Мемлекеттің ақша-несие саясатының теориялық негіздері

 Мазмұны

 

 

 

Кіріспе.....................................................................................................................3   1 Мемлекеттің ақша-несие саясатының теориялық негіздері...........................5

1.1 Мемлекеттің ақша-несие саясатының мәні,мақсаты,түрлері,мазмұны.......-

1.2 Ақша-несие саясатының  табыстау механизмі және оның  салық-бюджет валюта саясаттарымен  байланысы....................................................................9

2 Қ.Р.Ұ.Б-нің ақша-несие саясатының  негізгі бағыттарын талдау..................11

2.1 Қ.Р Ұлттық банк жүйесі мен  заңдылықтары...............................................-

2.2 Ұлттық банктің ақша-несие  саясаты және алтын валюта  активтерін басқару................................................................................................................16

3 Қ.Р-ның Ұ.Б-нің ақша-несие  саясатының жетілдіру жолдары.....................22

Қорытынды.......................................................................................................25

Қолданылған әдебиеттер тізімі.........................................................................27

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Кез-келген дамыған  коғамның экономикалық кұрылымының калыптасуымен дамуында үкіметпен таңдалған экономикалық саясат шегінде icкe асырылатын мемлекеттік реттеу аньқтаушы, жетекші роль аткарады. Мемлекетке экономикалық жэне әлеуметтік реттеуді іске асыруға мумкіндік беретін механизмдердің 6ipi, каржыльқ механизм-мемлекетік бюджеттің манызды звеносы болып табылатын, коғамның каржылық жүйесі. Каржылық жүйе арқылы мемлекет орталықтанған және орталықтанбаған ақша корының калыптасуына әсер ете отырып, мемлекетке тиесілі қызметтерді орындау мүмкіндіктерін камтамасыз етеді. Әлеуметтік-экономикалык процестерді мемлекеттік реттеу жүйесінің негізін табыстарды кайта кұру болып табылады.

90 жылдардың басында  Қазақстан Республикасында жүргізілген  экономикалық және әлеумегтік  реформалар мемлекеттік қаржылар 6ipiншi кезекте бюджеттік жүйені қозғай алмады.

Мемлекеттік ресурстарды мобилизациялау және шығындаудың, негізгі кұралы бола отырып, мемлекеттік бюджет саяси үкіметке эконамикаға әсер етуге, оньң кұрылымдык кайта кұрылысын каржыландыруға, экономикага әсер етуге, оның кұрылымдык кайта кұрылысын каржыландыруға, экономиканың ерекше секторының дамуын ынталандыруға нақты мүмкіндік береді

Бюджет-ұдайы  өндірісті icкe асырудың кұралы мен маңызды  алғы шарты. 
Оның көмегімен әлеуметтік бағдарламаларды өткізуге, қоршаған ортаның, 
корғауын қамтамасыз ету, гылыми-техникалық пporpecтi

ынталандыру, корғану қабілеттілігін қолдау, басқа да мемлкеттік істерді icкe асыруға жағдайлар жасалынады. Сәйкесінше, шаруашылық механизімді калыптастыру бюджеттік баскдрудың тиімді жүйесінсіз қалыптастыру мүмкін емес. Нарықпен, корпорациямен және мемлекетпен басқарылатын экономикаға көшу мемлекеттік бюджетті, кәсіпорындар мен салалардың қаржыларын, аймақты және жергілікті деңгейдегі, бюджеттен тыс қорлардың қаржылық,  қатынастарының   жаңа   буының   дамыту   тереңдетілген   қайта құрылысты қажет етеді.

Бюджеттерге және салықтарга байланысты бюджеттің жаңа түpi мемлекеттің  қоғам мүшелеріне, салық төлеушілерге ұсынылатын қоғамдык игіліктер категориясының негізінде құрылады. Бұл бағыт негізгі өмірдегі бюджетке, оның к;ызметтеріне нарьқтық көзкараспен карайды. Мемлекет бюджетті ерекше игiлiктepдi, когамдык өнімдерді, ұстауға мүмкіндік болуы үшін кұрайды. Қазакстанның қазipгi экономикалық дағдарыстан шығу жолын іздеу қоғамның қаржылық жүйесінің жаңаруын қажет етеді. Дағдарыстан шығу жолының кұрамдас бөлігі Казақстан Республикасының 24.02.1996 жылы «Казақстан Республикасының бюджет жүйесі туралы» заңын қабылдауы болды. Бұл заң Қазақстан Республикасының бюджеттік процесс және бюджетік жүйенің қалыптасуының құқықтық негіздерін және бюджеттік заңдыльқтың негізгi принциптерін калыптастырады. Осыған байланысты бюджеттік жүйені, бюджеттік процесті, бюджетік механизмнің қалыптасуының теориялық және заңдылық негіздері жан-жақты қарастырьлады.

