Шетел валютасындағы операциялар және олардың есебі

                           аз шығындар.

Айта кететін жәйт, сатушының ұсынысы және сатып алу-сату туралы келісімшарт бойынша төлем шарты белгіленеді, мысалы, «төлемге қарсы құжаттарды беру», «акцептке қарсы құжаттарды беру», төлемге қарсы құжаттармен бірге акцепт».

Банк «төлемге қарсы құжаттарды беру» шарты бойынша төлеушіге құжаттарды жедел төлеуге қарсы кезінде ғана бере алады. «Халықаралық салтқа сәйкес жедел» дегеніміз «тауар түскен кезде ең кеш» деп саналады. Егер сатушы (сеніп тапсырушы) өз ақшасын алу кезінде ұзақ күткісі келмесе, ол инкассолық тапсырыс кезінде «алғашқы құжаттарды ұсыну бойынша төлемді» талап ете алады. Бірақ, бұл жағдайда сатып алу-сату келісімшарты мен шоттағыдай төлеушіге инкассолаушы банкке ұсынылатын құжаттарға сәйкес ережелер болуы қажет.

«Акцептке қарсы құжаттарды беру» кезінде банк төлеушіге ұсынғаннан кейін 30-180 күн ішінде немесе белгілі бір мерзімде төленуге тиісті траттаға жататын тратта акцептіне қарсы құжаттарды ұсынады. Ұсынушы векселін акцептеу кезінде түбіртек қарсы.

Сатушы үшін тауарды бергеннен кейін қамтамасыз ету құралы трссат акцепті ғана бола алады. Осыдан, вексель бойынша төлем мерзімі басталғанға дейін төленбген төлем тәуекелі деп саналады. Алайда, ол акцептің инкассолаушы банк немесе басқа бірінші сыныпты банктің авалімен қамтамасыз етуін талап етуі мүмкін. Аваль – вексель бойынша тапсырыс, оның оның оң бетінде қол қойылады, ал арғы бетінде аваль туралы нақты белгі қойылады. Қол қою кезінде кепілгерлік трассат үшін беріледі. Вексель боынша кепілгер (авальшы) трассатпен бірге ортақ жаапты, яғни егер трассат төлем мерзімі басталған кезде өзінің төлем міндеттемелерін орындамаған жағдайда, вексель бойынша жауап бере алады. Сол себептен сатушы үшін төлем кепілдігі және вексельді есепке алу немесе форвейтинглеу немесе авальды алу мүмкіндігі жоғарылайды.

Осындай инкассолық кепілгерлік Қиыр Шығыс елдерінен кепіл түсетін «төлемге қарсы ұқжаттарды тапсыру акцепті» кезінде сатушы трассатының құжаттарды ұсын бойынша вексельді акцепт төлеуін талап ете алады, мысалы төлем мерзімі ұсынған кезден бастап 60 күннен кейін. Алайда құжаттар вексельді төлегеннен кейін сатып алушыға тапсырылады. Ол уақытқа дейін тауар қоймада болу қажет.

Импортталатын тауарлар үшін есеп айырысу кезінде шетел банктерінен келіп түсетін инкассолық тапсырма немесе тауарлы құжаттар арнайы журналға тіркеледі және 7240 «Инкассоға қабылданған құжаттар және құндылықтар» баланстан тыс шотқа кірістірелід. Одан әрі инкассалық тапсырма мен тауарлық құжатта сатып алушыға нұсқаулыққа сәйкес беріледі ждәне банк банк белгіленген мерзімге сәйкес 7240 «Инкассоға қабылданған құжаттар және құндылықтар» баланстан тыс шоттан есептен шығарады.

  Дт 2203 «Клиенттің ағымдағы есепшоттары»

  Кт 1052 «Банктің басқа банктегі корреспонденттік есепшоттары».  

  Тәжірибеде көп кездесетін жағдай, ол импортты банкі импортшыға төлемей тәуекеліне бара отырып, келген тауарды алу үшін төлегенге дейін тауарлық құжаттарды береді. Сондықтан банк импортшыдан белгілі бір төлемді шегеріп алады. Есеп айырысуды инкассолық нысаны импортшы үшін тиімді, себебі, ол нақты жеке бірақ банктер импортшыларға құжаттарға төлемді жедел жүргізу мақсатында ықпал ете алмайды.

