  сақтауға құқығы бар. Білікті  медициналық көмек алуға, өскелең ұрпақтың дені сау болып өсу үшін мемлекет тарапынан жағдай жасалуы қажет.

    - Екіншіден, әрбір баланың өмір  сүруге, жеке басының бостандығына, қадір-қасиетіне және жеке өміріне  қол сұғылмауға құқығы бар  екенін ұмытпауымыз қажет.

    - Үшіншіден, әрбір бала, мейлі ол жетім болсын, ата-ананың қамқорлығынсыз қалған болса да, баланың тұрғын үй-жайға меншік құқығын немесе тұрғын жайды пайдалануға өз құқығы бар. Бірақ, бұл заң жүзінде ғана болмаса, мұндай нормалардың әсіресе, жетім қорғансыз балаларға қолданылмай жатқаны баршамызға белгілі.

    - Жетімдер үйінен тәрбиеленіп  шыққан бала әрі қарай қайда  барады. Бұл қатал дүниеде, қоғамда  өз орнын қалай табады. Әке  ақылымен сусындамаған, ананың ыстық  алақанын сезінбеген бала да  жалпы адамзат баласына, қоғамға  деген реніш пайда болып қатігез тұлға қалыптасуы мүмкін. 18 жасқа толған бойжеткен не бозбала өмірдің ағымына ілесе алмай, қайда барса да кедергілер мен келіспеушіліктер алдынан шығып оған төзе алмай қылмысқа барады. Заң нормаларын бұзған адам жазаға тартылады.

    Жоғарыдағы  проблемалардың болмауы үшін мемлекет, қоғам тарапынан назар аударылып, заңдық базаны барынша жетілдіріп, жетім балалардың мүдделерін қорғауымыз баршамыздың адамзаттық парызымыз  деп түсінуіміз керек. Алдымен, осы  жетімдер проблемаларына қатысты арнайы көпжылдық, тұрақты әрі мүдделерін көздейтін бағдарлама әзірлеп, сол бойынша нақты әлеуметтік проблемаларды шешуіміз қажет. Еліміздегі жыл сайын ата-анасының қарауынсыз қалған балалар саны 10 мыңға жетеді. Бұл қазір ең өзекті мәселе. Заңда шет елдік ата-аналар қамқорлығына берілген балаларға консульдық мекемелер арқылы бақылау жүргізу қарастырылған. Дегенмен мұның бәрі толық деңгейде атқарылып жатыр деп айта алмаймыз. Қоғамда осы мәселеге қатысты сұрақтар туындаған соң, ол балалардың тәрбиесі, жағдайы қалай болып жатқанын бақылауға алуымыз керек. Шет ел асып кетіп жатқан балаларымыздың жағдайын бақылап тұратын арнайы комиссия құрылып, оларды жіті бақылап отыру қажет. Шет елдік ата-аналар қамқорлығындағы балалардың жағдайын көрсететін суреттер жіберіп тұру немесе баланың өзі жылына бір рет келіп тұруын қарастырғаны дұрыс. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Қорытынды 

    Әрине, қоғамымызда даулы мәселеге айналып  отырған өзекті жәйттердің бірі –  жетімдер мәселесі. «Жетім көрсең, жебей  жүр» деген ата-бабамыздан қалған сөздің өзі халқымыздың жетімін жылатпағанын, жесірін қаңғыртпағанын меңзейді. Сондықтан біреулер «жетімдерімізді сатуға қатаң тыйым салу керек» десе, енді біреулер «олардың шетелдік болса да,  ата-ананың жылуына бөленгені дұрыс, сондықтан оларды асыраушысы табылса, сатқанымыз дұрыс» деседі. Осы орайда мен тастанды сәбиді балалар үйінде тәрбиелегеннен гөрі, оларды ата-ана қамқорлығына жіберген жөн деп санаймын. Себебі отбасының жағдайы, тәрбиесі, ортасы балалар үйіне қарағанда өзгеше болары анық. Әрі бұл жерге ата-ана бар мүмкіндігі таусылған соң, үлкен үмітпен келеді. Мәселен, асыраушылардың көбісі ұзақ жылдар балалы болмағандар. Бұндай жандар асырап алған баланы туғанындай тәрбиелеп, оған жақсы қарайтыны сөзсіз. Әрі асырап алынған бала мамандардың бақылауында болады. Ал шетел азаматтарына бала сату құптарлықтай нәрсе емес. Себебі біз оған сыртқы және ішкі жағынан да дайын емеспіз.

