Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу есебі

      Бұл арада клиенттің нориативті-құқықтық актілердегі талаптарды сақтауын 34заңды  сақтауы туралы ақпараттың тәуелсіз расталуы мемлекетке, меншік иелеріне, акционерлерге, инвесторларға, кредиторларға және олардың бизнес бойынша серіктестіктеріне қажет. Негізгі есеп тұжырымдамасы бойынша Америкалық бухгалтерлер ассоциациясы аудиттің мазмұнын барынша қамтып жинақтаған анықтамасында былай делінген «Аудит – бұл экономикалық әрекеттер мен оқиғалар, олардың белгіленген деңгейінің нақты өлшемдерге қаншалықты сәйкестігі туралы ақпаратты алу мен бағалаудың және нәтижелерді мүдделік танытқан пайдаланушыларға беретін жүйелі процесс».

          ҚР «Аудиторлық қызмет туралы » Заңында мынадай анықтама берілген « Аудит Қазақстан Республикасының заңында белгіленген талаптарға сәйкес қаржылық есептіліктің дұрыс және обьективті жасалғаны туралы тәуелсіз пікір білдіру мақсатында заңды тұлғалардың қаржылық есептілігін тексеру болып табылады».

      Аудиттің  дәл анықтамасы жоқ. Біздің пікіріміз бойынша, аудит пәні қоғамның мүддесін білдіретін экономикалық құбылыстар мен оқиғалар және процестер, сондай-ақ мәліметтері нақтылық пен анықтығына қарай тексерілетін, зерттелетін және обьективті бағасын алатын әр түрлі мақсаттарды көздейтін заңды және жеке тұлғалар, басқаруды оңтайландыру, экономикалық қызметтердің тиімділігін арттыру, кеңес берушілік, бақылаушы-талдамалы және басқа да кәсіби аудиторлық қызмет көрсету жатады. Аудит мазмұны алға қойылған мақсаттар мен бақылау обьектілерін ескеру арқылы нақтылануы мүмкін. Мысалы, егер аудит обьектісіне шаруашылық жүргізуші субьектінің қаржылық қызметі кіретін болса, онда мұндағы мақсат оның есеп берулері мен расталуының толықтығы мен анықтығын тиянақты тексеру, яғни кәсіпорынның қаржылық есеп беруінің нақты қаржылық жағдайымен қаншалықты сәйкес келетіндігі туралы өз пікірін тапсырыс берушіге білдіру болып табылады. Егер аудиттің обьектісіне кәсіпорындағы  бухгалтерлік есептің жағдайы кіретін болса, онда аудиттің мақсатына, оның қолданыстағы заңның талаптарына, шаруашылық жүргізуші субьектілерінің өз ішінде қабылданған есептік саясатпен және мемлекет белгілеген жалпы нормаларға, стандарттарға және ережелерге қаншалықты сәйкестігін тексеру жатады. Аудит мақсатының консалтингтік қызмет жүзеге асыру барысында клиенттің коммерциялық қызметін жақсартатын жоғары сапалы кеңес беру қызметі болады, сонымен қатар аудитордың беделі мен табысы коса өседі.

          Алға қойған аудит мақсаттарына қол жеткізу үшін нақты міндеттерді шешу керек.

1. Кәсіпорынның қаржылық есептемесінің шындыққа жанасымдылығын қамтамасыз ету және осы есеп беруді пайдаланушылар үшін ақпараттық тәуекелді қолайлы деңгейге дейін азайту.
2. Шешім қабылдаудың логикалық тұрғыдан негізделген базасын құру үшін жеткілікті дәрежеде құзіретті мағлұматтарды алып, бағалау.
3. Кәсіпорын экономикасын немесе оның жарғысының бір-біріне сәйкестігін, жасалған бизнес-жоспардың және басқа да тапсырмалар мен нормативтердің орнықтылығын тексеру.
4. Кәсіпорын экономикасын немесе оның белгілі бір қызмет түрінің, оның ішінде,  инвестициялық, маркетингттік және сыртқы экономикалық қызметін жүйелі талдау.
5. Заңның сақталуын, бухгалтерлік есепті жүргізудің және есеп берудің дұрыстығын, шаруашылық жүргізуші субьектілердің қаржылық жағдайы туралы шындыққа жанасымды ақпаратпен пайдаланушылардың қамтамасыз етілуін бақылау.
6. Заңды белгілейтін бастапқы құжаттар мен олардың шынайы мазмұнына шаруашылық операцияларының қаншалықты сәйкестігін тексеру.
7. Кәсіпорынның өндірістік, маркетингттік, инвестициялық және қызметтерін бақылау мен есебі саласындағы әр түрлі мәселелер бойынша клиентке кеңес беру қызметін көрсету.
8. Клиенттің меншігін бекітіп беруге, оның бизнесінің тиімділігін арттыруға және кемшіліктерді жоюға ықпал ету.

 
 

3.2 Кредиторлық берешек аудиті 

          Кредиторлық берешек аудиті – кәсіпорынның басқа заңды немесе жеке тұлғаларға міндеттемелері.

           Пайда болу сипатына қарай  кредиторлық берешек қалыпты және ақталмаған болып бөлінеді.

           Қалыпты кредиторлық берешек  пен кәсіпорынның бизнес-жоспарын  орындау барысына, сондай-ақ есеп  айырысудың іс жүзіндегі формаларымен байланыстыларын санаған жөн.

           Бұларға төлеу мерзімдері келмеген акцептелген есеп-қисап құжаттары бойынша жабдықтаушыларға берешек және бюджетке төлемдері өтіп кеткен берешек және т.б

          Аяқталмаған кредиторлық берешек болып бюджетпен есеп айырысу бойынша – қаржы органдарына, еңбекті өтеу бойынша – кәсіпорын қызметкерлеріне, мерзімінде төленбеген есеп-қисап құжаттары бойынша – жабдықтаушыларға және т.б мерзімі өткен берешектер саналады.