Есеп ай              ырысудың инкассолық нысанының негізгі кемшіліг банктер арасында құжаттардың ұзақ жүруі, сәйкесінше оларды төлеу мерзімі бірнеше апталардан бірнеше айларға созылуы мүмкін. Одан басқа, импортшы ұсынылған құжаттарға төлемді жүргізуден бас тартуға құқылы, немесе шетелеге валюта аударуға рұқсаты болмаса. Егер инкассалық құжатты төлеуден толық бас тартса, төлеуші-клиент хатында комиссиялық ақының кімнің шотына жататынын көрсету қажет. Коммерциялық несие бойынша есеп айырысуды құжаттар және вексель инкассосы экспортшы пайдасына келетін банктің төлем кепілдігі тапсырысы бойынша жаладанады. ҚҰжаттың инкассо тек екі әріптестің келісімшарт бойынша бір-біріне сенуі немесе импортшының экспортшымен салыстырғандығы нарықтағы орны тұрақты болған кезде ғана қолданылуы мүмкін.

Егер тауарды экспорттау келісімшартында құжаттық инкассо нысанындағы есеп айырысулар қарастырған болса, экспортшы тауарды тиегеннен кейін өкілетті банкке тауарлық құжаттармен бірге инкассолық тапсырысты береді. Инкассолық тапсырма бекітілген нысандағы бланкіде төлем валютасын, төлеушіге (төлемнен кейін немесе акцептен кейін) құжаттарды беру тәртібін, ішінара төлемді жүргізу тәртібін, ішінара төлем жүргізу кезінде құжаттарды беру тәртібін міндетті түрде көрсету қажет. Сонымен қатар инкассолаушы банк экспортшы нұсқаулылығын нақты сақтауға міндетті.

Соан кейін өкілетті банк инкасоолық тапсырманы және басқа да тауарлық құжеттерды шетел банкіне жібереді. жібберілген инкассолық тапсырыстар  өкілетті банкте елдер бойынша тіркеледі және 7150 «Шетел операциялары бойынша инкассоға жіберілген құжаттар және құндылықтар» баланстан тыс шотта кірістіріледі. осы шотқа картотека ашылады, оған шетел валютасын алу мерзімі көрсетілген инкассолық тапсырыс данасы орналастырылады.  шетел банкінен жүргізілген төлем туралы кредиттік авизо түсетін болса, және сол уақытта шетел банкісінің шоты дебеттеледі. Сонымен қатар инкассолық тапсырыс 7150 шот бойынша шығысқа есептеледі.

Инкассолық тапсырысқа экспорттың тауарларды немесе сатқан кезде мерзімді тратталар міндетті түрде беріледі. Егер тауарлар коммерциялық несие шартына сәйкес жеткізілсе, онда жеткізу бойынша құжаттар баланстық шоттың дербес шотында шетел банк-корреспонденттіке жіберу кезінде есептеледі. Акцептелген тратталар шетел банкінде сақталады. Шетел банкінде сақталып тұрған акцептелген тратта көшірмелері өкілетті банкке жіберіледі және 7150 баланстан тыс шот картотекасына орналастырылады. Тратта көшірмесі төлемді уақытылы жүргізуді қадағалау үшін қолданылады. шетел банкінің авизосын алғаннан кейін төлем сомасы экспортшының ағымдағы валюталық шотына шетел банкінің шотымен бірге корреспонденцияға жазылады.

Дт 1052 «Банктің басқа банктегі корреспонденттік есепшоттары»

Кт 2203 «Клиенттің ағымдағы есепшоттары» (валюталық шот).

Төленген тратта 7150 «Шетел операциялары бойынша инкассоға жіберілген құжаттар және құндылықтар» баланстан тыс шот бойынша шщығысқа есептеледі.

Банктік аударымдар және олардың есептегі көрінісі

Банктік аударым – банктің өзінің банк-корреспондентке өтініш бойынша белгілі бір ақша сомасын төлеуді тапсыруы.

Коммерциялық және тауар жөнелтпе құжаттары экспортшыдан экспортшыға есеп айырысу нысанында жібереді.

Аударым операциясын жүргізген езде аударымды алушы банк аударым өтінішінде көрсетілген нақты сілтемеге басшылық тетеді. Мысалы, бұл жерде өтінішіте көрсетілген комерциялық және қаржылық құжеттерды немесе қолхатты ұсынуға қарсы сәйкес соманы бенефициарға төлеу туралы шарт қойылуы мүмкін.

Аудармалы операцияны жүзеге асыру кезінде тек төлеуші банкке келісімшартты төлеу өтінішін ұсынғаннан кейін ғана аударым жолы қатыса алады.

