Экономика в сфере торговли

СӨЖ және СОӨЖ бақылау                                                -20%

Аралық бақылау:

Коллоквиум, ізденістер жұмысы                                         -10%

Сұраулар мен талқылаулар                                                   -10%

Қортынды бақылау                                                                - 40

8)  Оқу пәнінің саясаты

Талап етіледі: аудиториялық сабақтарға алдын-ала әзірлену, аудиториялық  сабақтарға міндетті түрде қатысу және дәптердегі дәрістерді жазып баруы шарт, СӨЖ арналған тапсырмаларын орындау, бақылаудың барлық түрлеріне қатысу. СОӨЖ және СӨЖ тапсырмаларын уақытында тапсырмаған әрбір күні үшін рейтинг баллы 2 балға төмендетіледі. Сабақ уақытынды қосылған ұялы телефондар үшін -3 бал, сабақтан себепсіз қалғаны үшін – екі бал шегеріледі.

2. ГЛОССАРИЙ

Пәннің терминдік сөздерімен жұмыс жасау үшін жалпы әдістемелік

Статистикалық жинақтау – статистикалық бақылау нәтижесінде жиналған әрбір бірлік жиынтықты ғылыми жүйеде қорытынды жасау жүйесі.

Статистикалық топтау – қоғамдық құбылыстар мен процестердің өздеріне тән белгілеріне өзара ұқсастығы немесе аса маңызды өзгешеліктеріне, түрлеріне, үлгілеріне сәйкес бір – бірінен ажыратуға болатын топтар мен ішкі топтарға бөлу.

Статистикалық нақты шама – қоғамдық құбылыстар мен процестердің белгілі бір жердегі және уақыттағы мөлшерін , көлемін, аумағын, деңгеңңн, сипатын нақты сандық көрсеткіштер көрсетеді.

Табиғи өлшем бірлігі – қарастырылып отырған заттың табиғи физикалық қасиеттеріне байланысты салмақ, көлем сияқты мқлшерін айтады.

Еңбек өлшем бірлігі – адам/сағ., адам/күн,  адам/жыл.

Ақшалай өлшем бірлігі - өндірілген өнімнің өзіндік құнын, еңбекақы көлемін тиын мен теңге арқылы өлшеңді.

Орташа шама – біртектес жиынтық белгісінің бір жағдайда және белгілі бір уақытта өздеріне тән белгісі бойынша жинақтап көрсететін орташа мөлшерін, яғни біртектес жиынтық бірліктер орташа есеппен алынатын белгісінің барлық бірліктерге жатқызатын жиынтығы.

Арифметикалық орташа шама – жалпы жиынтықтағы өзгермелі белгінің жеке мәндерінің өосындысы болған жағдайда.

Статистикалық кесте - сандық мәліметтерді ұтымды түрде қолдану.

Мода - жиіліктің үлкен мәні жатқан белгі.

Медиана - статистикалық өзгермелі қатардың ортасында жатқан белгі.

Сатистикалық өзгерме – жиынтық бірліктерінің белгілеріне түрлі себептердің әсер етуімен болған сандық өзгерісті айтады.

Өзгерменің өрісі – статистикалық сандық қатарлардың негізгі кқрсеткіштерінің ішінде ең жай түрі, яғни белгінің бір – бірінен сандық шамамен өзгергенін көрсететін көрсеткіш.

Орташа шаршылық ауытқу (б) - шашыранды көрсеткіштерін түбірлеуді айтады.

Өсіңкілік қатарлар - статистикалық көрсеткіштердің уақытқа қарай өзгеруі.

Нақты шама - өсіңкілік қатардың дәрежесі ретінде әрбір уақыт мерзіміне байланысты оның қалай өзгергендігін көрсетеді.

Нақты өсім - өсіңкілік қатардың жай түрі, мұнда өсіңкілік қатарда көрсетілген көрсеткіш дәрежелерінің белгілі бір уақыт аралығында нақты өсу немесе келу жылдамдығының мөлшерін анықтау үшін сепептеледі.

