Нарықты сегменттеудің пәні

     Не  өндіру керек, яғни қандай өнімдер мен  қызмет түрлері және олардың қанша  мөлшерде өндірілуі мүмкін?

Қалай өндіру керек? Пайдалы өнімдер қалай  өндіріледі немесе олар қандай материалдық, еңбек ресурстары арқылы және қандай технологияның көмегімен өндіріледі.

Кім үшін өндіру керек, яғни өнімдер және  қызметтерді кім үшін өндіру қажет, олар қалай бөлінеді және түптің түбінде  кімдердің тұтынуына түседі?

Осы проблемаларды  шешу барысында адамдар табиғатпен белгілі бір байланыста болып, жаратылыс  байлықтары мен энергиясына деген  қажеттілік туындайды. Табиғаттың бұл  ресурстарын адамзат қажетіне пайдалану  жоғарыда айтылған проблемаларды ұтымды шешумен тікелей байланысты.

« СЫР  ПЕРЗЕНТІ» жауапкершілігі шектеулі серіктестіктігінің яғни атқаратын қызметі жоғарыда айтып кеткендей халыққы қызмет көрсету мен өнімді сату мен өтізу болып табылады. Соның ішінде май құю стансасында қызмет көрсетеді. Бұл деп отқанымыз жанар-жағармай бекеттері, яғни жеңіл және ауыр машиналардың пайдасына жарайтын,н негізінен көлік құралдары пайдаланылатын шикізат болып табылады. Бұл кәсіпорында бензин, дизтоплтво деген майлардн түрі бар. Олардың өзі сапасына қарай:

• АИ -80
• АИ- 92
• АИ-96
• Диз.топ (салаярка) болып бөлінеді.

 

2- «Сыр перзенті» ЖШС өнім түрлерінің құрамы мен құрылымы

 

Кестеге талдау жасайтын болсақ, 2010 жылды 2009 жылмен салыстыра отырып, өнім көлемінің  қаншалықты артқанын байқай аламыз. 2010 жылы кәсіпорынның АИ-80 маркалы бензинінің сату көлемі 3 тоннаға артқанын көріп отырмыз. Сол сияқты Аи-92 маркасыда 3,5 тоннаға өсіп отыр. Себебі, бұл өнім сапасы көліктер үшін тиімді болып саналады. Ал АИ-96 маркалы бензин бұл сирек болатын марка. Сондықтан 1,4 тоннаға ғана ұлғайған. Басқалармен салыстырғанда көлемі сәл ғана жоғарылаған. Диз/топ деп отқанымыз ол үлкен жүк тасымалдау көліктері қолданылатын бензин маркасы. Бұл марка 5 тоннаға ұлғайған. Себебі жаз айларында  ауылшарушылығының пайдасына (егістік алқабына) жарамдылығы бар, сондықтан халық сұранысы өте көп. Бұл талдауда байқайтынымыз өнім көлемі жыл сайын артатынын аңғарып отырмыз. 

   Ғылыми  білімнің қай саласы болсын, олар кездейсоқ  пайда болмайды. Олардың түбегейлі  тарихи тамыры бар. Сондықтан әрбір  зерттеуші-ғалымның өзі айналысатын  ғылымның тарихын білуі міндетті шарт.

     Зерттеу және сегменттеу бес негізгі бөлімнен тұрады: кіріспе, микрозерттеу және сегменттеу, мезозерттеу және сегменттеу, макрозерттеу және сегменттеу, мегозерттеу және сегменттеу. Зерттеу және сегменттеу екіге бөлінеді: оң зерттеу және сегменттеу-дерек негіздегі зерттеу  және сегменттеу қылық туралы болжаулар. Нормативті зерттеу және сегменттеу-елдің  зерттеу және сегменттеу туралы бағалау  пікірі.

     Зерттеу және сегменттеу шектеулі ресурстар  әлеміндегі өндіріс-бөліс-айырбас-тұтыныс  процессінде адамдар арасында қалыптасатын объективті зерттеу және сегменттеу қатынастардың жүйесі болып табылады.

     Нарықты зерттеу және сегменттеу-өндірушілер  мен тұтынушылар нарық арқылы әрекет ететін шаруашылықты ұйымдастыру  нысаны.