халықаралық тәжірибеге сәйкес аударым оепарцияларын жүзеге асыру кезінде банктер есе айырысуды жүргізу кезінде банктер тауарды жеткізу немесе құжаттардың орындалу фактісін бақыламайды. Есеп айырысудың есеп нысанында банктің қызметіне аударым өтінішін ұсыну кезінде алушы шотына аударымды жіберу шотынан төлемді аудару ғана жатады.

Осыдан келіп, шетел жабдықтаушылары және сатып алушыларымен есеп айырысулар ең алдымен келісімшарт жасадйы қарастарады. Содан кейін импортшы банкке аударым туралы өтінішін жібереді. Тауарды жеткізу өзара шарт және валюталық заңдылықтар анықталатынын шарттан бұрын төленуі мүмкін. Ақша қаражаттарын аудар негізінде сатып алушы еліне жабдықтаушыдан тауар түскен кезде жүргізіледі. Төлеуші өз банкіне аударымға өтініш жіберед соғысы кредиттік авизоны жабдықтаушы төлемін есептеу үшін:

Дт 2203 «Клиенттің ағымдағы есепшоттары» (импортшының валюталық шот)

Кт 1052 «Банктің басқа банктегі корреспонденттік есепшоттары» (шетел банкі).

Экспортталған тауарларға банктік аударымдарды есептеу кезінде шетел банкінен сәйкес ұжаттар және корреспонденттік шот көшірмесі келіп түседі, олардың негізінде банктер бухгалтерлік есепте операцияны  келесі жазбаларға сәйкес жүргізеді.:

Дт 1052 «Банктің басқа банктегі корреспонденттік есепшоттары»

Кт 2203 «Клиенттің ағымдағы есепшоттары».

Өкілетті банктер Қазақстандық аударымды жіберушілердің шетелге импортталатын тауар, тауарлық құжаттар немесе қызмет көрсетулер және т.б. бойынша құжаттардың құнын шетел валютасында төлеу тапсырысын орындайды, егер олардың шартында өзара шарт құнын (15-30 пайыз) аванспен яғни тауарды тиегенге дейін төлеу туралы ереже көрсетілген болса, онда өзара шартр бойынша авансты төлеу үшн қолданылуы мүмкін. Негізгі бөлігі нақты төленген тауар үшін төленеді.

Аванстық төлем іс жүзінде экспортшының жасырын несиелеуін білдіреді және импортшы үшін тиімсіз. Одан басқа, авансты аудар импортшы үшін экспортшының келісім шарттарын және тауарды жеткізуді орындамаған жағдайында ақшаны жоғалту тәуекеліне ұшыратуы мүмкін.

Экспорттар тауарды жеткізбеген жағдайда, халықаралық тәжірибеде импортшының авансты қайтармау тәуекелінен сақтаудың біренеш әдісі бар:

-                             Авансты қайтару бойынша банк кепілдігін алу (аванстың төлемге дейін бірінші сыныпты банктің кепілі рәсімделеді);

-                             Шартты аударымды пайдалану (экспортшы банкі, ол белгілі мерзімі аралығында көлік құжаттарын ұсынған кезде оның шотына авансты төлеуді жүргізеді).

Бүгінгі таңда банктер мерзімді аударымды «Western Union» жүйесі арқылы жүргізе алады, банктер осы корпорация келісімі жеке тұлғаларға (резидент және бейрезидент) ақша аударуды жүзеге асыру бойынша  «Western Union» қызметі көрсетілетін әлемнің кез келген нүктесіне қызмет көрсетілуі мүмкін.

Осы жүйе бойынша ақша аударымдары, қызмет көрсету орындары мен қосалқы агенттер арқылы жүргізіледі. қызмет көрсету орындары банк филиалдары болуы мүмкін.              

«Western Union» Корпорациясы келісімшартта және ережелерде келісілетін қызмет көрсету шарттарын, бағалары мен мөлшерлерін қатаң түрд бекітеді және өзгеріп тұруы мүмкін.

Тұрғын халыққа оператор банк офисі арқылы немесе   «Western Union» жүйесі терминалының көшірмесі арқылы пунктер және қосалқы агенттерде қызмет көрсетіледі. Айта кететін жайт, осы жүйе бойынша ақша аударымдары АҚШ долларымен ғана жүргізіледі. Сонымен қатар, клиент қалауы бойынша ақшаны аудару немесе алу кезінде ақша Ұлттық валютаға немесе керісінше банктің айырбас орындарында сату бағасы бойынша айырбасталады.

