Ұйымның есептеу – талдау қызметтерінің жұмысы

Құжаттарды қабылдау қоймада «Құжаттарды  тапсыру реестрін» жасау арқылы іске асады.

Материалды-жауапкершілікті адамның  жұмысындағы ауытқулар анықталған жағдайда бухгалтер бас бухгалтерді  немесе басшылықты хабардар етуге тиісті.

Ай соңында қоймаға «Материалдар қалдығы кітабы» тапсырылады, оған карточкадан материалдық қорлар қалдығы көшіріледі. Осылайша қоймадағы  есеп заттай ал бухгалтерияда қорлардың  сақталған орны бойынша ақшаға шағылып  көрсетіледі.

«Galanz Bottlers» мекемесінің қоймасынан бухгалтерияға түскен «Құжаттарды тапсыру реестрі» тіркелген құжаттармен бірге бағаланады.

Есептің журналдық-ордерлік материалдар  қозғалысы есебі тізімдемесі (ведомості) қоймалар бойынша материалдық қорлардың  қалдығы мен қозғалысы жайлы  және материалды-жауапкершілікті адамдар  бойынша мәліметтер жинақтап қаржыланатын есеп тізілімі жинағы қызмет етеді. Оған материалдар қалдығы тізімдемесінен, есепті кезең ішіндегі материалдар  қозғалысы бойынша жинақтаушы тізімдемелерден, сондай-ақ материалды-жауапкершілікті  адамдардың материалдық есептерінен  мәліметтер көшіріледі. Материалдар  қозғалысы есебі тізімдемесі  синтетикалық есептің мәліметтерін материалдарды талдаушы есеп көрсеткіштерімен үйлестіруге арналған. Түскен материалдық  қорлар құны синтетикалық шоттар шамасындағы  немесе белгіленген есептік топтар бойынша келтіріледі. Сонымен қатар, тізімделсе де алынған материалдардың нақты өзіндік құнының есептік  бағалар бойынша құннан ауытқулары есебі жүргізіледі. Материалдардың қозғалысын есептеу тізімдемесі, сондай-ақ шығындарды бағыттау бойынша (синтетикалық шоттар, қосалқы шоттар (субшоттар)) материалдар шығынын бөлуге де қызмет етеді.

«Материалдар кірісі бойынша жиынтық  мәліметтер мен ауытқулар есебі» атты бірінші бөлігі ай ішінде түскен материалдардың есептік құны мен  нақты құны бойынша жиынтық мәліметтерді көрсетуге арналған. Бұл мәліметтер көлік дайындау мен объектідегі  қоймаларға дейін жүк жеткізу  бойынша басқа да шығындарды, темір  жол алымдарын және тағы басқа  «материалдардың өткізу бағасынан  тыс жүргізілген төлемдер кіретін, материалдық қорларды алу мен  дайцындауға жұмсалған шығындар ескерілген түрлі журнал-ордерлерден (6, 10, 1, 2, 7, 9 және басқалары) көшіріледі. Осы бөлік тізілімдеменің екінші бөлігін материалдар қалдығы  құны нақты өзіндік құны мен ай басындағы есептік бағалар бойынша  жазылады. Оған ай ішінде түскен материалдар құны қосылады. Сонан соң нақты өзіндік құнның есептік бағалар бойынша құннан ауытқулар сомасы мен проценті анықталады.

Ауытқулар сомасы дегеніміз – осы көрсеткіштер арасындағы айырмашылық, ауытқулар проценті – ауытқулар сомасының материалдардың есептік құнына қатынасы. Ауытқу «+» немесе «-» белгісімен болуы мүмкін.

Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу. Жабдықтаушылар мен мердігерлерге  шикізат, материал және тауарлы-материалдық  қорды жеткізушілер жатады, сондай-ақ әр түрлі қызмет түрлерін көрсетушілер (электр қуатын, буды, суды, газды және т.б. босатушы) жабдықтаушылар мен мердігерлер  болып саналады.

Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу не тауарлы-материалдық  құндылықтарды тиеу жұмысын орындағаннан кейін немесе қызмет көрсеткеннен кейін, не олардың ұйыммен келісуі арқылы бір мезгілде немесе олардың тапсырмасы бойынша, не алдын ала төлеуі бойынша  жүзеге асырылады. Ұйымның келісімінсіз ризалықсыз тәртіппен газды, суды, жылуды, электр энергиясын есептеу шотының  көрсеткіштері негізінде және т.б. есептен шығару арқылы олардың босатылуы  үшін есеп айырысу құжатымен төленеді. Есеп айырысу, сонымен қатар, инкассо, аккредитивтер, чектер тәртібімен жүзеге асырылады.

