Нарықты сегменттеудің пәні

     Нарықты инфрақұрылым-институттар (ұйымдар, фирмалар, мекемелер) жиынтығынан тұрады, оның мән-мағынасы нарықтың дамуы мен  қызмет жасауы үшін қалыпты жағдай қалыптастырады және қызмет көрсетеді. Нарықты инфрақұрылымның элементіне-тауарлық, қор биржасы, еңбек биржасы, делдалдық  және маркетингтік қызметтер, ақпараттық жүйелер, коммерциялық банктер, көтерме  сауда орталықтары, аукциондар, жәрмеңкелер  және т.б. жатады. Нарықты зерттеу  және сегменттеудің бой көтеруі  нарықты инфрақұрылым негізгі элементтерінің қалыптасуына мүмкіндік жасайды. Құрылған объектілер қалыпты зерттеу және сегменттеу нарықты қызметті қамтамасыз етуге тиіс.

Оларға:

• топтасқан тауарларды көтерме сауда жасау үшін сауда биржасы;
• бағалы қағаздарды саудалау үшін қор биржасы;
• өндіріс құрал-жабдығы мен тұтыну заттарын сату үшін коммерциялық көтерме сауда кәсіпорындары;
• акционерлік кәсіпорын мен бірлестіктер қаржысына құралған қоймалар, элеватор, тоңазытқыш, транспорт шаруашылықтары;
• коммерциялық банктердің коммерциялық несиелер арқылы қызмет жасауы, ол несиелер құрылтайшы-кәсіпорын пай жарнасынан немесе акционерлік негізде құрылуы керек;
• коммерциялық ақпараттық орталықтар және кәсіпорындағы маркетингтік бөлімдер;
• жарнамалық сипаттағы қызмет үшін құрылтайшылар;
• сервистік, ремонттық, консультациялық, банктік және құқықтық қызметтер жатады.

     2.3. Сегменттеудің құқықтық тиімділігін қамтамассыз ету 

     Мемлекет  пен нарықтың өзара қатынасы нарықты  қоғамда маңызды мәселелердің бірі, себебі бұл зерттеу және сегменттеу жүйеде мемлекет ерекше қызметтерді  атқарады. Кез-келген елдің зерттеу  және сегменттеу жүйесіндегі мемлекеттің  ролі оның қызметі арқылы байқалады. Зерттеу және сегменттеу қызметтің  түрлері өте көп, сондықтан оны  топтап, негізгі блоктарға біріктіру  қажет:

     Біріншіден, нарық жағдайында мемлекет мына қызметтерді  өз мойнына алады: стратегиялық, зерттеу  және сегменттеу, құрылымдық, техникалық, әлеуметтік, демографиялық болжау мен  жоспарлау;

     Екіншіден, мемлекет иығына мемлекеттік кәсіпкерлік  қызметі жатады. Ол қоғамға қажет  мемлекеттік кәсіпорын мен өндірістік және әлеуметтік инфрақұрылымды жасайды. Олар: темір жол мен жалпы ұлттық шоссе жолдары, көпір, каналдар, газ  бен мұнай құбырлары, байланыс, аурухана, мектеп т.б. объектілер;

     Үшіншіден, нарықты жүйе қалыпты қызметін қамтамасыз ету. Сатып алушы мен кәсіпкер мүдделерін қорғау, стандарт қызметін құру, өнім сапасы мен салмағын өлшеу, бәсекені қолдай отырып, нарықты зерттеу  және сегменттеуда монополизмнің болуына  барынша күрес жүргізу, ол үшін белгілі  құқықтық база жасалады. Мемлекет бұл  жағдайда өзіне қоғамдық әрбір қызметін алғаны жөн;

     Төртіншіден, мемлекет дағдарысқа қарсы саясатты жасау мен өткеру қызметін атқаруды бюджет саясатының көмегімен ұлттық табысты үлестіру арқылы жүргізеді. Тұрғындардың толық жұмыспен қамтамасыз етілуін қолдап, зерттеу және сегменттеуны тұрақтандыру қызметін жүзеге асырады;

     Бесіншіден, мемлекет тұрғындарды әлеуметтік қорғау жұмыстарын өзіне алады. Оларға-оқушылар, студенттер, зейнеткерлер, мүгедектер мен көп балалы отбасын жатқызамыз.

Нарықты реттеу тәсілдері-бұл мемлекет пен  мекемелердің ұдайы өндіріс процесінде мақсатты бағыт беру әдісі.Ол нарықты  маеханизм қызметіне қалыпты  жағдайы қамтамасыз етуге әсер етеді. Реттеудің мұндай элементтері алғашқы  рет бірінші дүниежүзілік соғыс  кезінде пайда болды.Реттеуші субъектілеріне байланысты реттеу тәсілін шартты түрде  былай жіктеуге болады: мемлекеттік  және мемлекеттік емес, ал нарықты  тепе-теңдікке әсер ету әдісіне қарай-тікелей  және жанама.