     Нарықты зерттеу және сегменттеуда қолданылатын әдістер жалпы және жеке болып  бөлінеді. Жалпы әдістерге - абстракция әдісі, талдау, синтез, индукция, дедукция, жорамал, эксперимент, жүйелі талдау жатады. Жеке әдістер: экстраполяция, зерттеу  және сегменттеу-математикалық, графикалық, баланстық, функционалдық. Зерттеу  және сегменттеу ғылымдар жалпы, қолданбалы, біріктірілген болып үшке бөлінеді. Нарықты зерттеу және сегменттеу қазіргі зерттеу және сегменттеудің  негізгі бөлігі ретінде қарастырылады. Егемендігімізді алып зерттеу және сегменттеудің дамуының жаңа бағытын, яғни нарықты қатынастарды таңдап, біз Қазақстанның қазіргі нарықты  зерттеу және сегменттеусын бөлек  дербес пән ретінде де қарастырған  жөн.

     Нарық механизмі ғылым мен техника  жетістіктерін, еңбек ресурстарын, еңбекті ұйымдастырудың жаңа әдістерін  кеңінен пайдалануды көздейді. Бірақ  көп қаржы мен уақытты қажет  ететін оның жаңа бағыттарында стратегиялық мақсаттарды жүзеге асыруды, өндірісте  терең құрылымдық өзгерістер жасауды  қамтамасыз ете алмайды.

     Нарық дегеніміз не? Нарық-бұл өндіріс  факторларын немесе оның нәтижелері мен шарттарын айырбастауға байланысты болатын өндірістік қатынастардың  белгілі бір бөлігі немесе жүйесі.

     Нарық-бұл  сатушылар мен сатып алушылар арасындағы зерттеу және сегменттеу қатынастардың белгілі бір жүйесімен  сипатталатын тауар айырбасының  саласы.

     Нарық-тауарларды сатып алу-сату мен байланысты орын алатын зерттеу және сегменттеу қатынастар жиынтығы.

     Нарық- бұл тауарды өткізуге байланысты айырбас саласында қалыптасатын зерттеу және сегменттеу қатынастардың жиынтығы.

Нарықты әртүрлі тауар өндірушілер мен  тұтынушылардың арасында болатын зерттеу  және сегменттеу байланыстар мен  қатынастар жүйесі деп сипаттауға болады. 
 

2.2 Нарықты сегменттеу категория ретінде 

     Зерттеу және сегменттеу байланыстар өнімнің  өндірушіден тұтынушыға қозғалуын  қамтамасыз етеді. Бір жағынан өндірушілер  арасында көпжақты айырбас, екінші жағынан  тұтынушылар арасында пайда болады. Мындай процесстер тауарлы қатынастарға ауысады, ал тауарлы-ақша қатынастар жағдайындағы айырбас процестер нарықты қатынастардың  формасына ие болады. Нарықты қатынастардың  мәнін қарастырғанда кез-келген зерттеу және сегменттеу әдебиетте  олардың әртүрлі анықтамалары беріледі. Нарық-адамдар бір-бірін сатушы сатып  алушы ретінде іздейтін- табатын  орын.   Нарық екі жақты мағынаға ие:

1. нарық  айырбас, айналыс сферасында іске  асырылады.

2. нарық-өндіріс, бөліс, айырбас, тұтыныс процестерін қамтитын адамдар арасындағы зерттеу және сегменттеу қатынастарының жүйесі. 

  Нарықты  жүйе жеке меншіктің үстемдігі,  қоғамдық еңбек бөлінісі, ақша  арқылы жүзеге асырылатын айырбас  қатынасының кеңінен дамуымен  сипатталады. Бұл жүйе зерттеу  және сегменттеудің орындылық  қағидасына, яғни минималды шығындар  арқылы максималды нәтижеге жетуге  ұмтылысқа негізделеді.

   Нарықты зерттеу және сегменттеу - өндірушілер  мен тұтынушылар нарық арқылы әрекет ететін шаруашылықты ұйымдастыру  нысаны. Осыған сүйенсек, нарық - бұл  нарықты зерттеу және сегменттеудің  іске асырылу механизмі, бұл "не, қалай, кім үшін өндіру керек?" мәселелері баға, сұраныс пен ұсыныстың көмегімен  шешілетін өндірушілер мен тұтынушылар  арасындағы зерттеу және сегменттеу қатынастар жүйесі. Сатуға арналған өнімдерді  өндіру орын алған жердің бәрінде  нарық пайда болады.Нарықты зерттеу  және сегменттеудің қызмет етуі белгілі  оның элементтерінің болуын қажет етеді. Бұл элементтер жиынтығы нарықты жүйені құрайды.

