Каржы саясаты

КІРІСПЕ

    

     Нарықтық  қатынастардың құрылымында да, мемлекет тарапынан оларды реттеу механизмінде де инвестиция зор рол атқарады. Инвестиция дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар, жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа да мүліктік құқықтық интелектуалдық құндылықттар.

     Инвестиция  деп  қаражаттарды  ұзақ мерзімге  белгілі  бір салаға  пайда  табу мақсатында  салуды білдіреді. Инвестициялық  қызметке  банктер  делдал ретінде  қатысады. Банктер  өздерінің  инвестициялық қызметінде  тиімді  инвестициялық саясат  жасай отырып  жүзеге  асырады.  Банктердің  инвестициялық  саясаты  инвестиция  портфелін  басқару  бойынша  стратегияны  құру  және  іске  асыру  шараларын, қалыпты  қызметті, табыстылықты  арттыру, банк  балансының  өтімділігін қамтамасыз ету  бағытында  портфельді және  тікелей  инвестициялардың оптималды құрылымына  жетуді білдіреді. Банктың инвестициялық саясаты банктың басқармасымен жасалады. Инвестициялық саясаттың басты элементтерінің бірі – банктың  валюта-қаржылық портфелін, соның  ішінде  инвестициялық  портфелін басқарудың   тактикасы мен стратегиясын жасау болып табылады.

     Еліміздің инвестициялық аспектісі ірі  салымдары қаржыландыру үшін жағдайлар  жасауға, тауар өндіру және қызмет етуді  жоғары тиімділікпен нарық қатынастары  субъектілерінің сұраныстарына  сәйкес ұлғайтуға бағытталуы тиіс.          

        Қазақстан экономикасын тұрақтандыру  және дамытудың маңызды жолдарының  бірі – инвестициялық қызметті  ұлғайту, ең алдымен еліміздің  ішкі резервтерін жұмылдыру және  көбірек тиімді пайдалану болып табылады.

     Қазіргі заманғы мемлекеттің табыстылығы  мен бәсекелес қабілеттілігін айқындайтын  маңызды өлшемдердің бірі инвестициялық  климат болып табылады. Инвестициялық климат экономикалық, әлеуметтік, саяси сипаттағы түрлі жағдайлардан қалыптастырылады. Мемлекеттердің шетелдік инвестицияларды тарту құқығына бәсекелес күресте климаттық жағдайлар, еңбектің мәдени дәстүрлері, дін ерекшеліктері және т.с.с. болсын елеусіз, кейде экономикаға байланысты емес факторлар үлкен мүмкіндікке ие болады. Осыған байланысты мен осы жүйелік-инвестициялық саясат тақырыбын таңдадым.

     Мақсатқа байланысты келесідей міндеттер туындайды:

     Курстық жұмыстың міндеттері:

• Жүйелік-инвестициялық саясаттың толық мәнін ашу;
• Шетелдегі инвестициялық саясаттың тәжәрибесіне тоқталу;
• Еліміздегі инвестициялық саясаттың ахуалын талдау;
• Қазақстан Республикасындағы инвестициялық саясаттың мәселеріне тоқталып, оның дамыту жолдарының бағыттарын ұсыну.

     Курстық жұмыс үш бөлімнен тұрады. Бірінші  бөлімде жүйелік-инвестициялық саясаттың  теориялық аспектісі туралы жазылған.

     Екінші  бөлімде жүйелік-инвестициялық саясаттың  қазіргі жағдайы туралы талдау жасау, еліміздегі қазіргі инвестициялық саясаттың ахуалы калай болып жатыр, соны талдау.

     Үшінші  бөлімде республикамыздағы инвестициялық саясаттың проблемасына тоқталып, оған қарсы инвестициялық саясатты дамытуға байланысты  бағдарламалар, ұсыныстар аталып өтілген.