Бұл курстық  жұмыстың мақсаты қоғамның қаржылық жүйесінің маңызды элементі ретіндегі, оның қалыптасуы, орындалуы және ұйымдастырылуы, бюджеттік процестік және бюджеттік жүйенің негізгі сипаттарын талдау болып табылады.

Бюджетік  әсер етудің нәтижесінде жоғарылауы бұл жүйенің мәнін ашу, оның дамуын аныктайтын факторларды, қажетті өзгерістердің теориялық негізделуін білуімен сипатталады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 Mемлекеттік  бюджеттің теориялық негіздері

 

 

 

1. Мемлекеттік бюджеттің мәні, мазмұны, құрылымы.

 

 

 

Мемлекеттің ақша қаражатының негізгі орталықтандырылған қоры-мемлекеттік бюджет қаржы жүйесінің басты буыны болып табылады. Мемлекетік кәсіпорындармен, ұйымдармен, мекемелермен және халыкпен болатын қаржы қатынастары бюджеттік деп аталады. Бұл қатынастардың қаржының бөлігі болу ceбeбi: біріншіден, қатысушы мемлекет болып табылатын бөлу процесімен; екіншіден, жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді канағаттандыруга арналған, орталықтанған ақша қаражат қорын құру және ж:ұмсаумен байланысты. Бюджет қатынастары объективті сипатта болады. Жалпы қоғамдьқ масштабтағы ұдайы өндірісті ұлгайту қажеттілігі мен азаматтардың әлеуметтік мәдени шараларын қанағаттандыруға, мемлекеттік басқарудың жалпы шығындарын жабуға арналған, мемлекет қорында жыл сайын шоғырланатын ұлттык кірістің анықталған бөлігін көреміз. Бюджет қатынастарының жүруі мемлекеттен тыс болуы мүмкін емес, бірақта олар мемлекетпен байланысты бола отырып, базистің элементі болып табылады. Бюджет қатынастары-қоғамның эномикалык құрылымының орталық бөлігі, өйткені мемлекет өз қызметтерін жүргізу үшін материалдық-қаржылық базасы болуы керек.

Елдің бюджет қорының құрылуы мен жұмсалуындағы бюджеттік қатынастардың жиынтығы бюджет түсінігін кұрайды, экономикалық мәні бойынша мемлекеттік бюджет дегеніміз халык шаруашылығының , әлеуметтік мәдени шаралардың дамуының қажеттілігін, мемлекеттік баскару орындарын ұстау, еліміздің қорғанысын каржыландыру үшін бюджеттік қорды кұру және жұмсау максатындағы ұлттык кipicтi қайта бөлу кезінде болатын, мемлекет пен занды және жеке тұлғалар арасында қалыптасатын ақша қатынастары. Мемлекеттік бюджет кемеп аркылы экономикалық және әлеуметтж дамудың басты орындарында қаржы ресурстарын шоғырландыру мүмкндік бар.

Мемлекеттік бюджет-қаржы жоспары ретінде  үкімет арқылы экономиканы дамытуға және әлеуметтік мәселелерді шешуге қолданады. Ол қаржы жоспары бола отырып: заң, күшін иемденеді, үкімет мәселесі анықтайды (жергілікті бюджет-мемлекеттің қаржы саясатының жол cepiri); жоғары бюджеттің орындалуы мен құрылуы жергілікті бюджетпен eceптecyi керек.

Мемлекеттік бюджет құндық бөлудің ерекше бөлігі ретінде келесідей сипатталынады:

1) ерекше экономикалык, бөлу катынасы, ягни мемлекеттік  жалпы ұлттык өнімінің құндык  болігі мен қогамньң қажеттілігін  қанағаттандыру мен байланысты;

2) шаруашылық ұлттык  салалары  арасында,  территориялар,   экономика 
секторлары арасындағы құндық қайта бөлу ушін тағайындалған;

3) құндық, (бөлу кезіндеп тауарлы түрдеп коғамдық, өнімнің жылжуымен 
байланыссыз кезенд! қамтиды.