Аударым және ақша аударымы бойынша опеацияны жүзеге асыру  «Western Union» операторына жүктелген.

«Western Union» жүйесі бойынша қызметтер Қазақстан Республикасының Ұлттық банкінің нормативтік актілеріне, заңдылықтарға сәйкес ұсынылады. Осы аударымдардың жее тұлғалармен жасалатынын есекере отырып, валюталық операцияларды жеке тұлғалармен жүзеге асыру бойынша  Қазақстан Республикасының нормативтік актілерін басшылыққа алу қажет.

Жоғарыда айтылғандай, «Western Union» жүйесі бойынша операцияны тек өкілетті қзызметкер ғана жүзеге асыру қажет. Жүргізілген операцияларға, әрбір бөлек оператор кодының және паролінің құпиялылығына, сондай-ақ алынған және жіберілген ақша қаражаты клиенттердің аты мен фамилиясы туралы ақпаратты беруде оператор қызмет көрсету пункті және қосалқы агентімен аталатын басқа меншіктің бірінші басшысы жауапты.

«Western Union» жүйесінің ерекше сипаты клиенттеге жоғары сапалы қызмет крсету болып табылады.

Клиенттер ақша аударуын жібергенде және қабылдағанда «Western Union» корпорациясының және Қазақстан Республикасының заңдылықтарды ұсынатын барлық қажетті шарттарды орындауын талап етуі қажет. Клиент ақшаны жөнелту және алу үін барлық талап етілетін тармақтар бойынша бланкілерді толтырулары қажет.

Клиенттеке ақша аударымын жіберу үшін ең алдымен жөнелтілетін жерде  «Western Union» агенттігінің бар екендігіне көз жеткізу қажет. Содан кейін, ақшаны аудару бланкісі мен оған қосымшаны толтыру қажет. Бланкті клиент өз бетінше нақты және анық қолын тксеруі қажет. Содан кейін тізілімде келесілер жасалады: жөнелтушінің аты-жөні, жеке басын куәландыратын құжаттың нөмірі, тарифке сәйкес аударым үшін комиссиядан аударым сомасы. Осы тізілім негізінде кассир кассаға ақшаны қабылдайды және өзінің қолын қояды. тізілім жүргізбейтін филиалдар комиссиямен бірге аударым сомасына кіріс валюталық ордерін толтырады.

Комиссиямен бірге аударымның барлық сомас кассаға енгізілгеніне көзі жеткеннен кейін, оператор ақпаратты жүйеге енгізеді. Аударым жүзеге асырылғаннан кейін, оған он саннан тұратын бақылау нөмірі беріледі.

Оператор ол нөмірді «Ақша аударымы» нысанында көрсетеді және нысанның барлық оң бетін толтырып өз қолын қойып және түбіртек негізінде көшірмені жөнелтушіге береді. Жөнелтуші ақшаны алушыға өзінің фамилися мен атын, жөнелтілетін қала мен елді, күтілетін сомасын хабарлауы қажет.

Ақша аудармын алу тәртібі келесі оператор ақша аударымын төлеу үшін алушының жеке басын куәландыратын құжаттық және СТН болуын тексереді. Құжаттардың мерзімі өтпеген болуы керек.

Алушы «Ақшаны алу» нысаны және оған қосымшаны толтыру қажет. Нысанда түсінікті және толық толтыруы қажет.

Оператор жүйеде осындай аударымның болуын тексереді және алушының сәйкес бланкіде жазылған мәліметтері жүйедегі ақпараттарға сәйкес келуі керек. Егер қандай да сәйкессіздік болса, онда ақша жіберілген қателерді жөндеуден кейін төленуі мүмкін.

Егер ударым анықталса және барлық талаптар қадағаланса, оператор «Ақшаны алу» нысанына кіргізілетін жүйеде көрсетілген соманы өтейді. Көшірмені түбіртек ретінде алушыға береді. Кассалық операцияны рәсімдеу үшін оператор алушының аты-жөні, жеке басын куәландыратын құжат нөмірі, сомасы жазлатын тізілімді толтыру қажет.

тізілім негізігде кассир алушыға ақшаны төлейді және қолын қояды. егер филиал тізілім жүргізбесе, онда шығыс валюталық ордер толтырылады.

Банк филиалында кассаға қолма-қол шетел валютасын қабылдау және кірістеу аударым және комиссия сомасына келесі өткізбе негізінде көрсетіледі.