     Курстық жұмысты жазу барысында мен ережелер, нұсқаулар, газет-журналдар, кітаптарды және сайттарды қолдандым. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

1. ЖҮЙЕЛІК-ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ  САЯСАТТЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІСІ

 

1. Жүйелік-инвестициялық  саясаттың мәні және мағынасы

 

     Инвестиция  туралы ұғым банк ісі ғылымының арнайы бөлігі болып табылады. Бұл инвестициялық  қызметтің неғұрлым белсенді және ірі  ресурстар бар мүшелер. Сондай –  ақ оларды ұйыммен және тұрғындармен жинақтарды тарту олардың инвестициялық  ресурстар трансформациялануы өндірісті  дамыту үшін оларды бөлу және пайдалану  бойынша туындайтын экономикалық қатынастар табылады. Қазіргі уақытта инвестициялық  процессті қаржыландыру нарықтық тетікті  бір қалыпқа келтіру Қазақстан  Республикасы экономиканың дамуының басты  проблемаларының бірі болып табылады. Тиімді инвестициялық тетікті қалыптастыру арқылы өнеркәсіптік өндірісті қалпына  келтіру және сапаны қайта құру үшін әр түрлі көз-қарастар мен тәсілдер ұсынылуда. Осыған байланысты экономикалық жақсы дамыған сигмент ретінде  банктік жүйеге келтіріледі. Болашақ  мамандар инвестициялық процесті ұйымдастыру  және жүзеге асыру саласына, кәсіби білім алуына мақсатты теориялар  және тәжірибелік түрде бағытталған  шетелдерде қалыптасқан инвестициялық  инфрақұрлымның, қызмет ету мөлшері  және оларға банктердің қатысу тәжірибесін  қарастырады.

     "Инвестиция" деген сөз латынның "инвест" (салу) дегенінен шыққан. Енді кім  инвестор, ол не салады, не мақсатпен  және қайда салады деген сұрақтарға  жауап туады. Капиталды салады, оның көптеген түрі болады.

     Инвестиция  дегеніміз – табыс алу мақсатында кәсіпкерлік және басқа да қызмет түрлері, объектілері, ақша қаражаттар технологиялар, машиналар, жабдықтар, тауарлық белгілер, несиелер, басқа  да мүліктік құқықтық интелектуалдық құндылықттар. [1]

     Инвестициялық қызмет бұл – инвестицияларды  салып және инвестицияларды жүзеге асыру бойынша тәжірибелік әрекеттер  жиынтығы.

     Біріншіден  жүйелік инвестициялық саясаттың  мәнін ашпас бұрын экономикалық жүйеге тоқталып кетелік. Күнделікті экономикалық өмірде адамдар арасындағы қатынастар әрқашан   да  белгілі экономикалық жүйе ретінде қызмет жасайды. [1]

     Экономикалық  жүйе  - бұл экономикалық процестердің жиынтығы. Ол қалыптасқан мүліктік қатынастар мен ұйымдық түрлер негізінде қогамда жүзеге асады. 

     Әлемдік экономикалық әдебиеттерде экономикалық жүйені топтаудың кең таралған екі фактор негізінде жүргізіледі:

   1. Меншік типтері бойынша;

   2. Экономиканы ұйымдастыру типтері бойынша;

   Осындай әдістер негізінде экономикалық жүйені төмендегідей типтерге бөледі:

   а) дәстүрлі экономика;

   ә) әкімшілдік - әміршілдік экономика;

   б) еркін бәсекелестік (таза капитализм) нарықтық эконмика;

   в) қазіргі нарықтық экономика (қазіргі  капитализм) немесе аралас экономика.

     Енді  осы типтерге толығырақ тоқталайық.

   а) дәстүрлі экономика тұйық, оқшау  шаруашылыққа негізделелі. Ұрпақтан ұрпаққа  беріліп отырған дәстүр мен салт, қандай тауарды қалай, кім үшін өндіру арқылы анықталады. Экономиканың осы  түрі бұрынғы заманға қарағанда, Азия, Латын Америкасы мен Африка елдерінде қазір өте сирек кездеседі.