Мемлекеттік бюджет басқа да экономикалық категория  сияқты өндірістік қатынастарды өндіре отырып, сәйкесінше материалды затты түрде жүзеге асады және бюджеттік қатынастар мемлекетік ақша құралдарының орталықтанган қоры-бюджегпк қормен қызмет етеді, Осының нәтижесінде қогамда журпзілетін экономикалық үрдістер мемлекетпен қолданылатынын ағымдар түріне ие болады. Бюджеттік қор-бұл қорганыс пен басқару, қальпы әлеуметтік мәдени қамтамассыздандыру және қажеттіліктерді қанағаттандыруға қайта өндірісті кеңейтуде белгілі кезеңдерден өткен қоғамдық өнім мен ұлттық табыстьң объективті шартталған экономикалық қозгалыс түрі Бюджеттік қордың кұрылуы мен қолданылуы құннын бөлінуі мен қайта бөліну  үрдісімен байланысты.

Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде, мемлекеттің акшалық кұралдарының орталыктанған корының калыптасуы және оның ұдайы өндіріс және коғамдык кажеттіліктерді канағаттандыру мақсатында колданылу жолымен коғамдық өнімнің кұнының бөлінуі және кайта бөлінуі жөніндегі   мемлекет   және   қоғамдык  өндірістің   баска   да   қатысушылары арасындағы қатынастарды көрсетеді

Бюджеттік мемлекеттің негізгі қаржылық жоспары ретінде сипаттау үкіметтің бюджетті экономика дамуында және әлеуметтік мәселелерді шешуде дұрыс қолдана білінуінде деп түсінуге болады. Мұндай объективті қаржыльқ катигорияны мемлекеттк perreyi орталыктанған ақшалай қорды жоспарлау арқылы жүзеге асырады. Бұл жоспарлаудьщ нәтижесінде мемлекеттік бюджет деп аталатын елдің негізгі қаржыльқ жоспары пайда болады. Негізінен мемлекеттің қаржылық жоспарында мемлекеттік бюджеттң барлық мазмұны, яғни барлық бөлу үрдістері көрініс табады. Кез келген қаржылық жоспар сияқты, мемлекеттік кipic пен шығыс бөлімінен құралады. Өз кезегінде бюджеттің бөлу бөлімдері әртүрлі баптардан құралады. Бюджет шығысының спецификалық бабы онын құралу көздері мен колдану бағыттарын керсетеді

Қазакстан Республикасының  мемлекеттік бюджеті өз бетінше мемлекеттік және жергілкті бюджеттен тұрады. Мемлекетт1к бюджет каржылык жылға жасалынып, кұкыктық тәртіпке бекітіледі

Мемлекеттік бюджет жоспар ретінде келесі сипаттарға ие:

-зан, күшін иемденеді;

-үкімет директиваларын  керсетеді;

-негізделген;

-оның, кұрылуы мен қолданылуы жергілікті инициативамен 
орталыктандырылған сәйкестігіне негізделеді.

Барлық қаржы жуйесінің кұамды бөлігі ретінде мемлекеттік бюджет каржыларымен ортак белгілерге ие және сол кызметтерді аткарады. Сонымен катар, ол орталык орын мен каржылык кұралдарды дараландыратын ерекшеліктерге ие. Мұндай ерекшеліктерге:

-мемлекеттік  бюджет мемлекет кызметтерін  орындау ушін кұрьтлса, кумәнсіз баскарушылык. Берілген корларды баскару әдістері мемлекетпен колданылатын экономиканы баскаруға тәуелді    әртурлі   әкімшілік-территориялык   бірлігіне

-орталыктандырудың бipлiгi мен  жоғары деңгейлігі. Бюджеттің қарамастан,   олар Қазакстан Республикасы бip мемлекеттік бюджетіне бірігеді. Мемлекетік биліктің әр органы өздерінің бюджетік қорларына ие және бюджеттік кұкыктармен колданылады.

