Экономика в сфере торговли

1.    Ф абсолюттi өзгерiсiнің құны.

Ф = Фк – Фн = 2660 – 2500 = 160 (мың сом)

Бұл көрсеткiш жыл басындағы мен аяғындағы негiзгi қордың өсу көлемін анықтауға  мүмкiндiк береді,  дегенмен ол жыл басы мен аяғында негiзгi қор құнының қаншалықты өзгергені туралы сұраққа жауап бере алмайды.  Бұл сұраққа жауап беру үшін мына көрсеткіштер қажет - өсу қарқыны және

өрлеу қарқыны.

2.     Өсу қарқыны  негізгі қордың құнының жыл басындағы және аяғына бөлу жолымен пайда болады.

Тр = Фк = 2660 = 1,064% * 100 = 106,4%

                                                                      Фн    2500

Бұл  6, 4% ,160 мың сомға өсуін бiлдiредi.

3.     Өрлеу қарқыны абсолюттiк өсiмдi (кемулер ) жыл басындағы негізгі қордың толық бастапқы құнына бөлу жолымен пайда болады.

Тпр = (Фк - Фн)  х  100 = 160  х  100 = 6,4%

                                                     Фн                     2500

4.      Жаңарту коэффициенті  енгiзiлген негiзгi қорлардың құнының жыл аяғындағы  негiзгi қордың толық бастапқы құнына бөлу жолымен пайда болады.

Кобн. = Фввод х100 = 480  х 100 = 18%

                                                           Фк               2600

5.   Шығу коэффициенті кеткен негiзгi қорлар құнын жылдың басындағы толық құнға бөлуiмен пайда болады.

Квыб. = Фвыб.  х 100 = 320  х 100 = 13,3%

                                                        Фн                  2500

6.     Тозу коэффициенті жылдың басындағы және аяғындағы негiзгi қор бойынша есеп айырысады ,  амортизацияның тозуын жылдың басындағы мен аяғына бөлу жолымен пайда болады.

Тозу коэффициент жыл басы = (Фн – Ф'н)  х 100 = 2500 – 1875 х 100 = 25%

Фн                             2500

Тозу коэффициент жыл аяғы = (Фк – Ф’к)

х 100 = 2660 – 2168,6 х 100 = 18,5%

                                             Фк                             2660

Жылдың басындағы өткізілген орташа, толық жөндеулер, қалдық құнды біртіндеп қалпына келтірген жаңғырту есебінен болған негiзгi қордың тозу  дәрежесі жылдың соңына қарағанда жоғары болады.  Осы жағдай жылдың соңында тозудың азаюына әсер етті. Тозу өзіндік құнына амортизация қосылған дайын өнімнің шығарылуы нәтижесінде кәсіпорынға қайтарылған

7. Жарамдылық коэффициенті жылдың басына да, аяғына да есептелінеді. Ол былай табылады:  жылдың басындағы немесе аяғындағы негізгі қордың қалдық құнын олардың   жылдың басындағы немесе аяғындағы бастапқы құнына бөлеміз.

Кгодн. на нач. = Ф’н х 100 = 1875 х 100 = 75%

Фн               2500

Қалдық құн негізгі қордың толық бастапқы құнының қанша мөлшері дайын өнімнің өзіндік құнына аударылмағандығын көрсетеді, яғни бұл ақшалар кәсіпорынға қайтарылмаған.  Тозу және жарамдылық коэффициенттері толық бастапқы құнның 100% қамтуы тиіс.

.                                                Кгодн. на кон. года = Ф’

х 100 = 2168,6 х 100 = 81,5%

                                                          Ф                 2660

8.НЕГІЗГІ ҚОРДЫҢ ОРТАША ЖЫЛДЫҚ (КВАРТАЛДЫҚ) ЕСЕБІ.

Кәсіпорын балансындағы негізгі қор құнының үнемі өзгеретіндіктен, олардың құнын әрбір айдың басы мен аяғына жүргізеді. Олардың орташакварталдық немесе орташажылдық құнын есептеу үшін орташа хронологиялық формуласын қолдану керек.