   б) еркін бәсекелестік нарықтық экономика  ресурстарға жеке меншіктік және тауар өндірушінің еркін бәсекелік  механизмімен сипатталады. «Тұлға өзінің барлық материалдық және рухани мүмкіндіктерін өз пайдалығы үшін қолдануға тырысады. Ол күнделікті өмірде қоғам үшін пайда  келтіруді ойламайды. Адам тек өзінің мүддесін көздейді, бірақ бұл жағдайда көптеген басқа кездегідей, ол көрінбейтін  қолмен, мақсатқа қарай бағыттайды және оның ойында бұл боғандай емес. Өзінің ойлаған мүддесін тіпті саналы түрде көздегенмен де, ол қоғам  мүддесіне батымды – ақ жиі  қызмет жасайды». 
Мұндай экономика ең идеалды экономика ретінде қарастырылады. Еркін (либералды) нарықтық экономиканың негізін қалаушы А.Смит болды. Ол нарықтық экономикаға барынша еркіндік беру қажет деп есептеді. Алайда еркін нарықтық экономиканың нақты қызмет атқаруы көрсеткеніндей, оның бөлінбес серігі – артық өндіру экономикалық дағдарысының үнемі туындауы болып келеді. Экономикалық дағдарыстар тарихын зерттеуі көрсеткендей, олар 1825 жылдан бастап үнемі әрбір 8 – 10 жылда қайталанып отырады. Дағдарыс кезінде саудада тоқырау басталады, нарыққа өтпейтін өнімдер мөлшері көбейіп кетеді, қолма – қол ақшалар айналымнан жойылады, зауыт пен фабрикалар тоқтатылады және жұмысшылар жұмыссыз қалады. Тоқырау жылдарға созылады және экономика бүлінеді. [2]

    Инвестициялық саясат дегеніміз – халық шаруашылығының әр түрлі салаларында пайда табу мақсатымен ұзақ мерзімді капитал жұмсау саясаты. Күрделі қаржыны тиімді пайдаланудың , оларды шешуші бағыттарға шоғырландырудың , қоғамдық өндірісте тепе- теңдікті қамтамасыз етудің жолдарын көрсететін шаруашылық шешімдерінің жиынтығы. Егер инвестициялық саясат дұрыс шешілсе, әрбір шығындалған теңгеге келетін ұлттық табыстың мөлшері өседі, өнім молаяды. Инвестициялық саясат күрделі қаржыны, қорларды өндіретін , өндейтін және ол өнімдерді пайдаланатын салалар арасында дұрыс пайдалануды қамтамасыз етуі керек. Қазіргі кезде күрделі қаржыны жаңа өндіріс орындарын тұрғызудан гөрі оларды техникалық жағынан қайта жарақтандыруға, қайта құруға бағытталып, одан әрі өндіріске жұмсалған күрделі қаржының ара салмағын өсіре беру көзделіп отыр. Нарықты экономикаға көшу кезінде инвестициялық саясат сұранысты қанағаттандыруға бағытталуға тиіс.

     Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы экономикасын жақсарту үшін шетел инвестицияларын  тарту сферасында өте жақсы нәтижелерге жетті. Елдегі инвестициялық климатты жақсарту Үкіметтің басымды қызметінің бірі болып отыр. Осындай тұрақты нәтижелі жұмыстың кейін Қазақстан ТМД елдері арасында көшбасшы ретінде танылды.

     Қазақстан аймақтық әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі бойынша елдер арасында озық позицияны иелене отырып,     маңызды аймақтық артықшылыққа ие болумен  өркениетті әлемде Орталық Азияның  мәртебелі және дербес аймаққа айналуында маңызды рөл атқаруы мүмкін,  Орта Азияның барлық аймақтарын дамыту бойынша әлемдік инвесторлардың мүдделерінің плацдармы, ірі ТҰК диалогпен делдал, қозғаушы күш ретінде танылмақ. [3]

     2000 жылы қазанда ЕО Қазақстанға  нарықтық экономика елі мәртебесін  берді.  2002 жылдың 26 наурызында АҚШ  әкімдігі Сауда министрлігі атынан  АҚШ антидемпингтік Заңын сәйкес  Қазақстаннан нарықтық емес экономика  мәртебесін алып тастады. АҚШ  Сауда министрлігі еркін ауыстырылатын  валюта, еңбекақының еркін деңгейі,  шетел инвестициялары, өнеркәсіпті  бақылау мемлекеттік меншігі,  баспа-бас айырбас істері және  сыбайлас жемқорлық деңгейі, адами  құқытарын қорғау және т.б.  секілді параметрлердің сараптамасы  негізінде Қазақстан нарықтық  экономикалы ел ретінде әрекет  ететіні анықталды. Бұл қорытынды  барлық ағымдағы және болашақ  әкімшілік процедураларға қатысты  әрекет ететін болады.