• өнірушілер мен тұтынушылар;
• жеке меншік немесе аралас меншік;
• баға белгілеу;
• сұраныс пен ұсыныс;
• бәсеке;
• шектелген мемлекеттік араласу.

Нарықты шаруашылықтың субъектілері:

1. Үй  шаруашылықтары - адамзат капиталының  өндірісін, қайта өндірісін қамтамасыз  ететін, қандай да бір фактордың  меншік  иесі болып табылатын,  өз мұқтаждықтарын максималды  қамтамасыз етуге талаптанатын, шешімді жеке-дара қабылдайтын құрамында бір немесе бірнеше тұлғалар бар зерттеу және сегменттеу бірлік, яғни мұның бәрі түтынушылар.

2. Фирма (кәсіпорын) - өнімдерді сату мақсатында дайындау  үшін   өндіріс   факторларын   қолданатын,   пайданы максималдандыруға талпынатын, шешімді жеке-дара қабылдайтын зерттеу және сегменттеу бірлік.

3. Мемлекет - бұл үкіметтік және мемлекеттік мекемелер. 
Нарықты шаруашылықтың бұл субъектілері әрқашан сатушы және сатып алушы рольдерін атқарады. Олай болса, нарық мүмкін болатын барлық арымдардың ортасында болады: ақшалай - сатып алушылардан сатушыларға сатып алынған тауарлар үшін төлем түрінде; материалдық ағымдар - сатушылардан сатып алушыларға ресурстар, өнімдер, қызметтер, тауарлар түрінде. Мұндай жағдай кері байланыс жүйесін құрады, мұның өзі кез-келген зерттеу және сегменттеудің тұрақтылығы мен тиімділігінің шарты және ең бастысы нарьқтың негізгі функциясы болып табылады.

     Нарықтың  күрделі зерттеу және сегменттеу жүйе ретінде өзіндік құрылымы бар. Нарықтарды ажырату критерийлері көп  және олардың бәрі нарықты қатынастардың  әр түрлі қырларын сипаттайтындықтан  маңызды болып табылады.

     Сонымен қатар, әр зерттеу және сегменттеу жүйенің  түпкі мақсаты түрлі зерттеу  және сегменттеу мақсаттағы тауар өндіру арқылы іске асырылатын тұтыну болғандықтан, негізгі критерийі нарықтың нарықты  қатынастар объектілерінің  зерттеу  және сегменттеу мақсатына қарай  жіктелуі болып табылады.

     Атақты  Л. Эрхардтың айтуы бойынша, "нарықты  зерттеу және сегменттеудан жоспарлы зерттеу және сегменттеуға өту оңай, керісінше, жоспарлы зерттеу және сегменттеуны еркін нарықты шаруашылықпен  ауыстыру асқан қиыншылық тудырады".

Нарықтың  атқаратын қызметтері:

• реттеуші;
• ақпараттық;
• санациялық;
• делдалдық;
• баға белгілеу.

Нарық күрделі құрылымнан тұрады. Зерттеу  және сегменттеу құрылым келесімен  анықталады:

• меншік формасы;
• тауар өндірушілер құрылымы;
• сауда түрлері;
• жекешелендіру және мемлекетсіздендіру деңгейімен.

Құрылымы  бойынша нарықты келесі критерий бойынша бөлуге болады:

Нарықты қатынас объектілерінің зерттеу  және сегменттеу мүдделері бойынша:

• тауар мен қызмет нарығы;
• өндіріс факторлар нарығы;
• қаржы нарығы;
• ақпарат нарығы.

 

Географиялық  орналасуы бойынша:

• жергілікті;
• аумақтық;
• ұлттық;
• әлемдік.

3.Бәсекенің  шектелу деңгейі бойынша:

• жетілдірілген бәсеке нарығы;
• монополистік бәсеке нарығы;
• олигополия нарығы;
• монополия нарығы.
• Нарық қатынас субъектілерінің түрлері бойынша:
• көтерме сауда нарығы;
• бөлшек сауда нарығы;
• ауылшаруашылық өнімді мемлекеттік сатып алу нарығы.
• Заң нормаларына сәйкестігі бойынша:
• ресми нарығы;
• қара базар нарығы.