Негізгі қордың орташа кварталдық құнын анықтау. Мұндай әрбір айдың басындағы негізгі қордың құны негізгі қордың орташа жылдық құны орташа хронологиялық формуласымен есептелетін динамиканың моменттік қатарын құрайды.

    4.     Негізгі капиталдың қолдану көрсеткіштері

Негізгі қорлардың қолдану тиімділігін бағалау үшін төмендегідей көрсеткіштер қолданылады:

1.     Қор пайдасы (фондоотдача) – қор пайдасы негізгі қордың активті бөлігінің және оның негізгі капиталдағы үлесін қолдану деңгейіне байланысты.  Қор пайдасы негізгі қор құнының 1 сомына өнімнің шығарылуын сипаттайды. Неғұрлым қор пайдасы жоғары болса, соғұрлым олар тиімді қолданылды деп білеміз. Қор пайдасы былайша есептеледі: кәсіпорынның көтерме бағамен тауарлық өнімнің құнын негізгі қордың орташа жылдық құнына бөлеміз.

Фотд = ТП

Фоф

2. Қор сыйымдылығы – қор пайдасына кері шама.  Олай былай есептеледі: негізгі қордың орташа жылдық құнын кәсіпорынның тауарлық өнімінің өзгеріссіз салыстырмалы құнына бөлеміз. Тауарлық өнiмнiң әрбiр сомына капиталдағы орташа қажеттiктi көрсетедi.

Фёмк = Фоф

ТП

Динамикада бұл көрсеткіш төмендеуі тиіс, біз тауар өнімінің әрбір сом шығынын төмендетуге тырысуымыз керек. Есеп беру кезінде негізгі қорды қолданудың  тиімділік деңгейің өсуі немесе кемуі туралы сұрақтарға жауап беру үшін қор пайдасы индексін құру керек.

= ТП1  :  ТПо    =    Фотд(1) : Фотд(о)

                                                                  Фоф(1)  Фоф(о)

   Қордың сыйымдылық индексі есеп беру кезінде тауар өнімінің бір сомына шығынды азайтсақ, қордың тиімділігі жоғары болады.

=Фоф(1)   :   Фоф(о)

ТП(1)         ТП(о)

3.  Қормен жарақтану (фондовооружённость) – негізгі қордағы бір жұмысшының еңбегі қаншалықты жарақтанғанын көрсетеді. Неғұрлым ол негізгі қормен көп қаруланса, соғұрлым өнімділігі жоғары болады. Былай есептеледі: негізгі қордың орташа жылдық құнын өндірістік-өнеркәсіптік персоналдың орташа тізімдік санына бөлеміз.

Фвоор. = Фоф

Тппп

Өндірістік-өнеркәсіптік персоналдың әрбір жұмысшысына келетін орташа негізгі капиталды көрсетеді.

Динамикада жарақтану деңгейінің өзгерісін қормен жарақтану индексі арқылы көрсетуге болады.

= Фоф(1)  : Фоф(о)

Тппп      Тппп(о)

Кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі үш көрсеткіштері арасындағы   – қор пайдасы (фондоотдачей), қор жарақтануы (фондовооружённостью), еңбек өнімділігі. Егер қор пайдасы мен қор жарақтануын нәтижелерін көбейтсек, бір жұмысшының еңбек өнімділігін табамыз.

     ТП1           Фоф(1)   =  ТП

    Фоф(1)  *    Тппп        Тппп

Қор пайдасы   х   Қор жарақтануы = еңбек өнімділігі

Ол тексеруші қасиетке ие және 2 көрсеткіш белгілі болғанда, үшіншісін табуға қолайлы.

Фвоор. = Пр. труда

Фотд.

Фотд. = Пр. труда

Фвоор.

Нарықтық экономика жағдайында негізгі қор тиімділік көрсеткішін есептеудегі шегінулер:

1.     Біріншіден, нарықтық экономика үшін қанша өнім өндірілгені маңызды емес, бастысы оны шығарудан түскен пайда болып табылады.

2.  Екіншіден, негізгі қорлардың бірнеше рет қымбаттаған кезде әртүрлі периодтағы толық бастапқы баланстық құн мөлшері туралы мәліметтер әртүрлі.

