Шетел валютасындағы операциялар және олардың есебі

Дт 1001 «Кассадағы қол-қол ақша».

      1050 «Банктердің коррепонденттік есеп шоттары».

              3581 «Шетел валютасын қайта бағалау бойынша өткен жылғы резерв» (теріс қайта бағалау сомасына)

Кт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы».

       2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы».

* сатылатын валютада:

Дт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы».

       2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы».

Кт 1001 «Кассадағы қол-қол ақша».

     3581 «Шетел валютасын қайта бағалау бойынша өткен жылғы резерв» (оң қайта бағалау сомасына) немесе

Дт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы».

       2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы».

Кт 3581 «Шетел валютасын қайта бағалау бойынша өткен жылғы резерв»

     1001 «Кассадағы қол-қол ақша».

Бұрын айтылғандай, «своп» операцияс бұл – «спот» және «форвард» операцияларының үйлесуі. «Своп» операцясы баланстан тыс есеп берудің бөлек дербес шоттарында көрсетіледі. Валюталық позицияның  баланстық шотында «своп» операциялары бойынша бөлек дербес шот ашылады. Бұл шо шетел валютасының ағым балансының өзгеруі кезінде қайта бағаланбайды.

Дт  6405 «Банктің шетел валютасын сатып алу – сату бойынша шартты талаптары».

Кт 6999 «Банктің шетел валютсымен жасалған мәмілелер бойынша позициясы».

                           және бір уақытта сатылатын валюталарға келесі жазулар жасалады:

Дт  6999 «Банктің шетел валютсымен жасалған мәмілелер бойынша позициясы».

Кт 6905 «Шетел валютасын сатып алу – сату бойынша шартты міндеттемелер».

Сонымен бірге әрбір алюта бойынша бөлек дербес шот ашылады. «Спот» сатып алу (сату) бойынша есеп айырысуды жүзеге асыру кезінде банк сату валютасы бойыша келесі өткізбені жасайды:

Дт 6905 «Шетел валютасын сатып алу – сату бойынша шартты міндеттемелер».

Кт 6999 «Банктің шетел валютсымен жасалған мәмілелер бойынша позициясы».

Және барлық уақытта сатып алу валютасында:

Дт 6999 «Банктің шетел валютсымен жасалған мәмілелер бойынша позициясы».

Кт 6405 «Банктің шетел валютасын сатып алу – сату бойынша шартты талаптары». баланстық шот бойынша келесі өткізбе жасалады:

                           сатып алынатын валютада:

Дт 1001 «Кассадағы қол-қол ақша».

     1050 «Банктердің коррепонденттік есеп шоттары».

Кт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы».

                           сатылған валютада:

Дт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы».

       2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы».

Кт 1001 «Кассадағы қол-қол ақша».

               1050 «Банктердің коррепонденттік есеп шоттары».

«Спот» және «форвард» мөлшерлеме айрмасына байланысты ай айынғы табыс немесе пайыздық шығыс есептелінеді:

                           теріс айырма кезінде:

Дт 5704 «Тазартылған қымбат металдарды қайта бағалауда шығысы».

Кт 2860 «Банктік ықзмет бойынша өзге кредиторлар».

Мерзімі келген кезде қайта сатып алу кезінде баланстан тыс шоттарда кері өткізбе жасалынады, ол баланстық шот бойынша

                           сатып алынатын валютада:

Дт  1001 «Кассадағы қол-қол ақша».

               1050 «Банктердің коррепонденттік есеп шоттары».

      2860 «Банктік ықзмет бойынша өзге кредиторлар».

Кт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы».

       2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы».

* сатылатын валютада:

Дт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы».

2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы».

2860 «Банктік ықзмет бойынша өзге кредиторлар».

Кт 1001 «Кассадағы қол-қол ақша».

               1050 «Банктердің коррепонденттік есеп шоттары».

Бухгалтерлік есепте опциондарды жүргізу үшін баланстық және баланстан тыс шоттарда дербес шоттар ашылады:

1870 «Банктің өзге де транзиттік өзге де есеп шоттары» баланстық шот бойынша «Опционды сатып алу бағасы», 2870 «Банктің басқа транзиттік шоттары» - «Опционда сату бағасы» дербес шот ашылады.

