Материалдық емес активтер

      Шаруашылық субъектілерінде материалдық емес активтерді пайдалану барысында олардың құнының бір бөлігі ай сайын, оның пайдалану мезімінде өндіріс шығындарына қосылып отырады. Материалдық емес активтердің құнына амортизациялық аударым есептеліп тұрады. Амортизациялық аударым мөлшері материалдық емес активтердің бастапқы құнымен олардың пайдалану мерзіміне қарай анықталады.

      Материалдық емес активтердің пайдалану мерзімі субъектінің қызмет атқаратын уақытынан аспауы керек. Егер материалдық емес активтердің пайдалану мерзімін анықтауға мүмкіндік болмаған жағдайда, амортизациялық аударым он жылға есептелінеді. Бірақ ол субъектінің қызмет атқару уақытынан аспауы керек.

      Жалпы материалдық емес активтердің тозуы:

    2740 - «Материалдық емес активтер амортизациясы - басқалары» деп аталатын шоттында жүргізіледі.

    Ал оларға ай сайын есептелініп отыратын амортизациялық аударым сомасы:

Дт  7110- «Тауарларды сату жөніндегі шығындар», 

Кт2741-«Материалдық  активтердің тозуы».

   7210- «Жалпы және әкімшілік шығындар»,                           

     8045- «Негізгі құралдардың тозуы» 
 

    № 1 мысал. Материалдық емес активтердің есебі бойынша жүргізілетін бухгалтерлік есеп операцияларының негізгі корреспонденциясы. 

    

№	Операциялар мазмұны	Шоттар номерлері
		Дт	Кт
1.	Жарғылық қорға құрылтайшылар мен үлес қосушылардың есебінен келіп түскен материалдық емес активтер	2730	5020
2.	Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан сатылып алынған материалдық емес активтер: -сатып алынған құны бойынша;	2730	1050,1040, 1010,1020
	-салықтық фактура-шотта көрсетілген қосылған құн салығы сомасына.	1420	1050,1040, 1010,1020
3.	Заңды тұлғалар мен жеке адамдардан тегін алынған материалдық емес активтер	2730	6220
4.	Атқарушы органдардан субсидия ретінде кіріске алынған материалдық емес активтер	2730	6230
5.	Әзірге ақшасы (құны) төленбеген заңды тұлғалар мен жеке адамдардан алынған материалдық емес активтер: -сатып алынған құны бойынша;	2730	3310
	-салықтық фактура -шотта көрсетілген қосылған құн салығы сомасына.	1420	3320, 3310,3370

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    №2 - мысал. 

    

№	Операциялар мазмұны	Шоттар номерлері
		Дт	Кт
1.	Есеп беруге тиісті адамдар арқылы алынған материалдық емес активтер:        - сатып алынған құны бойынша	2730	1250
	- салықтық фактура-шотта көрсетілген қосылған құн салығы сомасына.	331	1250
2.	Шаруашылық субъектісінің өзі өндірісінде өндіріліп (дайындалып) кіріске алынған материалдық емес активтер	2730	8010,8030
3.	Сату және басқа да жағдайларға байланысты материалдық емес активтерді есептен шығару:     - қалдық құны бойынша;	7410	2730
	- жинақталған тозу құны бойынша.	2740	2730
4.	Басқа заңды және жеке тұлғаларға қайтарымсыз тегін берілген материалдық емес активтерді есептен шығару:
	- баланстық (қалдық) құны бойынша;	7410	2730
	- жинақталған тозу құны бойынша;	2740	2730
	- қосылған құн салығы сомасы бойынша.	7440	3130

 
 

    Материалдық емес активтер есептен шығарылғанда олардың баланстық (қалдық) құнына  7410 - «Материалдық емес активтерді сату бойынша шығындар» - шоты дебеттеліп, 2700 - «Материалдық емес активтер» - деп аталатын бас шоттың тиісті бөлімше шоттары кредиттелінеді. Ал оларға есептелінген жинақталған тозу сомасы  2741 - «Материалдық емес активтердің тозуы» - деп аталатын бас шоттың  тиісті бөлімше шоттарының дебетіне, 2730 - «Материалдық емес активтер» деп аталатын бас шоттың  тиісті бөлімше шоттарының кредитіне жазылады.

