Экономика және қашықтықтан оқыту институты

 

          Тақырып №9. Елдің  төлем балансы  және валюталық  айырбас курсы

1. Елдің төлем балансының түсінігі мен құрылымы
2. Төлем балансының статьяларын талдау
3. Валюталық рынок және валютаны котировкалау әдістері
4. Шетелдік валютаға сұраныс және ұсыныс

 
 

2-ші  модуль бойынша  практикалық тапсырмалар  тізімі

(негізгі  және қосымша әдебиеттерді, лекциялық материалдарды  қолдана отырып  сұрақтарға жауаптарыңызды  жазып жіберіңіздер) 

Практикалық чат сабақ №5

1. Ақша массасына талдау жасаңыз.
2. Ақшаға сұраным және ақшаға ұсыным жағдайларын сипаттап беріңіз.
3. Баумоль-Тобин моделін түсіндіріңіз.
4. LM қисығына талдау жасаңыз.

 

Практикалық чат сабақ №6

1. Мемлекеттің фискалдық саясаты.
2. Ақша- несие саясатының табыстау механизмі.
3. Міндетті резервтер нормасы.

 

Практикалық чат сабақ №7

1. Экономикалық өсу мен елдің экономикалық даму деңгейіне сипаттама беріңіз.
2. Экономикалық өсу теориясына талдау жасаңыз.

     3.Ұлттық табыстың өсуінің қарқынын  атап беріңіз

 

Практикалық чат сабақ №8

1. Лоуренц қысығы және Джинни коэффициенті.
2. Табыстарды мемлекеттік қайта бөлу

 

Практикалық чат сабақ №9

1. Валюталық рынок және валютаны котировкалау.
2. Шетелдік валютаға деген сұраныс және ұсыныс.
3. Алтын стандарт.

 

2 аралық бақылау тақырыптары 

Тақырып № 5. Макроэкономикадағы ақша. Ақша рыногі. 

1.Ақша  және ақша массасы

2.Ақшаға (ұсыныс) сұраныс.  Баумоль-Тобин моделі

3.Ақша  ұсынысы. Ақша  мультипликаторы

4.Ақша  рыногындағы теңдік. LM қисығы 

   

1. Ақша – төлем немесе халықаралық айырбас құралы. Ақша айналымы - бұл тауарлар мен қызметтер айналымын жүзеге асыратын ақша қозғалысы. Олар әр мемлекеттің заңымен бекітілген және тарихи қалыптасқан. Ақша жүйесінің маңызды құрамдас бөліктері мыналар:
1. Ұлттық ақша бірлігі (доллар, рубль, иена ...);
2. Нақты айналымда заңды түрде төлем құралы болып табылатын несие және қағаз ақша, майда монета жүйесі;
3. Ақша эмиссиясының жүйесі;
4. Ақша айналымы ретке келтіру мәселелерін шешуші мемлекеттік органдар. 

          Ақша массасы  – бұл халық шаруашылығындағы тауарлар мен қызметтердің айналымын қамтамасыз ететін және де ол жеке тұлғалардың, кәсіпорын немесе заңды тұлғалардың, мемлекеттің қолында болатын нақты және нақты емес сатып алу мен төлем құралының жиынтығы.

      Ақша  массасының құрылымында екі бөлік  бар:

• активті бөлікте іс жүзінде шаруашылық айналымына қызмет көрсететін ақша құралдары бар;
• пассивті бөлікте іс жүзінде шаруашылық айналымына қызмет көрсететін ақша қорлары бар.

      Ақша  массасының құрылымында сонымен  бірге жинақтау салымдары коммерциялық банктегі, несие-қаржылық мекемелердегі, депозиттік сертификаттағы, инвестициялық қордағы ақша құралдары бар. Бұлардың барлығы «квази–ақша» деп аталады (ол латын. guasi – сол сияқты деген мағынаны білдіреді).

      Ақша  массасының құрылымында ақша агрегаттары  деп аталатын компоненттер бар. Олардың ішіндегі жиі қолданылатыны М₁ мен М₂.

      М₁- айналыстағы қолма-қол ақша (банкноттар, тиындар, ал кейбір мемлекеттерде қазыналық билеттер) және банктік ағымдағы шоттардағы қаражат (депозиттер) жатады. М₂ – оған М₁ агрегаты және коммерциялық банктердегі мерзімді және жинақ салымдары кіреді. М₃ – оған М₂  агрегаты және арнаулы несие мекемелеріндегі жинақ салымдары кіреді. 

      Макроэкономикалық теңдік ақша рыногында да белгілі  пропорцияның сақталуын қарастырады. Олардың маңыздысы – ақша сұранымы мен ұсынымының теңдігі.

      Ақша  сұранымы – бұл шаруашылықтың агенттері сақтап отырған ақша құралдарының көлемі, яғни бұл ақша қорына сұраным. Бұл мәселеде 3 мектеп қалыптасқан: монетаристік (монетарлық) және кейнсиандық, неоклассикалық.

      Монетаристік  мектептің ақша сұранымы теориясы ақшаның сандық теориясын негізге алған. Монетаристер шаруашылықтың дамуындағы ақшаның маңызды ролін атап көрсетті. Олар ақша массасының өзгерісін рыноктық шаруашылықтың циклдық дамуымен түсіндірді.

         Сандық теорияның  маңызы: ақша ұсынымы көп болса, баға деңгейі де соғұрлым жоғары және керісінше.