  6405 «Банктің шетел валютасын сатып алу – сату бойынша шартты талаптары». Баланстан тыс шщоты бойынша екі дербес шо ашылады: «Сатып алынған опцион бойынша мүмкін талаптар» және «Сатылған опциондар бойынша шартты талаптар». Ал 6905 «Шетел валютасын сатып алу – сату бойынша шартты міндеттемелер» - «Сатып алынған опцион бойынша мүмкін міндеттемелер» және «сатылған опцион бойынша мүмін міндеттемелер». Баланстан тыс шот 6999 «Банктің шетел валютсымен жасалған мәмілелер бойынша позициясы» - «Опцион бойынша позиция».

Банк опционды сатып алу кезінде оның бағасын төлейді және келесі өткізбені жасайды:

Дт 1870 «Банктің өзге де транзиттік өзге де есеп шоттары».

Кт 1050 «Банктердің коррепонденттік есеп шоттары».

                           бір уақытта шартты талап валютасында «спот» бағамы бйынша опционның жалпы сомасына:

Дт  6405 «Банктің шетел валютасын сатып алу – сату бойынша шартты талаптары».

                           және шартты міндеттеме валютасында:

Дт 6999 «Банктің шетел валютсымен жасалған мәмілелер бойынша позициясы».

Кт 6905 «Шетел валютасын сатып алу – сату бойынша шартты міндеттемелер».

Бұдан әрі банк «спот» бойынша қайта бағалауды және ай аяғындағы «спот» және «форвард» бағамының арасындағы айырма негізінде опцион бағасын есептеу керек.

Банк опцион бойынша баланстан тыс шоттар бойынша есеп айырысуды жүргізген кезде кері өткізбелер жасалынады және бос уақытта баланстық шоттар бойынша клесідей шоттар корреспонденциясы жасалынады:

                           валюталарды ресми сатып алған бағамынан жоғары сатқан кезде:

Дт  1001 «Кассадағы қол-қол ақша».

1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы».

2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы».

Кт 4530 «шетел валютасынынң сатып алу-сату бойынша кірістер».

                           валюталарды ресми сатып алған бағамнан төмен сатқан кезде:

Дт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы».

2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы».

Кт 1001 «Кассадағы қол-қол ақша».

     4530 «шетел валютасынынң сатып алу-сату бойынша кірістер».

Банк опционды сатқан кезде опцион бағасы көлемінде ақша қаражаттарын алады және келесі өткізбелерді жүргізеді:

Дт 1050 «Банктердің коррепонденттік есеп шоттары».

Кт 2870 «Банктің өзге де транзиттік есеп шоттар».

Бір уақытта «спот» бағамы бойынша опционның жалпы сомасына корреспонденция жасалады:

                           шартты талаптар валютасында:

Дт 6405 «Банктің шетел валютасын сатып алу – сату бойынша шартты талаптары».

Кт 6999 «Банктің шетел валютсымен жасалған мәмілелер бойынша позициясы».

                           және шартты міндеттеме валютасында:

Дт 6999 «Банктің шетел валютсымен жасалған мәмілелер бойынша позициясы».

Банк опцион бойынша есептеу кезінде баланстан тыс шоттар бойынша кері өткізбелері жасалынады, ол баланстық шот бойынша:

                           сатып алу валютасын ресми бағамынан төмен шетел валютасын сатқан кезде:

Дт 1001 «Кассадағы қол-қол ақша».

      5530 «Шетел валютасын сатып алу-сату бойынша шығыстар».

Кт 1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы».

2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы».

* сатылған валютасын ресми бағамынан жоғары шетел валютасын сатып алу кезінде:

Дт 5530 «Шетел валютасын сатып алу-сату бойынша шығыстар».

     1858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық қысқа позициясы».

    2858 «Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы».

Кт 1001 «Кассадағы қол-қол ақша».

17.4. Халықаралық банктік есеп айырысу нысандары

Экпорт-импорт операцияларын жүзеге асыру кезінде халықаралық банктік келесідей нысандары қолданылады:

-                             құжаттамалық аккредитив;

-                             құжаттамалық инкассо;

-                             банктік аударым.

Құжаттамалық аккредитив

Құжаттамалық аккредитив – экспортшы (тарттаны акцептеу) пайдасына төлемді жүргізу туралы клиент-импортшы тапсырысы бойынша берілетін банктің шартты ақшалай міндеттемесі немесе аккредитивте көрсетілегн анықталған сомада және бекітілген мерзімде басқа банктің төлемді (тратта акцепті) жүзеге асыруды қамтамасыз ету.

