Баланс активінің І бөлімінде статьялардың мынадай тобы болады: 
Материалдық емес активтер, негізгі құралдар, аяқталмаған күрделі құрылыс, инвестиция, дебиторлық берешек, алдағы кезеңдердің шығындары. 
Баланс активінің ІІ бөліміндегі «ағымдағы активтер» мынадай статьялар тобы бар: тауар–материал активтері, дебиторлық берешек және басқа да активтер. 
Баланс активінің ІІ бөлімі қысқа мерзімде пайдалануға арналған, бір жыл ішінде қолма–қол ақшаға айналдырылатын (жылдам өтетін) ресурстарға бекітіледі. 
Баланс пассиві осы ресурстардың құралу көздері мен мақсатты бағыттарын көрсетеді: Ол мынадай бөлімдерден тұрады: І бөлім: «жеке меншік капитал» , ІІ бөлім «ұзақ мерзімді міндеттеме»

 
ІІ бөлім: Ағымдағы міндеттемелер: 
Бірінші бөлім субъектінің міндеттемелерін өтегеннен кейін қолында қалғандарын көрсететін статьяларды біріктіреді. 
Ұзақ мерзімді міндеттемелер дегеніміз шаруашылық субъектінің ақшалай формада міндеттемелерін, көрсетілген қызметтерді және басқаларды бір жылдан астам уақыт мерзімде төлейтін соманы білдіреді. 
Сөйтіп, нарықтық экономика жағдайында бухгалтерлік балансты пайдаланушылардың ұланғайыр тобы үнемі назар аударып отырады. 
Бухгалтерлік балансқа жекеленген шаруашылық жүргізуші субъектілер мен бухгалтерлік ақпарат пайдаланатын көптеген сыртқы және ішкі топтар мүдделері тұрғысынан келу қажет. Сондықтан да оның рөлі маңызды. 
Сөйтіп, баланстың негізгі элементі шаруашылық ресурстарының белгілі бір түрі (активті статия) немесе олардың көздерінің (пассивті статья) қорытындыланған көрсеткіштер есебіндегі статьясы болып табылады. 
Баланс статьялары топтарға қорытылады, ал топтар бөлімдерге қорытылады. Мұның өзі бухгалтерлік баланстағы ақпараттық шолу мен талдауды жеңілдетеді. Бухгалтерлік баланс активтері мен пассивтердің жалпы ауқымдарының тұрақты теңдігі ұсталынады. Актив пен пассив көрсеткіштерінің жиынтығын баланс валютасы деп атайды. 
Бухгалтерлік баланс құрлымының күрделілігі, көрсеткіштердің өзара байланысы мен тұрақты сипаты оны тікелей және кері байланыстары нақты көрініп отыратын саластырмалы түрдегі дербес ақпараттық жүйе ретінде қарастыруға мүмкіндік береді. Пассив сипатымен келісілмеген активтер өзгерісі шаруашылық тетіктерінің тепе–теңдігін бұзуға, тиісті көздермен қамтамасыз етілмеген шаруашылық ресурстарының құрылуына соқырады.  
Өз кезегінде актив баланс пассивіне ықпал етеді: шаруашылық ресурстарын тиімді пайдалану олардың көздерін ұлғайтады, субъектінің қаржылық жағдайына игі әсер етеді. 
Баланста оның статьялары топтары мен бөлімдері арасында тік байланыстар да болады, олар субъект қызметін талдау мен аудит процестерінің зерттеу нысанасы болып табылады. 

3.3. Бухгалтерлік баланстың  шаруашылық операцияларымен  байланысы.

    Бухгалтерлік  баланста субъектінің белгелі бір  мерзімдегі ресурстарының мөлшері  көрініс береді (есептік мерзімнің  соңы). Алайда, шын мәнісінде субъект ресурстары үнемі қозғалыста болады және үздіксіз жүргізілетін шаруашылық операцияларының ықпалымен олардың мөлшері мен құрамы үнемі өзгеріп отырады. Субъектіде өтіп жататын әрбір шаруашылық операциялары оның ресурстарының көлемі мен құрамында, демек балансын да өзгертеді. Сонымен қоса (операция) осы ресурстарда екі жақты өзгеріс тудырады. Мысалы, банктегі есеп айырысу есеп шотынан ақысы тауар–материал игіліктерінің қоймаға түсуі тауар–материал қорының тиісті сомаға ұлғаюына соқтырады және субъектінің банктегі есепайырысу есепшотындағы ақшасын азайтады; шикізаттар мен материалдарды өндіріске беру олардың қоймадағы қорын азайтады және өндіріс шығынын ұлғайтад.  