   М^s= КРY,

   мұндағы  М^s - ақша массасының номиналдық саны;

                  К – номиналдық табыс пен  ақша қалдықтары    арсындағы  пропорция;

            Р – бағаның абсолютті деңгейі;

            Y – нақты табыс.

    Американдық профессор Фишер өзінің 1911 жылы жарық  көрген «Ақшаның сатып алу күші»  атты еңбегінде сандық теорияға негізделген  тағы да бір теңдікті көрсетті:

    

   М^sV=PY,

   мұндағы V- ақша айналымының жылдамдығы.

    Теңдіктің екі жағын да V бөліп, мынадай формула аламыз:

    М^s=1/V*PY

V шамасы К шамасына кері.

    Ақша  рыногінің макроэкономикалық үлгісі неоклассиктер бойынша, ақшаның жиынтық сұранымы – бұл ақша табысы деңгейінің функциясы (PY), ал ақша ұсынымы ақша сұранымынан тәуелсіз құралады. 
 

        

      Р                                               M^s    M^d      M^s M^s – сызығы ақша ұсынымы

      Р^s                                                                                                      OM^d – сызығы ақша сұранымы 
 

      P^s  
 
 

         о                      M^s                M^s       M 

      Ақша  сұранымы теориясында кейнсиандық теориясы неоклассиктерден өзгеше. Дж. Кейнс өзінің «Жұмысбастылық, пайыз және ақшаның жалпы теориясы» еңбегінде ол адамның қорларын ақша түрінде сақтауының 3 мотивін атап көрсетті: трансакциялық, спекулятивтік және алдын-ала сақтану.

      Кейнс экономикалық ғылымға портфельдік  таңдау мәселесін енгізді: 

      M^d=M^d₁ +M^d₂=L₁ (Y)+L₂ (V-V¹), мұндағы

      M^d₁ – бұл трансакциялық қалдықтар сұранымы немесе басқаша L₁ (Y)

      M^d₂ – спекулятивті сұраным немесе L₂ (V-V¹)

      r – рыноктік проценттік ставка

      Ақша  рыногының кейнсиандық агрегаттық моделі сұраным функциясын трансакциондық және спекулятивті қалдықтарға жалғайды және алдын-ала сақтану мотивін есепке алады. 

       Бұл модель суретте былайша бейнеленген.

         r               M^d₁                 r            M^d₂                              r                 M_d                                                                                                                                                                                

                                    M^d₁                                              M^d₂                                                    M_d

                      а)                                    б)                                       в) 

      а) суретінде ақшаға трансакциялық  сұраным көрсетілген, ал пайыз деңгейі r-ге тәуелсіз, сондықтанда трансакциондық сызығы вертикалды.

      б) суретінде ақшаға спекулятивтік  сұраным көрінісі, ол пайыз ставкасының  биіктігіне тәуелді (пайыз жоғары болса).

      в) суретінде ақшаға жалпы сұраным  көрінісі, М^d  сызығы М^d₁ және M^d₂ сызықтарын қосу арқылы алынған.

      Баумоль- Тобин формуласы бойынша: табыстың ақша сұранысына 2 жақты әсері бар. Ол формулада жалпы өзіндік құн  бойынша алынған ақша сұранысы және касса балансы теңдеуі қарастырылады.  

      М^*= √(ts*Y_N)/2i 

      Теңдеу  келісімдердің ақша ұсынысы делдалдыққа, келісім құнына және табыс деңгейіне қарай артатынын көрсетеді. Ақша сұранысы пайыз мөлшерлемесімен бірге қысқарады.

      Ақша  ұсынысы (М^s) екі қосындыдан тұрады:

      1. Банк жүйесінен тыс қолда бар  ақша (С);

      2. Экономикалық агенттер қажет кезде мәміле жасау үшін қолданылатын депозиттер (Д) (дәлірек айтқанда М₁ агрегаты).

      М^s=С+Д 

      Ақша  ұсынысы пайыздық ставкаға тәуелсіз болса, ол вертикалды сызық түрінде  беріледі. 

         r                  M^s           

            
 

                                      M^s 

      Ақша  сұранысы мен ақша ұсынысы графиктерін  біріктірейік. 

            r                      MS¹         M^s 

            r₁ 

              r₀ 
 

                                                                                            M^d және M^s 

      M^d және M^s сызықтарының қиылысуы ақша рыногында тепе-теңдік r₀ пайыз деңгейінде берілгендігін көрсетеді. Егер де, мысалы орталық банк ақша ұсынымын азайтса, M^s сызығы солға қарай MS¹ ығысады. Осылайша жаңа пайыз деңгейі r₁-де жаңа тепе-теңдік орнайды.

      Ақша  мультипликаторы – ақша базасы бір бірлікке өскенде, ақша ұсынысының қалай өскендігін көрсетеді.

      Ақша  мультипликаторы (m) – ақша базасының  ақша ұсынысына қатынасады:

       m=M^s/MB       M^s=m*MB; 

      МВ  – ақша базасы;

      М^s – ақша ұсынысы.

      Ақша  ұсынысы ақша базасы және ақша мультипликаторы көлемдеріне тәуелді.Ақша мультипликаторының мөлшері міндетті резервтеу нормасына байланысты.

      LM қисығы – ақша нарығындағы тепе-теңдікті көрсетеді.

      LM қисығының графигі – ақша ұсынысының (М^s) белгілі бір мөлшерінде ақша нарығындағы тепе-теңдікке сәйкес келетін пайыз мөлшерлемесі мен жиынтық сұраныстың арасындағы байланысты көрсетеді.