Құжатты аккредитив өз кезегінде банктің бенефициарға өзінің тапсырып берушісінің есебінен егер бенефициар аккредитивте көрсетілген құжаттады белгіленген мерзімде ұсынылған жағдайда .

Банк сатып алушы мен сатушының арасында делдал қызмет атқарады. Олар арқылы бірқатар операциялардан кейін төлем жүзеге асырылады: сәйкес аккредитивті құжаттарды ұсынуға қарсы бенефициар акцептелген вексельді төлеу немесе төлмді жүргізу міндеттемесі нысанындағы келісімге байланысты аккредитивте көрсетілген соманы банктен алады. Құжаттамалық аккредитив арасында бенефициар сатып алушының төлем қабілетіне және оның төлеуге дайын болуына тәуелсіз және тауарды жөнелткеннен кейін бірден өтімді қаражаттар алуы мүмкін.

Төлемді қамтамасыз етудің құралы ретінде құжатты аккредитив әсіресе сатып алушылар мен сатушалрдың ойларының қақатығысуын бәсеңдету үшін қажет:

                           Сатушы өзара шартта көрсетілген тауарды жеткізілімі үшін оған төленетін сома валютада берілетініне сенімді болғысы келеді;

                           Сатып алушы тауар жеткізілінбейіші ақша төлегісі келмейді.

Құжаттамалық аккредитив өзінің ерекше артықшылығына ие:

                           Әлемде барлық елдермен операция жүргізу кезінде қамтамасыз ету құралы ретінрде қолданылуы;

                           Сатушыға тиесілі соманы өз уақытында игеру;

                           Төлем шартына қатысты икемділік;

                           Қысқа мерзімді қаржыландыру қаражаты ретінде қолданылуы;

                           Сатушыға жеңілдікті қамтамасыз ету жағдайлары анықталған кезде мүмкіндік беретін төлемді тез және кедергісіз жүзеге асыруы;

                           Ерекше халықаралық құқыққа сенімділік.

Жоғарыда айтылғандай аккредитив төлемді қамтамасыз ету қызметімен қатар несие қызметін де орындайды. Сатып алушы банктің төлемді жүзеге асыру міндеті сатушының өз банкінен несие алуын жеңлдетеді. Белігіл жағдайларда аккредитив импортшы банкке несие үшн негіз бола алады, яғни банк аккредитивті операцияларды жүзеге асырк кезінде тауарға деген меншікті растайтын құжаттарды басқаруы мүмкін, себебі тауар жөнелтпе құжаттары жөнелтілген жүкті беру талаптарын куәландырады. ҚҰжаттарды беру жолы арқылы таурды иемдену құқығы да беріледі.

Клиенттерге аккредитивті ұсыну немесе аккредитивке өтініш ретінде (5 қосымша) ашылады.

   Аккредитивтермен есеп айырысуды жүзеге асыру кезінде, ашуға арналған тапсырмада аккредитив түрінің көрсетілуін тексеру керек.

Кері қайтарылатын аккредитив

Кез келген уақытта эмитент-банк өзгертуі немесе жойуы мүмкі, көп жағдайда бенефициарды алдын ала ескертпей аккредитивтің бұйрық берушінің айтуы боынша жасалынады. Сондықтан бұндай аккредитив банктің ешқандай құқықты төлем міндеттемесін тудырмайды. Тек эмитент-банк немесе оны корреспондент-банк құжат бойынша төлмді жүзеге асырған кезде аккредитивтің қайтарып алу заңды күшін жояды.

Сонымен қайтарымды аккредитив бенефициарға жеткілікті қамтамасыз етуді ұсынбайды. Оны корреспондент банк ешқашанда растамайды және өзара сенім орнаған бір-біріне танымал әріптестеп арасында іскерлік қатынастарды ғана қолданылуы мүмкін. Қазіргі таңда қайтарымды аккреитив сирек қолданылады.

Кері қайтарылмайтын аккредитив

Бенефициарға жоғары деңгейлі сенімділік береді, егер ол аккредитив шартын орындаған болса оның жеткізілімдері мен қызметтеріне төлем жүргізіледі. Қайтарып алынбайтын аккредитив эмитент-банк төлемінің қатаң міндеттемесін құрайды. Қайтарып алынбайтын аккредитив кезінде аккредитивті өзгерту немесе жою бенефициардың және де жауапты банктердің келісімдерін талап етеді. Егер сатушы аккредитив шартын өзгерткісі немесе жойғысы келсе, онда ол сатып алушыдан эмитент-банкке сәйкес тапсырмаларды беруін талап етуі керек.