Өсу қарқыны – көрсеткіш әрбір ағымдағы уақыт дәрежесінің алдыңғы уақыт дәрежесімен салыстырғанда қаншаға көп, не аз екенін сипаттайды, осы екі уақыт көрсеткіштің бір – біріне қатысты.

Өсім қарқыны - өсіңкілік қатардың бұл көрсеткіші нақты өсімнің салыстырмалы шамасын көрсетеді.

Статистикалық ішінара бақылау – жалпы жиынтық бірліктерінің зерттеуге кездеңсоқ немесе белгілі біл тәртеппен ғылыми негізде алдын – ала іріктеліп алынған кеңбір бөліктер.

Негізгі жиынтық – зерттеуге алынатын қоғамдық құбылыстар, процестер, заттар жиынтықтарының барлығы.

Интерполяция - өсіңкілік қатардың ішінде берілмеген, яғни жетіспеңтін сандық   көрсеткішті жуық шамамен есептеп табу.

Экстрополяция – белгілі бір уақыттағы өсіңкілік қатардың

көрсеткіштерін қолдана отырып келешекке болжам жасау, яғни осы уақыттан кеңінгі мерзімдік сандық мәндері жуық шамамен есептеп табу.

Индекс – көрсеткіш, белгі, түзім деген сөз.

Индекстік әдіс – бір – біріне тікелең қосуға болмайтын белгілерден тұратын күрделі әлеуметтік – экономикалық құбылыстардың жеке себептерінің үлесін анықтауға қолданылатын және уақытқа байланысты кеңістіктегі орташа өзгеруін сипаттайтын қатысты шаманың ерекше түрі.

Жеке индекстер – біртектес құбылыстардың екі уақыт аралығындағы нақты көрсеткіш  шамаларының қатынасы.

Жалпы индекстер – тікелең салыстыруға және қосіға келмеңтін элементтерден тұратын, күрделі қоғамдық құбылыстардың уақытқа байланысты өзгерісі.

Корреляция – нәтижелі және факторлы белгілер арасында сәйкестілік болмауын айтады.

Функция – белгілі мәннің өзгеруіне әсерін тигізетін екінші бір бөлігінің сәйкес келуін, яғни бір факторлы белгінің өзгерісі салдарынан нәтижелі белгі мәнінің өзгеруін айтады.

Статистикалық график – берілген сандық көрсеткіштердің мазмұнын геометриялық сызықтар, нүктелер және фигуралар арқылы беңнелеу және географиялық картосхемалар арқылы көрнекті түрде кескіндеу үшін салынған сурет.

Нүктелі график – график негізінің жиынтықтары нүкте ретінде берілген.

Сызықтық график – сызықтардың қолдануына байланысты болатын жолдардың қолдануына байланысты болатын жол – жолды, төрт бұрышты, шеңбер тәріздес және т.б. түрінде беріледі.

Масштаб – графикте түсірілетін сандық шаманы өлшем бірлігіне ауыстыру.

Диаграмма – статистикалық сандық көрсеткіштердің қарым – қатынас мөлшерін

көрнекті түрде көрсететін графикалық  сурет.

Халық – белгілі бір аймақта өмір сүретін адамдар жиынтығы.

Демография – халықтың тарихы, саяси – экономикалық, әлеуметтік, заңды, медициналық т.б. аспектілерінің дамуы.

Халық құрамы – қандай да бір белгілері бойынша халық құрайтын адамдардың      топқа бөлінуі.

Табиғи қозғалыс – халық санының туу мен өлуге байланысты өзгерісі.

Миграция – адамдардың территориялық орын ауыстыруы.

Еңбек ресурстары – экономикалық қызметтермен айналысатын халық.

Негізгі капитал - өндіріс процесіне көр өатысатын, шығарылатын өнімге өзінің құнын пайдаланған активтер жиынтығы.