    Шаруашылық  құралдары мен олардың көзінің  өзгеруі баланста соманың баланс статяларына сәйкес ұлғаю немесе азаю түрінде қорытындыланып көрсетіледі. 
Шаруашылқ операцияларының ықпалымен субъект балансында  болатын өзгерістер төрт топқа немесе типке бөлінеді.

    Біріншіден типке немесе топқа баланстағы шаруашылық операцияларының ықпалымен болған, шаруашылық ресурстарының бір формадан екіншісіне өзгеруіне байланысты туындаған өзгеріс жатады. Олар тек баланс активіне ғана қатысты, шаруашылық ресурстарының (активтің) құрамын өзгеріту, бірақ баланстың жалпы сомасын өзгертпейді (∑А+О-О=∑П. Мұндағы ∑-сома, А–актив, О–операция, П–пассив) мысалы, материалдарды өндіріске жіберу. 

    Екінші типке немес топқа баланстағы шаруашылық операцияларының ықпалымен болған, бір ресурстар көзінің екіншісіне ауысуына байланысты (көздерді қайра білу) туындаған өзгерістер жатады. Олар тек баланс пассивіне байланысты, жекелеген көздердің сомасын өзгертеді, бірақ баланстың жалпы сомасын азайтпайды және актив пен пассив жиынтығының теңдігі бұзылмайды. (∑ А=∑ П+О–О). Мысалы, пайданы басқа да резервтік капиталға жіберу.

    Үшінші типке немесе топқа баланстағы шаруашылық операцияларының ықпалымен болған, субъектіге жаңа ресурстардың қосылуына байланысты туындаған өзгерістер жатады. Олар баланс активтері мен пассивтеріне қатысты, ресурстардың жекеленген түрлері мен олардың көздерінің сомасы ұлғаюға қарай өзгертеді және баланстың жалпы сомасы осы типтегі жасалған шаруашылық операцияларының сомасына ұлғайтады (∑ А+О=∑ П+О), мысалы, өнім тапсырушылардан материалдардың түсуі.

    Өзгерістің  төртінші типіне баланстағы шаруашылық операцияларының ықпалымен болған, ресурстардың бірі белгінің шаруашылық жүргізуші субъектіден шығып кетуіне байланысты өзгерістер. Олар баланс активі мен пассивіне қарасты, шаруашылық ресурстарының жекеленген түрелрі мен олардың көздерінің  сомасын азайтады және баланстың жалпы сомасын азаю жағына қарай өзгертеді (∑ А-О=∑ П-О). Мысалы, банк несиесін клиенттің банктегі есеп айырысу есепшотынан өтеу. 

    Жүргізілген шаруашылық типтерін мынадай мысалдардан  көреміз. 

     
Шаруашылық қызметтің басындағы  баланс мынадай болды:

Мынадай шаруашылық операциясы жүргізілді: 
1 - тип. 

1) Материалдар  сатып алынды, ақша есеп айырысу 
есепшотынан төленеді.                                                 5000  

1. Дайын өнім сатылады, ақша есеп айырысу

2) Есепшотына аударылады.                                   3000           

2 – тип.

3) Табыстың бір  бөлігі жарғылық қорға қосылады.       5000                       
3 – тип.

4) Алынған құрал–жабдық  пайдалануға беріледі.        36 000                        
5) Банк несиесі есебінен материалдар сатып алынды.               9000

4 – тип.

6) Банк енсиесі  есеп айырысу есепшотынан ақша  аудару арқылы өтіледі. 8000         
7) Есеп айырысу есепшоттарынан несиелік берешек өтіледі.    7000 

 
Осындай шаруашылық операцияларына байланысты баланста мынадай өзгерістер болады. 

Соңғы баланста бастапқы мен салыстыру кезінде мыналар анықталады:

    Шаруашылықоперацияларын көрсету нәтижесінде ол құрылым бойынша да, жалпы сомасы бойынша да өзгереді. Жүргізілген шаруашылық операцияларынан туындаған баланстық өзгерістердің біз қарастырған 4 типі осынау тптағы операциялардың әр алуан түрлерін аяқтайды. 

     3.4. Түйін.