     Бұл Қазақстан Республикасы басшылығыны  АҚШ басшылығымен конструктивтік бірлескен  жұмысының арқасында , сондай-ақ елімізде әлеуметтік-экономикалық реформалардың  сәтті өткізілуімен жүзеге асырылды. Бұл шешімнің мағынасы үлкен, ол біздің тауарларымызға АҚШ және бүкіл Батысқа  жол ашады.

     Қазақстанның  сауда мүмкіндіктерінің жақсаруына маңызды факторы 2003 жылы ОЭСР желісі бойынша экспорттық несие рейтингі бойынша 4 деңгейге көтерілуі болды, оған әлемнің 40 жетекші елі мүше. Қазақстан Республикасы  экспорттық несие рейтингісінің көтерілуіне  «US Eximbank» төрағасы Филипп Мерил мырзаның Қазақстанға келуі маңызды деңгейде әсер етті. Ол өз кезегінде еліміздің  экономикалық және қаржылық жетістіктеріне оптимистік баға берген болатын.

     Қазақстан ТМД елдері арасында қаржы салымы қызметін іске асыру үшін қолайлы  жағдай жасау бойынша көшбасшы болып  табылады. Бұл туралы ТМД елдері арасында бірінші болып 2002 жылы Moody’s халықаралық рейтингтік компаниясы, 2004 жылы Standard&Poor’s және Fitch қаржылық салым класының рейтингі және шетелдік, халықаралық ұйымдардың  басқа  да сарапшыларының бағаларының қорытындылары  дәлелдер берген.

     Fitch сарапшылары өздерінің хабарламаларында  мұнай секторының қысымы және  мұнай бағасының әлем нарығында  өзгеруінмен Қазақстанның экономикасы  және мемлекеттік қаржысы тұрақты жағдайда жеңіп шығатынын атап айтқан. [3] 
 

2. Инвестициялық саясаттың шетелдік тәжірибесі

 

     Шетел инвестициялары капиталдың халықаралық  қозғалыс нысандары ішінде басты  рөл атқаруда. Тауарлық өндірістің әлемдік нарық деңгейінен әлемдік  шаруашылық деңгейіне өту кезеңінде  тауардың халықаралық айналымы ғана жүрмей, сонымен бірге сол тауарды  өндіру факторларының айналымы, яғни капиталдың инвестициялар түріндегі  айналымы жүреді. Егер капиталдың импорты  туралы мәліметтерді қабылдайтын елдер  бойынша оны тарату көрсеткіштерімен үйлестірсе, онда тікелей шетел инвестицияларының  үш полюсті глобалды құрылымы пайда  болады: Америка Құрама Штаттары, Еуропа бірлестігі және Жапония. Бұл үштік  бүкіл инвестициялардың импорт және экспорттың көлемінің 4/5 құрайды.

     АҚШ капиталдың ең ірі импортері болып  саналады. Ал еуропалық Бірлестікте  интеграция деңгейі ішкі аймақтық тікелей  инвестициялар негізінде ұлғайды, ал бүкіл аймақ бойынша капиталдың ең ірі экспортері ретінде жұмыс  атқара бастады. Жапонияның инвестицияларды  шығарудың жоғары ұлғаю деңгейі  байқалуда, сәйкесінше ол әлемде «сыртқы  экономика» саласына жағымды әсер етеді. Сол уақытта бар мәліметтерге сәйкес Азия елдері (Жапониядан басқа). Жақын жылдарда батыс еуропа елдерін  тікелей шетел инвестицияларын  ынталандыру көлемі бойынша бір  қадам алдыда жүруде. Эксперттердің  көз қарасы бойынша шетелдерге капиталды  салудың ең перспективті әдістерінің  бірі болып өндірістік шығындарды азайту емес, шетел нарығына енуді ұлғайту  саналады. [4]