     Реттеудің тікелей тәсілі зерттеу және сегменттеу процестің өзіне және оның параметріне  өктемділеу әсер етумен байланысты. Әдетте, олар белгілі объектіге бағытталып, адрестік сипатқа ие болады. Нарықты  тікелей реттеу тәсіліне жиынтық  сұраныс төлем қабілеттілігінің қалыптасуы үшін және халық шаруашылығы тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін орталықтан қолданатын әдістер жатады.

     Реттеудің жанама тәсілі негізінен адрессіз болғанымен, бірақ барлық шаруашылық субъектілеріне міндетті болады. Олар зерттеу және сегменттеу қызметтің жағдайы мен  нәтижесіне әсер етумен байланыстырылады.

   Тікелей және жанама тәсілдер арасындағы шекара шартты түрде ғана. Нақты өмірде олар араласып кеткен және меншік типі мен объектіге әсер етуіне байланысты жіктелген күйде, әртүрлі тармақтарда  қолданылады.

• Мемлекттік реттеудің ең маңызды инструменттеріне мыналар жатады:
• Фискалдық саясат;
• Несие-ақша саясаты;
• Баға мен табысы реттеу саясаты;
• Әлеуметтік саясат;
• Сыртқы зерттеу және сегменттеу саясат;
• Әкімшілік реттеу;
• Қысқа мерзімді реттеу;
• Ұзақ мерзімді реттеу;
• Аймақтық реттеу.

   Фискалдық саясат мемлекеттік бюджетпен байланысты қаржыны реттеуді қамтиды. Ең алдымен оған мемлекеттік сатып алуды ұлғайту мен қысқарту, күрделі қаржы бағдарламасы, әлеуметтік төлемдер, бюджеттен жекелеген сала мен кәсіпорын үшін дотация мен субсидиялар, салық шаралары жатады. Баға және табыстарды реттеу саясаты. Фискалды және несие саясаты тәсілдері көбінесе баға мен табыстарды реттеуде тиімсіз құрал болып қалады. Әлеметтік сасат өзіне табысты индексациялау, төменгі өмір сүру деңгейін бекітуді қоса отырып, қоғамдағы кедей топқа көмек көрсету бағдарламасын жүзеге асыруға күш салады. Сыртқы зерттеу және сегменттеу реттеуге мыналар енеді: мемлекеттің сауда саясаты, валюталық курсты басқару, сыртқы сауда тарифтер жүйесі, квота, лицензия.  Әкімшілік реттеу әртүрлі бақылау шараларын жүзеге асырады. Қысқа мерзімді реттеудің негізгі мақсаты-бағаның тым қарқынды өсуімен күресу, инфляцияны тоқтатуға күш салу болады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     Қорытынды 

     Сатушылар нарыққа үш жолмен келуді пайдалануы мүмкін. Жаппай маркетинг — бір тауарды жаппай шығарып және жаппай тарату, және де оған сатып алушылардың барлық типтерінің назарын аудару. Тауарлы-дифференцияланған маркетинг — әртүрлі қасиетті және әртүрлі безендірілген, әртүрлі сапалы, әртүрлі расфасовкалы, т.б. екі және одан да көп тауарларды әртүрлі нарықтарға ұсыну мақсатында және сатушының тауарын бәсекелес тауарынан айрықшаланған түрде шығару. Мақсатты маркетинг — нарықты құрастырушы әртүрлі топтарды айрықшалау туралы шешім және әр мақсатты нарыкқа қажетті тауарларды, және де маркетинг кешендерін дайындау. Бүгінде сатушылар жаппай және тауарлы-дифференциальды маркетинг әдістерінен мақсатты маркетинг әдісіне ауысуда, өйткені ол нарық мүмкіншіліктерін ашуға және тиімді тауарларды және маркетинг кешенін жасауға жағдай туғызады.Мақсатты маркетингтің негізгі шаралары нарықгы сегменттеу, нарықгың мақсатты сегменттерін таңдау және тауарды нарықта позициялау болып саналады. Нарықгы сегменттеу — әрқайсысына және тауарларына маркетинг кешендері қажет болу, оны сатып алушылар топтарына бөлу. Фирма көзқарасы бойынша сегменттеудің жақсы вариантын табу үшін нарық кайраткері әртүрлі әдістерді байқап көреді. Тұгынушылар маркетингінде сегменттеудің негіздеріне географиялық, демографиялык, психографиялық және мінез - кұлықтық айныма-лылар жатады. Өндірісте пайдалану тауарлары наркын сегменттеуді соңғы тұтынушылардың түрлері, заказчиктердің салмағы, олардың географиялық орналасуы бойынша сегменттеуге болады. Сегментеудегі аналитикалық жұмыстардың тиімділігі алынған сегменттеудің өлшенуіне қол жеткізу мүмкіншілігіне, қомақтылығына және олардың мақсатты бағытта әрекеттер жүргізу мүмкіншіліктеріне байланысты болады.