Құндылықтар – көп уақыт аралығында пайдалануға болатын қымбат тауарлар.

Депозит – ұйымдарға берілген ақша құралы мен бағалы қағаздар, халықтығ банктегі жарнасы.

Амортизация – негізгі капиталдың біртіндеп тозу процесінің нәтижесінде оның құнын өндірілген өнімге тасымалдауы.

Баға – көп функционалдық экономикалық құбылыс,  ақшаны тауарға айырбастау эквиваленті.

3. ҚЫСҚАША ДӘРІС КОНСПЕКТІЛЕРІ ЖӘНЕ ДӘРІС КУРСЫН ОҚУ БОЙЫНША ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

1 тақырып: « Өнеркәсіп статистикасының пәні, әдістері және міндеттері»

Сабақтың мақсаты: өнеркәсіп статистикасы ғылымына анықтама беру, оның негізгі мазмұнын ашу, пәннің әдістері мен пәні,  оқытудың объектісі, білімнің қайнар көздері не болып табылатынын анықтау, статистиканың даму тарихын және ғылымның негізделген мектептерін қарастыру.

Дәріс сұрақтары:

1.  Өнеркәсіп статистикасының пәні, әдістері

2.  Қазіргі заманғы өнеркәсіп кәсіпорындары және оның құрылымы

3.  Өнеркәсіп кәсіпорынының құрылымы

Негізгі түсініктер: өнеркәсіп статистикасы, өнеркәсіп статистикасының пәні, өнеркәсіп статистикасының атқаратын қызметтері.

   1. Статистика- қоғамдық өмірдегі оның қатырсуымен болатын әртүрлілікті сандық тілмен көрсететін, ақпараттың негізгі қайнар көзі.

Қазіргі кезде нарықтық қатынастардың дамуымен ақпараттық қорлардың  рөлі артуда,  олар нарық конъюнктурасын, ондағы нарық субъектілерінің шиленіскен қатынастарын  және оған әсер ететін алуан түрлі факторларын, сонымен қатар болжамдау және жалпылау бойынша зерттеу нәтижелерін микро және макродеңгейде бақылап отырады.

   Статистикалық ақпарат барлық деңгейдегі басқарулардағы маңызды ресурс болып табылады.

   Статистикалық ақпараттың негізгі қайнар көздері болып барлық кәсіпорындар мен ұйымдардың, кәсіпорын қандай да болмасын меншіктің ұйымдық-құқықтық формасына жататын жеке және заңды тұлғалардың міндетті статистикалық және бухгалтерлік есептілігі табылады.

   Осыған байланысты статистиканың  орталықтанған бірлік жүйесі  құрылған және қызмет жасайды,ол қоғамның қоғамдық-экономикалық өміріндегі процесстер мен құбылыстарды қамтиды.

   Өнеркәсіп статистикасын оқытудың объектісі болып халықтық шаруашылықтың негізгі әрі басты саласы-өнеркәсіп табылады.

   Өнеркәсіпте ғана барлық еңбек құралдары жасалады, яғни, тұтынылатын заттардың басым бөлігі. Өнеркәсіп дамуының деңгейі арқылы елдің индустриалдық басымдылығы, экономикалық потенциалы, сондай-ақ халықтың тұрмыстық жағдайы анықталады.

   Өнеркәсіп- материалдық өндірістің негізгі саласы болып табылады.  Ұжымдағы жұмысшылардың еңбегі табиғи ресурстарды өндіру және даярлауға, яғни адам еңбегі арқылы жасанды қайталанбайтын пайдалы қазба ресурстарын, сондай-ақ орман,ауылшаруашылық және балық шаруашылығы өнімдерін қайта өңдеуге, жабдықтарды жөндеуге, өнеркәсіптік сипаттағы әр түрлі жұмыстарды және қызметтерді өзіне  және келісімшарт бойынша өзге тарапқа орындауға  бағытталған.