3.     Үшіншіден, өткен жылғы түсімдегі әрбір сом ағымдағы периодтағы әрбір сомнан қымбат. Сондықтан бізге көрінетін қор пайдасының өсімі тауарлық емес, олардың кәсіпорынның көтерме құнындағы шығарылатын өнім міндетті түрде төмендейді. Және керісінше,пайда бойынша есептелінген, негізгі қордың қымбаттауына және сомның құнсыздануына бағытталған қор пайдасы көрсеткіші негізгі қорды қолдану тиімділігінің өсуін көрсетеді.

Қор пайдасы есебін келесідей көрсеткіштер арқылы жүргізеді:

1.             өнімді шығарудағы қор пайдасы

Фотд. = РП

Фоф

2.             пайда бойынша есептелінген қор пайдасы – бұл қор пайдалылығы; негізгі қордың әрбір сомынан түскен пайданы көрсетеді.

Фотд. =  Прибыль

Фоф

Негізгі қор тиімділігінің динамикасы.

Қор пайдасының өсімі 0,43 сомнан 4, 67 сомға дейін төмендейді. Түсім бойынша қор пайдасының төмендеуі және сомның құнсыздануы  керісінше өсетін болады және негізгі қордың қолдану тиімділігінің өсуі туралы анықтама береді:

11- Тақырып. Айналым құралдары статистикасы

Мақсаты: Айналым құралдарының мәні мен есептелуін білу. Айналым құралдарының тиімді көрсеткіштерін қолдана білу.

Тақырып бойынша негізгі анықтамалар: айналым қоры, өндірістік қор, аяқталмаған өндіріс, алдағы уақытта қолданылатын шығындар, айналым құралдарының жүктеу коэффициенті.

Сұрақтары:

1.       Айналым құралдар статистикасының есептеулері

2.       Айналым құралдарының мәні, құрылымы

3.       Айналым құралдарының тиімді көрсеткіштерін қолдана білу

1.       Айналым құралдар статистикасының есептеулері

Айналым қорларының статистикалық есептеулері болып:

1.       Айналым қорлар статистикасын дайындау;

2.       Айналым қорларының құрылымы мен көлемін анықтау;

3.       Айналым қорларының қайта өндіру мінездемесі;

4.       Айналым қорларының өндіріспен қамтамасыз ету мінездемесі;

5.       Айналым құралдарының бағалауы, айналым қорларының қорытындысы, факторлары, және осы процесске қатысушылар

6.       Олардың қолданылуының тиімді мінездемесі

2.       Айналым құралдарының мәні, құрылымы

Айналым құралдарының кәсіпорыны айналым қорлары мен қолданысқа енгізілу қорларының бағалауын көрсетеді. Айналым құралдары бір уақытта өндіріс сферасының құрылымы, сонымен қатар қолданысқа енгізілуі, үздіксіз өндіріс процессімен қамтамасыз ету және өнім. Өндіріс айналым қорлары – бұл өндіріс құралдырының бір бөлігі, әр өндіріс циклінде қолданылуы, өз құнын толық өндіріс құнының өніміне және толығымен өндіріс цикліне қосылады. Олар келесідей үлгіде классификайияланады:

-          өндіріс қорлары (дайын емес, негізгі және қосымша материалдар, жартылай дайын өнім, май, өңдеуді қажет ететін қорлар, төмен бағаланатын және жылдам тозатын құралдар); құралдар, бір жылдан ұзақ қолданылатын және алғашқы күннен қолданыста болатын  жүздікке бағаланатын (бюджеттік мекемелерге - 50) Ресей Федерациясының заңының ең төменгі көлемі айлық еңбек көрсеткіші; арнайы құрылғылар мен арнайы құралдар, арнайы киімдер, арнайы аяқ киімдер олардың бағаларынан бөлек және еңбек уақыты және т.б.

-          аяқталмаған өндіріс және жартыфабрикаттар өз өндірісінде.

-          аяқталмаған өндіріс өз алдында өнім көрсетеді, өндіріспен аяқталмаған және кейінгі өзгерісті қажет ететін өндіріс