     Содан кейін сатушы нарықтың бір немесе бірнеше пайдалы сегменттерін таңдап алуы қажет. Ол үшін әуелі қанша нарық  сегменттерін қамту туралы шешім  қабылдауы керек. Сатушы сегменттер айырмашылығын елемей (дифференцияланбаған маркетинг), әртүрлі сегменттерге әртүрлі нарықгық ұсыныстар дайындап (дифференцияланған маркетинг) не өз күштерін бір не бірнеше сегменттерге шоғырландыруына (шоғырланған маркетинг) болады. Бұл жағдайда көп мәселе фирма ресурстарына, өнімнің біркелкілік дәрежесіне, тауар өмір циклінің кезеңіне және бәсекелестердің маркетингілік стратегияларына байланысты болады.

     Егер  фирма тек бір сегментке шығу туралы шешім қабылдаған болса, онда нақ қандай сегментті тандау керек? Нарық сегменттерін олардың өзіне  тән тартымдылығы бойынша не нақтылы сегментте фирманы табысқа жеткізетін оның іскерлік күшті жақтары бойынша бағалауға болады. Нақтылы нарықты таңдау фирманың бәсекелестер шеңберін де және позициялау мүмкіншіліктерін де анықтайды. Бәсекелестердің позицияларын қарап білгеннен кейін, фирма бәсекелестердің бірінің позициясына жақын орын алу не нарықта алынған "өз орнын" толтыру туралы шешім қабылдайды. Егер фирма бәсекелеспен қатар бір позицияны алған болса, ол өз ұсыныстарын тауар, оның бағасы және сапалық айырмашылығы арқылы дифференциялауы керек. Дәл позициялау туралы шешім фирмаға екінші қадам жасауға, атап айтқанда, маркетинг кешенін тәптіштеп жоспарлауға мүмкіншілік береді. 
 

Кәсіпорынға қойылатын ұсыныстар мен талаптар: 

• Қазіргі заманғы  есеп айырысуларды уақытылы тексеру,
• Кредиторлық қарыздардың сомасын азайту. Ол ақша қаражаты айналысқа түсуге мүмкіншілік табады.
• Тауар - материалдық қорларды төмендету. Бұл да ақшаның айналысқа түсуіне мүмкіндік береді.
• Тұрақты шығындарды үнемдеудің арқасында тауардың өзіндік құнын төмендету.
• Өнім өндіру кезінде экологиялық сақтық, денсаулық қорғау, қауіпсіздік техникасы шараларына көңілді көбірек бөлу.
• Құрал-жабдықтарды алмастыру және жаңарту;
• Бір күндік  және кезекаралық жұмыстардың тоқтап тұруын азайту;
• Кезектілік коэфициентін арттыру, оны қарқынды пайдалану;
• Әлі құрылмаған құрал-жабдықтарды  өндіріске енгізу;
• Өндіріске инновациялық іс-шаралар енгізу.

   Сонымен, айналыс қорларының қолданыс тиімділігін арттыру резервтері және кәсіпорындардың жөндеуші әрі өндірістік бөлімшелердің ұжымдарына экономикалық ықпалды күшейту арқылы сол резервтерді жұмсау мен пайдаланудың ұтымды түрде жүргізілуін қамтамасыз етуге болады деген пікірді ұстансақ болады. Дегенмен тұтынушыларға да өндірушілерге де едәуір тиімді болып келетін өнімдерінің импортталған тауарларға қарағанда пайдалылығы мен бәсеке қабілеттілігін арттыру қажет.  
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланған әдебиеттер 

1. С.Сатыбалдыұлы. Маркетинг – нарықтану.Алматы, 1999 ж.

2. С.Нысанбаев,  Г.Садыханова. Маркетинг негіздері.Алматы,2002 ж.

3. С.Сатыбалдыұлы,А.Баймбетова. «Маркетинг теориясы және практикасы»,ҚазҰТУ. Алматы, 2004 ж.

4. Ф.Котлер. Маркетинг  негіздері.Алматы, 2000 ж.

5. Н.Мамыров.  Маркетинг. Алматы

6.www.stud.kz   

7. www.google.kz  

8.Мамыров Н.К., Ихданов Ж.  Государственное регулирование экономики в условиях Казахстана  (теория,опыт, прблемы). Учебное пособие-Алматы: Зерттеу және сегменттеу, 1998г-248с. 

9.Мамыров Н.К. Смагулов Н.Т. Яновская О.А. и др. Основы предпринимательства. Учебное пособие - Алматы 1997г-72с.

10.Рузавин Г.И. Основы экономики. М.Банки и биржи. 1999г.