     Баланс-бұл  шаруашылық активтерді ақшалай формада  белгілі бір уақытқа құрамы мен орналасуы, құралу көздері мен мақсатты бағыттары бойынша топтасқан қорытынды көрінісі. 
Баластағы шаруашылық  операцияларынан туындаған өзгерістер төрт типте:

1. А +  а  - а = П3.   А + а = П + п
2. А = П + п – п4.   А  - а = П  - п

     Бұндағы А=баланс активінің жиынтығы,    а-баланс активі өзгерісінің сомасы. 
П=баланс пассивінің жиынтығы, п-баланс пассиві өзгерісінің сомасы. 
Кез-келген шаруашылық субъектісінің (кәсіпорының) мүлкін қосарлап (баланстық) көрсету–бұл ішкі элементтер, яғни ақшалай бағадағы (актив) нақты форма және ақшалай бағадағы (пассив) абстракты форма. Актив пен пассив тең.  
 
 
 
 

    Бухгалтерлік  баланс. 

    1.Бухғалтерлік  есептің шығу тарихы 

    2.Бухгалтерлік  есеп қағидалары 

    3.Бухгалтерлік  есептің пәні мен әдісі 

    4.Бухгалтерлік  баланс түсінігі 

    5.Қаржы  есебін ұйымдастыру 

    6.Үзіліссіздік  не? 

    7.Бухгалтерлік  есеп әдісі қанша элементтен  тұрады? 

    8.Бухгалтерлік  есепте қолданылатын өлшемдер? 

    9.Инвентарлық  шоттың негізгі мәні? 

    10.Шоттардың жұмыс жоспарының бірінші бөлімі қалай аталады?  
 
 
 
1. Бухгалтерлік есептің негізгі және басты міндетінің, атқаратын қызметі мен функциясының бірі - пайдаланушыларға кәсіпорынның мүлкі және қаржылық жағдайы туралы ақпараттық мәліметтерді дер кезінде, яғни уақтылы жеткізіп беріп отыру. Осындай ақпараттық мәліметгің негізгі қайнар көзі болып - бухгалтерлік баланс табылады. «БАЛАНС» сөзі француз тілінен алынған. Бұл сөз қазақ тіліне аударылғанда «таразы» немесе «тепе-тең» деген мағынаны білдіреді. Сырт көзбен қарағанда кәсіпорынның бух-галтерлік балансы актив және пассив деп аталатын екі бөлімді кестеге ұқсас болып табылады. Оның сол жағында, яғни активінде кәсіпорынның қаржылары, заттай және ақшалай түрдегі мүліктері мен шығындары көрсетілсе (орналастырылған болса), оңжағында, яғни пассив бөлімінде осы ұйымның қорлану көздері қарастырылады. Бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес бухгалтерлік баланстың актив бөлімінде кәсіпорынның өзіне тиесілі, яғни қолда бар мүліктері қарастырылады. ұйым осыларды пайдалану арқылы ғана алдағы уақытта табыс таба алатындықтан бүл мүліктерді кәсіпорынның әлуетті табыстары ретінде таниды. Ал баланстың пассиві -деп аталатын бөлімінде кәсіпорынның қорлану көздері туралы ақпаратты мәліметтер жазылады. Ұйымның қорлану көздері меншікті капитал және тартылған (сырттан немесе басқа жақтан алынған, қарастырылған) капитал деп екіге бөлінеді. Мұндағытартылған капитал дегеніміз кәсіпорынның міндетте-мелері, яғни осы үйымның басқа занды және жеке тұлғаларға қандай да бір операциялар нәтижесіне сәйкес берешек борыштары болып табылады. Кредиторлардың қатарына осы кәсіпорыннан алашағы бар заңды немесе жеке түлғаларды жатқызуға болады. Егер кәсіпорын өз кредиторларының алдындағы қарызын уақтылы төлей алмаған жағдайда, олар ұйымнан активтерін сату арқылы қарызын қайтаруды талап ете алады. Кәсіпорынның меншікті капиталы инвесторлардың мүдделілігін танытады және ол активтің жиынтық сомасынан міндеттемелерді шегеріп тастағандағы қалдық сомаға тең болады. Инвестордың кредитордан айырмашылығы - кредитор өз алашағын алу үшін жанталасатын (тырысатын) болса, ал инвестор жоғарыда аталған активтің жиынтық сомасынан міндеттемелерді шегеріп тастағандағы қалдық сомаға, яғни меншікті капиталға ие және де кәсіпорынның қожайыны болып табылады. Осы айтылғандарды қорытындылай отырып, ұйымның барлық активтері инвесторлар мен кредиторлардың меншігі екендігін аңғаруға болады. Сондықтан бухгалтерлік баланстағы мына теңдіктің әрдайым тең болатындығы сөзсіз.  
 
актив = меншікті капитал + міндеттеме