          Кредиторлық берешекті тексерудің басты міндеттері мыналар:

• төлем тәртібін сақтауды тексеру.
• Есептеуде қолданылатын бағаның, тарифтің және басқа құндық көрсеткіштердің негізділігін тексеру.
• Кредиторлық берешек сомасының шынайлылығын тексеру.
• Есептеулерді реттеу мен кредиторлық берешекті азайту жөніндегі ұсыныстарды дайындау.

          Кредиторлармен есеп айырсу жағдайын бақылауды ұйымдастыру келісім-шарттық және есептік тәртіптің нығаюына тапсырылған асортиментте және

      Төлемдік  тәртіпті сақтау үшін жауапкершілікті  арттыру сапасымен өнімді жеткізу жөніндегі міндеттемелерді орындауға, кредиторлық берешекті қысқартуға және соған орай шаруашылық жүргізуші субьектінің қаржылық жағдайын жақсартуға мүмкіндік береді.

      Кредиторлық берешектің есепті кезеңнің басы мен  аяғындағы жағдайы баланста мынадай  баптардың қалдықтарымен сипатталады:

• Төленуге тиісті шоттар мен вексельдер.
• Алынған аванстар
• Салықтар бойынша берешек
• Төленуге тиісті дивиденттер
• Негізгі компания мен еншілес ұйымдар арасындағы топ ішіндегі операциялар бойынша берешек
• Акционерлік қоғамның лауазымды адамдарына берешек
• Басқадай кредиторлық берешек

            «Төленуге тиісті шоттар мен вексельдер» бабын тексергенде аудитор оның қалдығын 671 «Төленетін шоттар» шотымен салыстыруы қажет, ол мыналар үшін жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу жөніндегі ақпаратты жинақтап қорытуға арналған:

• алынған ТМҚ мен айналымнан тыс активтер, орындалған жұмыстар мен тұтынылған қызметтер;
• алынған ТМҚ, айналымнан тыс активтер, есеп-қисап құжаттары әлі түспеген жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер;
• қабылдау кезінде табылған ТМҚ артығы мен айналымынан тыс   активтер;
• тасымалдау мен тағы сол сияқты бойынша алынған қызметтер

           Бұл шот бойынша есептеулерді мынадай екі бағыт бойынша жүргізу қажет:

      Қабылданған материалдық құндылықтар, орындалған жұмыс пен көрсетілген қызмет үшін төлемнің дұрыстығын талдау.

           Жабдықтаушылардан алынған ТМҚ кіріске алудың толықтығын талдау.

      Аудитор жабдықташылармен және мердігерлермен есеп айырысуды тексеру бағдарламасын  жасағанда, ішкі бақылау мен есеп жағдайын анықтайтын ішкі аудит жұмысына да жүргізілген жұмысқа қаншалықты сүйенетіндігін айқындауы тиіс. 

      3.3 Басқадай кредиторлық берешек аудиті 

             Қалдықтардың жыл басы мен соңындағы «Басқадай кредиторлық берешек» баланстық бабы бойынша анық сенімділігін анықтауға баса назар аударған жөн. Сонымен бірге оларды Бас кітапта көрсетілген 681«Қызметкерлермен еңбекақы бойынша есеп айырысу» 683 «Жалгерлік міндеттемелері»  , 684  «Төленілетін сыйақы» 686 «Басқа да кредиторлық берешек пен есеп айырысу» 687 «Басқалар» шоттары бойынша жиынтық қалдықтарымен, сондай-ақ 9 журнал-ордердің 681, 683, 684, 687 шот кредиттері бойынша мәліметтермен салыстыруы қажет 

      2 кесте Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу аудитінің бағдарламасы 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОРЫТЫНДЫ 

            Бұл курстық жұмыста «Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу» есебі қарастырылды. Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу үшін керекті құжаттар жайлы қысқаша баяндалған,  және есеп айырысу үшін қандай шоттармен байланысатыны туралы жазылған. «Берілген аванстар» шотымен тығыз байланыста болғандықтан осы шот жайлы қысқаша мазмұндалған.

             Сонымен қатар, осы тақырыпқа байланысты салық және салық салу пәнінен қосылған құн салығы және акциз жазылған. Мұнда бұл салықтардың салық салу мерзімі, салық салу ставкасы, декларациясы, талаптары, кезеңі, объектісі, базасы және тағы басқалары туралы қарастырылған.

            Ал аудитке келетін болсақ  мұнда аудиттің пәні, мақсаты, міндеттері,кредиторлық берешектің аудиті жайлы жазылған. Кредиторлық берешектің түрлері, тексерудің басты міндеттері, баптары, бағдарламасы және басқа да кредиторлық берешектің аудиті жайлы жазылған.

             Менің ойымша бұл тақырыпты  болашақ бухгалтер-экономистке міндетті  түрде жақсылап білуі керек,  өйткені әр кәсіпорынның немесе  ұйымның жабдықтаушыларымен есеп  айырысатын сол кәсіпорынның  бухгалтері болып табылады.

      

     
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 

1.Кәсіпорындағы  бухгалткрлік есеп

      В.К.Родостовец

      Т.Ғ.Ғабдуллин

      В.В.Родостовец

      О.И.Шмидт

  «АЛМАТЫ» 2003

2.Салық  кодексі   Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы 

     Алматы  2006 «Юрист»

3.Аудит негіздері. (Оқулық)

       Д.О. Абленов

 Алматы  «Экономика» 2005