    Заң жобасында көрсетілгендей, бала 18 жасқа  толғанша екі елдің азаматы болып  саналады, ал кәмелеттік жасқа толған соң қай елдің азаматтығын таңдау оның өз еркіне қалады.

    Әрине, жетімсіретіп, азғантай ақшаға сатып  жіберген балаларымыздың ертеңгі күні елге деген емешегінің езіліп тұрмасы  айдан анық. Жатбауыр болған жетімдер кәмелеттік жасқа толған соң Қазақстан  азаматтығын алып жатса, оның астарында шет елдіктердің арам пиғылдары жатуы да мүмкін ғой. Өз балаларымызды өзімізге діни насихатшы, тыңшы етіп жұмсап жатса жеген таяғымыз сол болмақ. Сол үшін Қазақстан конвенциядан шығу керек деп ойлаймын. Жетімдеріміздің құқығын шетел асқан соң қорғап қарық қылмай-ақ, алдымен өз елімізде жарылқап алайық. Қазақстанның азғантай жетімін бағып қағуына толық мүмкіншілігі бар. Әрі Конституциямызда мемлекеттің ең қымбат қазынасы – оның адамдары екені тайға таңба басқандай жазылғын. Ендеше ең үлкен қазынамызды шетел асыруға ешқандай құқығымыз болмауға тиіс!

    Біздің  мемлекет – құқықтық, тәуелсіз мемлекет, біз – мемлекетіміздің толыққанды азаматтарымыз. Кішкентай отандастарымызды қамқорлыққа алу – біздің міндетіміз. Балалар – біздің болашағымыз, ал біз – Қазақстанның қазіргісіміз. Болашақтың тағдыры  қазіргі уақытта қабылданып жатқан шаралардан туындайды.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Пaйдaлaнылғaн  әдебиеттер 

    1. Білім және ғылым министрлігі  Балалардың құқықтарын қорғау  комитетінің анықтамалық мәліметі  (1999 жылдан 2009 жыл аралығында).

    2. Позиция Детского фонда ООН  –ЮНИСЭФ (UNICEF – United Nations International Children’s Emergency Fund) по международному усыновлению  // См.: Общественные слушания «Нужно  ли Казахстану международное  усыновление». 2007. 18 июня.

    3. «Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты Пленумының «Соттардың бала асырап алу туралы істерді қарау кезінде неке және отбасы туралы заңнаманы қолдануының кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2006 жылғы 25 желтоқсандағы № 10 Нормативтік қаулысы// Сборник постановлений Пленума Верховного Суда РК, нормативных постановлений Верховного Суда РК С.260

    4. Аккуова Г. Международное усыновление детей: пути решения проблемы. Астана, 2007. С. 3.

    5. Международный справочный центр по защите прав детей, лишенных семьи. Информация о международном усыновлении. 2008. С. 7.

    6. Справка Верховного Суда Республики Казахстан «О рассмотрении судами дел о международном усыновлении». 2008. С. 6,10,15.

    7. Романова Л.М. О судебной практике по применению судами законодательства об усыновлении //Гражданское законодательство РК. Выпуск. 10 А., ТОО Баспа 2000 ж. С. 172

    8. Қaзaқcтaн Pecпубликacының Кoнcтитуцияcы 30. 08. 1995ж.

    9. Қазақстан Республикасының  «Неке және отбасы туралы» Заңы 1998 жылғы 17 желтоқсан N 321-I // Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 1998 ж., N 23

    10. Қазақстан Республикасының 20 желтоқсандағы 1991 жылғы № 1017-XII «Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы» Заңы // Қазақстан Республикасының азаматтығы туралы. Қазақстан Республикасының Заңы. – Алматы: Юрист, 2008. – 16 б. 

    11. 1999 ж. 17 маусымдағы №665 «ҚР азаматы болып табылатын балаларды асырап алушы шетел азаматтарын есепке алу ережелерін бекіту туралы» ҚР-ның Сыртқы істер министрлігінің бұйрығы // www.mfa.kz

    12. 2002 ж. 8 – 22 тамыздағы №123, №614, №537, №0832  «Асырап алынған балалар туралы мәліметтерді жедел алмасуды ұйымдастыру туралы» Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігінің, Сыртқы істер министрлігінің, Ішкі істер министрлігінің біріккен бұйрықтары.