    Егер шаруашылық субъектілері өз меншігіндегі, яғни иелігіндегі материалдық емес активтерін сатқан жағдайда одан алынатын табыстарын  4- «Ақша қаражаттары» немесе 3 - «Материалдық  «Дебиторлық борыштар мен басқадай активтер» бөлімдері шоттарының тиістілер дебетіне, 6210 - «Материалдық емес активтерді сатудан алынатын табыс» шотының кредитіне жазылады.

 Активтердің әрбір жіктелімі үшін ұйым мынадай ақпаратты ашып көрсетуге тиіс:

а) кезең ішінде пайдалар мен залалдар туралы есепте танылған құнсызданудан болған залалдар сомасын және сол залалдар көрсетілетін толық табыс жөніндегі есептіліктің желілік бабын (баптарын);

б) кезең ішінде пайдалар мен залалдар туралы есепте танылған құнсызданудан болған залалдардың қайтару сомасын және толық табыс жөніндегі есептіліктің сол залалдар қайтарылатын желілік бабын (баптарын);

с) кезең ішінде басқа толық табыс арқылы танылған қайта бағаланған активтер бойынша құнсызданудан болған залалдар сомасын;

д) кезең ішінде басқа толық табыс арқылы танылған активтер бойынша құнсызданудан болған залалдардың қайтару сомасын. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ІІІ. Қорытынды.

      Сонымен бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес материалдық емес активтер дегеніміз - нақты физикалық нысаны жоқ, ұйымның өндіріс процесі мен тауарлар және қызметтерді сату кезінде, сонымен қатар әуімшілік мақсаттарда, жалға беруде ұзақ уақыт пайдаланылатын ақшалы емес активтер.

      Материалдық емес активтердің есебі материалдар есебінің ұстамдарына негізделіп жүргізіледі.

      Материалдық емес активтерді жіктеудің негізгі белгілері болып оларды сатып алудың тәртіптері (анықтамалығы), жекеше есеп бірлігіне бөлінетіндігі, айырбасталатындығы, болашақтағы тиімділікті алудың мерзімі саналады.

    Материалдық емес  активтерді  мынандай  түрлерге  бөліп,  жіктеуге  болады:

• лицензиялық  келісімдер -- кәсіпорынға  үкіметтік органдар  немесе  муниципалитет беретін  және  қоғамдық  меншікті  монополиялық  пайдалануға (электр  желілері  үшін қоғамдық  жерді пайдалануға  және т.б.) беретін  құқықтар;
• бағдарламамен  қамтамасыз  ету -- ол  әлде  сатып  алынады,  не  болмаса  субъектінің өзі  жасайды  және  сыртқы  немесе  ішкі  мақсаттарға  арналады;
• патенттер -- заңды  түрде  танылған  және  тіркелген  айрықша  құқықтар. Патент  белгілі  бір өнімді  шығаруға, не  болмаса  арнайы  ерекше  процесс мен  технологияны  пайдалануға   эксклюзивтік  құқық  береді;
• ұйымдастыру  шығындары (қалдырылған  шығындар) --субъект  шеккен шығындар,  олардан  тек болашақта  ғана  нәтиже  алынады  немесе  шығындар  болашақ  кезеңдерге (ұйымның  мекен-тұрақты  ауыстыруына байланысты  шығындар,  ұзақ  мерзімді  алдын  ала  төлеу - бірнеше  жыл  бұрын  аванс  болып  төленетін)  сақтандыру;
• гудвилл  --  субъектінің  жағымды  сипаттамасына   байланысты  сатып  алушының  сауда сәтінде   пайда  болған  құндылығы.  Ол сатып  алушының  бухгалтерлік  балансында  сатылым (субъектінің  тұтастай  алғандағы  құны)  мен  таза активтердің  жеке-жеке  нарықтық  құн сомасы  арасындағы  айырма  ретінде  анықталады.  Есеп  мақсаттары  үшін   гудвилл  фирманың  алған нақты бағасы  мен  таза  активтердің  сәйкес  теңестірілген  әділ  нарықтық  бағасы  арасындағы  айырма  ретінде  қарастырылады.  Таза  капитал: «капитал  минус  міндеттемелер»  болып  анықталады;
• басқадай (авторлық  құқықтар - шығарма, әзірлеме және т.б. авторларға  заңмен  берілетін  қорғау  реформалары,  сауда  маркалары  немесе  тауарлық  белгілер - ұйымға, өнімге (көрсетілген  қызметке)  берілген атаулар,  рәміздер  немесе  сәйкестендіруді  білдіретін   басқалары);  франшизалар - мемлекеттік  меншікті  пайдалану  құқығына ие  болу  немесе  коммуналдық  қызмет көрсету  және  т.б.  үшін  үкіметтік  органдар  береді.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