   Өнеркәсіп статистикасы өзіне 2 түрлі түсінікті біріктіреді- зерттеу пәні бар ғылым саласы және   өнеркәсіпке қатысты статистикалық мәліметтерді талдау және өңдеудің шаруашылық тәжірибелерінің жиынытығы.

    Өнеркәсіп статистикасын оқытудың пәні болып қоғамдық сипаттағы процесстер мен құбылыстардың  тек сандық жағы емес, сондай-ақ  оның сапалық жағы, құбылыстар мен процесстер арасындағы байланыстар мен тәуелділіктер, кәсіпорынның шаруашылық қызметтерінің көрсеткіштері, олардың даму заңы мен заңдылықтары табылады.

    Статистика ғылым ретінде статистикалық көрсеткіштерді жүзеге асырады және нарықтық экономикаға өтумен байланысты туындайтын  жаңа құбылыстар мен процесстерді қайта жасайды.

    Статистика шаруашылық тәжірибе ретінде   әр түрлі деңгейдегі халықтық-шаруашылықтық жоспарларды құру және бақылау үшін мемлекеттік және шаруашылықтық органдарды жан-жақты ақпараттармен қамтамасыз етеді, сондай-ақ осы жоспарлардың орындалуын қадағалауды жүзеге асырады, өндіріс тиімділігін жоғарылату үшін ішкі өндірістік резервтерді айқындайды.

Статистика әдістері. Пәнді оқыту статистикалық зерттеу әдістерінің жалпы принциптеріне негізделеді, яғин ол келесідей 3 статистикалық зерттеу этаптарына жіктеледі:

1.    Бақылау

2.    Жинақтау және топтау

3.  Сатистикалық көрсеткіштердің толық жүйесі көмегімен ғылыми қорытынды алу мақсатында өңделген мәліметтерді талдау.

Статистикалық әдіс- статистика өз зерттеулерін аталған әдіс –тәсілдер көмегімен жүргізу.

Статистика міндеттері.  Қазіргі заманғы статистиканың міндеттері елдің қоғамдық өміріндегі түпкілікті өзгерістермен анықталады.

    Біздің елімізде болып жатқан әлеуметтік-экономикалық жаңартулар, нарықтық шаруашылықтық институттардың құрылуы, жаңа статистикалық көрсеткіштердің сапалы өңделуі,  жалпы заңдылықтарды оқытудың және қабылдаудың  әдіс-тәсілдерінің өңделуі, қалыптастырудың спецификалық ерекшеліктері және нарықтық экономиканың дамуы және оның көрсеткіштерін шетел көрсеткіштерімен салыстыру статистикалық әдістердің үнемі жүзеге асырылып отырылуымен көрінеді. Қазіргі кезде еліміздің қоғамдық өмірінде келесідей түпкілікті өзгерістер байқалады:

1.     демократизацияның дамуы

2.нарықтық қатынастарыдң дамуымен байланысты көпсалалы экономиканың қалыптасуы

3.  халықтық шаруашылықты  басқару процесстерін орталықтандыру

4.  басым экономикалық және құқықтық әдістермен халықтық шаруашылықты реттеуге өтуі

  2. 1991 жылы «Кәсіпорын және ондағы кәсіпкерлік қызмет туралы заң» жарыққа шықты, мұнда өнеркәсіптік кәсіпорын-өнімдерді өндіру үшін, қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру және табыс алу мақсатында құрылған  өнеркәсіптік сипаттағы жұмыстар мен қызметтерді орындауға бағытталған жеке шаруашылық субъектісі.

    Кәсіпорын өз қызметтерін жеке-дара жүзеге асырады,яғни, ол шығарылатын өнімдер мен табылатын табыстармен, салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді төлеумен басқарылып отырады. Ол өндірісті, ғылым мен техниканы, әлеуметтік сфераны дамыту, кәсіпорын жұмысшыларын материалдық қамтамасыз ету, сондай-ақ ақшалай резервтік  және басқа да қорларды құру секілді бірінші реттік қажеттіліктерге бағытталады.