Бұл eкi кезең  мемлекеттік бюджеттің кұралдарына  дұрыс ие болу мен икемді бюджетік саясат жургізу үшін көптеген мумкіншіліктерді алдын-ала аныктайды.

Қоғамдык өнімді бөлудің  негізгі каржылық, кұралы ретінде, мемлекеттік бюджет бірнеше ерекшеліктерге ие. Кебінесе, каржылардың бөліну функциясы көптеген сатып-алу-сату актілерінің құн түрінің жиі ауысуы шарттарында жүзеге асады. Ал қоғамдык, өнімді мемлекеттік бюджет аркылы айырбас сиякты түрге ие емес. Кұнның мемлекеттік бюджет аркылы козғалуы толығымен материалдық өніммен жекешеленіп таза кұндык сипатта болады.

Мемлекеттік бюджет экономикалық категория ретінде екі қызмет аткарады: бөлу және бақылау кызметтері.

Бюджеттің бөлу кызметі  аркылы территорияаралық және салааралык каржылык ресурстардың бөлінуі және арнайы белгіленген корлардың курылуы мен колданылуы жузеге асады. Территорияаралык бөлу бюджеттік кipicтepдi бекіту сәйкесінше мемлекеттік билік пен баскарудың және әртурлі бюджеттік реттеулер аркылы жузеге асады (субвенциялар, дотациялар, когамдык салыктардан пайыздык шегерімдер, бюджеттік алымдар т.б).Территорияаралык бөлу нәтижесінде әр әкімшілік-территориялық бірлікте меншікті бюджеттік қор кұралады.

Салааралык бөлу 6ip жағынан  әр-түрлі экономика саласына жататын кәсіпорындар мен ұйымдардың бюджетке төлемі болса, екінші жағынан бюджеттік құрылымдар әр-түрлі салалар мен eндipic түрлерінің кажеттіліктерін қамтамассыз ету ушін колданылады, Мысалы: экономиканың кен казу саласына және ауылшаруашылық, кәсіпорындарға бюджеттік инвестициялар.

Мемлекеттік бюджет кұрылымы.

Мемлекеттік бюджет кұрылымы бойынша 4 бөлімнен тұрады. Бipiншi бөлімде ресми трансфертпен, кредит қайтарымымен, табыстардан тұратын түсімдерден кұралады. Екінші бөлім бюджеттің барлық шығыстарың, кредиттерін қарастырады. Yшiншi бөлімде бюджеттің дефициті көрсетіледі. Ал төртінші бөлім дефицит тi қаржыландыру кызметін құрайды.

Мемлекеттік бюджет кipici салықтық және салықтық емес түсімдерден және капиталмен операциялардан түсімдерден кұралады. Мемлекеттік бюджеттің кipicтepi екі жақты табиғатқа ие. Бір жағынан олар, мемлекет пен азаматтар арасындағы туатын бөлу және кайта бөлу үрдісіндегі жалпы ұлттық өнім құнының мемлекеттік акша құралдарының орталыктанған корын кұру болады. Бұл мағына да каржылык категорияға ие.Екінші жағынан олар бюджеттік қатынастардың көріну түpi болып табылады. Бұл мағынада олар мемлекеттік бюджеттің нақты табыс түрлерінің сандык параметрлерін қарастырады.

Мемлекеттік бюджеттік кipiciнiң көп бөлігі салыктарға байланысты түседі. Мұндай каркындылық барлық елге тән. Салыктық емес тусімдер каржылык мекемелер мен азаматтардан, коммерциялык емес саудадан. айып пұлдар мен санкциялар бойынша кipicтep, негізгі капиталды сатудан, мемлекеттік қордағы тауарларды сату, мемлекеттік капиталмен баска да операциялар.

Мемлекегтік бюджеттің шығыстары ұлттык табысты кайта бөлуде маңызды орын алады. Мемлекеттік бюджет шығындарыт аркылы каржылык ресурстардың салааралык және территориялык кайта бөлудің жарты үрдісі жүзеге асады.

Қазакстан Республикасының  « Бюджеттік жүйе туралы » Заңында әр денгейдегі бюджет ағымдық бюджеттік багдарламалардан және бюджеттік даму бағдарламаларынан тұрады деп карастырылады. Сондык бюджет   кұрамында   ағымдық   бюджет   шығыстары   және   даму   бюджеті ерекшеленеді