    І. Заңдар мен нормативтік актілер:

    1. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1995 жыл 30 тамыз.

    2. «Бюджеттік жүйе туралы» Қазақстан Республикасының заңы.

    3. «Республикалық бюджет туралы» Қазақстан Республикасының заңы.

    4. Закон РК «О налогах и др. Обязательных платежах в бюджет».

    5. «Бухгалтерлік есеп туралы» Заңдық күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы. 

    ІІ. Оқулықтар. 

1. Дүйсенбаев К.Ш. Учет финансового состояния предприятия.

2. Жылдық есептер Әлемдік банк.

3. Бородников В.Н. Коммерческо - посреднические фирмы. М. - 2002г.

4. Егоров И.В. Управление товарным системамы М. 2002г.

5. Елисеева И.И. Статистичечкие методы в аудите М. 2000г.

6. Нурсеитов Э.О. Руковадителю предприятие о контроле за бухгалтерским учетом. А. - 2000г.

7. Сейдахметова Ф.С. Система счетов и двойная запись. А. - 2001г.

8. Сейдахметова Ф.С. Особенностиучета в различных субъектах. А. - 2001г.

9. Банктегі бухгалтерлік есеп және есеп беру. Клгулова Р.Ж., Гумар Н.А. Алматы: «Арыс» баспасы. 2000ж.

10. Радостовец В.К. Бухгалтерский учет на предприятиях. А. - 2000ж.

11. С.Т. Міржақыпова Банктегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. - Алматы: Экономика, 2004ж.

12. Қ.К. Кеулімжаев., Н.А. Құдайбергенов Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Оқулық. - Алматы: Экономика, 2006жыл.

13. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Оқу құралы. Алматы: ИздатМаркет, 2004жыл.

14. Егоров И.В. Управление товарным системамы М. 2002г.

15. Елисеева И.И. Статистичечкие методы в аудите М. 2000г.

16. Нурсеитов Э.О. Руковадителю предприятие о контроле за бухгалтерским учетом. А. - 2000г.

17. Сейдахметова Ф.С. Особенностиучета в различных субъектах. А. - 2001г

18. Қ.К. Кеулімжаев., Н.А. Құдайбергенов Бухгалтерлік есеп теориясы және негіздері. Оқулық. - Алматы: Экономика, 2006жыл.

19. Банктегі бухгалтерлік есеп және есеп беру. Клгулова Р.Ж., Гумар Н.А. Алматы: «Арыс» баспасы. 2000ж.

20. Радостовец В.К. Бухгалтерский учет на предприятиях. А. - 2000ж.

21. С.Т. Міржақыпова Банктегі бухгалтерлік есеп: Оқулық. - Алматы: Экономика, 2004ж. 

ІІІ. Мерзімді басылымдар  

1. «Қаржы-қаражат» және «Финансы Казакстана» ғылыми-практикалық журнал.

2. Бухгалтерлік бюллетень 

3. Журнал «Банки Казакстана»

4. Журнал «Рынки ценных бумаг»

5. Журнал «Финансы и кредит»    

6. Журнал «Официальная газет»

7. Журнал «Экономика и право Казакстана