Қылмыстың обьективтік жағы

      Бұл жағдайларда  қылмыс жасаудың  орны да, уақыты да  қылмыс құрамының объективті жағының белгісі  болып табылады., оның болмауы- тиісті құрамды да  жоққа шығарады.

      Қылмыс  жасаудың жағдайы –бұл  қылмыс  жасалауының объективті шарттары. Қылмыс жасау жағдайы қоғамдық  қауіпті  іс-әрекеттің болу-болмауына және оның деңгейіне  тікелей  әсер  ете алады.

      Мәселе  қоғамдық  қауіпті  іс-әрекеттің зиян  келтіру мүмкіндігі  сол  әрекеттің (әрекеттің немесе әрекетсіздіктің) өзіне  ғана емес, ол жасалатын айналадағы жағдайға  да байланысты екенінеде. Мысалы, шылымды далада тарту мен жарылыс қаупі бар цех ішінде тарту әр түрлі салдарға соқтырады.  Егер алғашқысының қоғамдық  қауіпті болмаса, екіншісі ауыр зардаптарға  ұшыратады.

      Сондықтан  кейбір кездері заң шығарушы қылмыстың объективті жағын оған қылмыс  жасалу  жағдайының  сипатын қоса отыра қарастырады және  ол құрамның белгісі болып табылады.

      Мысалы, Қазақстан Республикасының Қылмыстық  Кодекстің 162-бабы жалдамалыны қаруды жанжалда немесе соғыс қимылдарында пайдаланғаны үшін қылмыстық жауаптылық қарастырылады.

      Бұл  жағдайда  жалдамалыны пайдаланудың аталған шарттары, яғни қарулы жанжал немесе соғыс қимылдары жағдайы  жалдамалылықтың  осы түрінің  объективті жағының  қажетті шарттарына айналады.

      Қазақстан Республикасының Қылмыстық  Кодекстің 16-тарауының баптарында  қарастырылған әскери  қылмыстар –бейбіт уақытта  жасаланатын қылмыстарды көздейді.

      Ал Қылмыстық Кодекстің 367-бабы 33-бөліміне сәйкес әскери қызметке қарсы соғыс уақытында немесе  ұрыс жағдайында  жасалған қылмыстар үшін қылмыстық жауаптылық  Қазақстан Республикасының соғыс   кезеңінің  заңымен анықталады.

      Бұл  кездейсоқ жағдай емес, себебі бұл  белгілер көрсетілген қылмыстардың қоғамдық қауіптілік қылмыстың әскери қызметкер қарсыласымен тікелей айқасуы, әскери тапсырманы орындауы кезінде  жасалуында, әскери қызметкерлердің мұндай әрекеттерін әскери бөлімшенің жауынгерлігін өте  төмендетіп жіберуі мүмкін.  

2.2 Қылмыс     жасаудың   құралдары мен қарулары

      Қылмыс  жасаудың құралдары мен қарулары-қылмыс жасауда пайдалынған  қарулар мен аспаптар. Қылмыскердің қолданған құралының қарулар мен аспаптар.

      Қылмыскердің  қолданған  құралының  түрі де іс-әрекеттің қоғамдық қауіптілігінің  деңгейіне айтарлықтай әсер  ете алады. Тиісті  құралдар мен қарулар іс-әрекеттің қоғамдық  қауіптілігін арттырған жағдайларда, заң  шығарушы оларды қылмыс құрамының объективті жағының белгілер қатарына қосады.

      Шабуыл  жасап тонау кезінде қару немесе қару орнына жүретін зат қолдану  іс-әрекеттің  қоғамдық қауіптілігін  арттырғандықтан, қылмытсың мұндай қаруларын қолданып  шабуыл жасап тонауды заң шығарушы сараланған құрамға бөліп шығарып, ол  үшін жоғары  жауаптылық екерген.

      Қылмысты  жасау  тәсілі  деп қылмыскердің  қылмыс жасауда пайдаланған әдісін айтады. Қылмысты жасау жолы  да қылмыстық  қауіпті  болуына, оның деңгейіне жиі әсер етуі  мүмкін және ол іс-әрекеттің  қоғамдық қауіптілігін  арттырған күнде  заң шығарушы оны қылмыстың  тиісті құрамының белгілерінің қатарына қосады.

      Егер  жала жабушы мәліметтер, мысалы бұқаралық ақпарат құралдары арқылы таратылса, бұлай жала жапқаны үшін қылмысты  заң  жоғары жауаптылық бекітеді.

      Заң шығарушы қылмыстық  кодекстің кейбір баптарында  қылмыс жасаудың тәсілдерін бір-біріне  ұқсас қылмыстар құрамын ажырату үшін көрсетеді.

      Айталық, Қазақстан Республикасының Қылмыстық  Кодекстің ерекше болімінің « Меншікке қарсы қылмыстар» деген 6-шы тараудың алатын болсақ заң шығарушы талан-таражға салудың формаларын мүлікті  алу тәсілдеріне қарай  ажыратады.

      Мысалы, ұрлық, сеніп тапсырылған   бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету, алаяқтық, тонау тағы басқалары.

      Сонымен аталған факультативті белгілердің  маңызы сонда, егерде заңда көрсетілген  жағдайларда олар қажетті белгілерде, қандайда  бір қылмыстың дәрежелеуші белгілері ретінде де және ауырлататын немесе жеңілдететін  мән жайларда болып табылуы мүмкін. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды

      Қылмыстық құқықтағы қылмыстың обьективтік  жағы деген  Қылмыс пен қылмыс құрамы өзара тығыз байланысты, бірақ бір-біріне ұқсамайтын қылмыстық-құқылық түсініктер. Олардың өзара мазмұныда, бағытыда әр-түрлі.

      Қылмыстық құқық теориясында, оқулықтарда  қылмыс құрамының жалпы түсініктері  кеңінен қолданылады. Жалпы және нақты қылмыстың құрамының түсінігі жалпы қылмыс түсінігіне қарағанда заңдылық ұғым емес, ғылыми ұғым болып табылады.

      Бұл ұғым теорияда нақты қылмыстардың түсінігінен, қылмыстың нақты құрамының жинақталған  белгілері арқылы анықталады және өз бойында жалпылама барлық қылмыс құрамдарының белгілері мен элементтерін сипаттап, көрсетеді. Нақты қылмыстың  құрамы нақты қылмысқа тән белгілерді көрсетеді және әр бір қылмыс құрамында барлық қылмыстардың құрамына тән, жиынтығында қылмыс құрамының жалпы түсінігін құрайтын, яғни кез келген қылмыстар құрамының жалпы белгілерін белгілейтін белгілері бар.

      Қылмыстық құқық теориясы әр бір қылмыста болатын төрт түрлі міндетті элементтерді, олар;

      1.Обьект

      2.Обьективтік жағы

      3.Субьект

      4.Субьективтік жағы

      Осы көрсетілген белгілерге сәйкес кез  келген қылмыстың құрамы осындай  төрт түрлі топтағы элементтерге бөлінеді. Әрбір қылмыс құрамында осы элементтерді бейнелейтін белгілері міндетті түрде болады. Сондықтан да осы элементтердің біреуінін жоқ болуы қылмыс құрамының мүлде және қылмыстық жауаптылыққа негіздіңде жоқ екендігін көрсетеді.

      Қылмыстың құрамының жалпы қысқаша түсінігі барлық қылмыс құрамына тән осы төрт түрлі элементтермен сипатталады.

      Алдын ала тергеу органдары мен  сот  органдары қылмыстық істі тергеу мен сот төрелігін жүзеге асыру кезінде обьективтік ақиқатты анықтауы қажет. Бұл жерде осының ең маңызды элементтері ретінде қылмыстың обьективтік жағы туралы ұғым табылады.

      Күнделікті  тәжірибеде көрсетілгендей кез келген қылмысты іс-әрекеттің мәнін ашу үшін қылмыстың обьективтік жағын анықтаудың маңызы ерекше.

      Қылмыстың объективтік  жағы  қылмысты істеген  адамның мінез-құқлқының сыртқы көрінісінн білдіреді.

      Қолданылып  жүрген қылмыстық заңға сәйкес(Қылмыстық  Кодекстің 9-бап) ондай мінез-құлық біріншіден қоғамға қауіпті, екіншіден қылмыстық заңға қайшы болуы керек.

      Қылмыстың объективтік  жағының мазмұны  көптеген белгілерінің жиынтығынан  тұрады. Ең бастысы қылмыстық заң  құрайтын заң қорғайтын қоғамдық қатынастарға  қиянатпен қол сұғатын  және оған  қол сқғу  қаупін тудыратын  қоғамға қауіпті іс-әрекет( әрекет немесе әрекетсіздік).

Қылмыстық құқықтағы  зиян  қылмыстың  объективтік  жағының белгісі болып табылатын  «қоғамға  қауіпті зардап « деген ұғымды білдіреді.  

     Мен 20 жылдан бері бар  күш-жігерім мен  білік тәжірибемді  аямай, халқыма қалтқысыз  қызмет етіп келемін.Осы жылдары мәртебемізді көтеріп, мерейімізді асырған барша жетістіктеріміз – біздің ортақ табысымыз.Сондықтан, бастамашы азаматтар мен тілекші болған барша қазақстандықтарға ризашылық білдіремін!Мен үшін қашанда мемлекет мүддесі мен ел игілігі жолында қызмет атқарудан артық бақыт болған емес. 
 
 
 
 
 

  Қолданылған әдебиеттер 
 

     Нормативтік құқықтық актілер

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. (өзгертулер мен толықтырулар 07.10.98ж.) Алматы: Жеті-Жарғы.
2. Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі 16.07.1997ж. (өзгертулер мен толықтырулар 1.06.2003 ж.) Алматы: Жеті-Жарғы, 1997.  

Арнайы  әдебиеттер

1. Поленов Г.Ф. Уголовное право Республики Казахстан, общая часть, «Әділет Пресс» 1997
2. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық, ерекше бөлім. Алматы «Жеті - Жарғы», 2000
3. Уголовное право Республики Казахстан, учебник. Алматы «Жеті - Жарғы», 1998
4. Пионтковский А.А. Курс советского уголовного право. Т.2. Москва, 1970
5. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық. Алматы «Жеті - Жарғы», 1999
6. Уголовное право Республики Казахстан. Особенная часть. Учебник / Под ред. Н.Ш.Борчашвили и С.М.Рахметова. В 2-х частях. Часть 1. Алматы: Институт «Данекер», 2000
7. Ғ. Сапарғалиев «Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы» А. «Жетi Жарғы» 1998

Баспа материалдары

1. Заң газеті Дияров Н Тура билік тұғырында №9  2002
2. Қоғам және қылмыс Республикалық апталық газет №8 2001
3. Орысша-қазақша сөздік 1-2 томдар Алматы 1998