Жабдықтаушылармен есеп айырысу есебі  әрбір фактура-шоты бойынша және әрбәр жеке жабдықтаушы бойынша  жүргізіледі. Есеп айырысу құжатын  алу барысында олар жабдықтаушылармен  есеп айырысу кітапшасына жазылады. Төлеу шотына қабылдау бойынша акцепт төлем тапсырмасын жазады және оны  есеп айырысу құжаттарымен бірге  қаражаттың қайта есептелуі үшін банкке береді.

Төлем тапсырмасымен банк мекемелері арқылы алынған және қабылданған  тауарлар үшін қолма-қол ақшасыз  есеп айырысу жүргізіледі. Сондай-ақ салықтық фактура-шотының нөмірі мен  күніне, тауар-көлік жүкқұжатына  және тауар босатуды немесе қызмет көрсетуді растайтын басқа құжаттарға, сонымен бірге тауарлық емес операция бойынша тапсырмаларына сілтемесін қызметтердің есеп айырысуы жүргізіледі. Төлем тапсырмасы – бұл қызмет етуші ұйымның банкке арнайы бланкте  рәсімдеу арқылы өз шотынан белгілі  бір соманы басақа ұйым шотына аудару туралы нұсқау. Қаражатты үш немесе одан да көп алушыға аудару арқылы қызмет еткен бір банкке төлем  тапсырмаларының жиынтығы жазылады.

«Galanz Bottlers» мекемесі жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу алынған тауарлы-материалдық құндылықтар, орындалған жұмыстар мен қызметтер үшін алдын ала төлем, инкассо, аккредитивтер, чектер тәртібімен жүзеге асырылады.

Жабдықтаушылармен есеп айырысу есебі  бір айға ашылатын 3310 «төлеу шоты» кредит шоты бойынша №6 журнал-ордердегі сәйкесетін шоттардың шоты қоса көрсетіліп жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу бойынша дебеттік айналым да көрініс табады.

Айдың аяғында айналымдар саналады, ал төленбеген шоттар бойынша қалдықтары шығарылады.

Жалпы ХҚЕС 2006 жылы жүзеге толығымен  асырылады. 

ХҚЕС бағалау тәртібін айқындайды және оларды актив түрінде қарастырады: 

1.сатуға арналған (тауарлар, дайын  өнімдер) 

2.өндіру процесіне (аяқталмаған  өндіріс) 

3.өндіріс прцесіне арналған  шикізат пен материалдар түрінде  сақталады. 

ХҚЕС сәйкес қор бағалау кем  дегенде екі көлемде: өзіндік  құн немесе мүмкін сату бағасы. 

Қорлардың өзіндің құн орташа өлшенген құн бойынша анықталады.

Қор шығыны бухгалтерлік тәсілмен немесе инвентаризация нәтижесімен анықталады. Кәсіпорнда қаржылық есеп беру келесілерге алынуы тиіс: 

1.қорларды бағалау бойынша есеп  саясаты; 

2.қорлардың балансының құны; 

3.өндіріс процесінде қолдану  үшін қорларды бағалау. 

ХҚЕС мен халықаралық стандарт өзгешілігі нақты шығын тізімін  бермейді. ХҚЕС жалпы өзіндік құнды  анықтау принциптерін береді, оның құрылуы кәсіпорынның саясатынна сәйкесті ХҚЕС-та шығын регламентациясы жоқ, бұл қазақстандық бухгалтерлерге үйреншіксіз, олар нормативті құрылымды құжаттарға үйреніп қалған. 

Бірақ ХҚЕС -да өзіндік құнды анықтауда  көп еркіндік беріледі, ол профессионалды ойларымен нақтыланады. Нақты шығын тізімі жоқ болса, ол өзіндік құн өз бетінше, қалай болса солай құрылмайды. Шығын деп танылу үшін ол өзіндік құн міндетті түрде принциптеріне сүйене отырып жазу керек. Халықаралық қаржылық есеп стандарттарына сәйкес «Қорлар есебі» бір тәртібін анықтауды өзіне тауарлы – материалдық қорлар классификациясын және бағалауын, тауарлы – материалдық қорлар өзіндік құнын өндіріске сәйкесті шығын есебін қосады. 

Халықаралық Қаржылық Есеп Стандарттарына сәйкес қорлар ең төменгі баға өзіндік құнынан және реализациядан таза баағасын анықтайды. 

ХҚЕС және медологиялық әдістеме нақты шығын тізімін береді, тауарлы – материалдық қорлар өзінді құнын құрайтын өзіндік құн өзіне сатып алу шығындарын, тасымаладау – дайындау шығындарын, өнімді қайта өңдеуді қосады. Өзіндік құн бағалаудың тәсілдермен жүзеге асырылады. Фифо, Лифо орташа өлшенген және спецификалық идентификациялау.  
Реализациялаанытын тауарлы – материалдық қорлар өзіндік құны сол есеп берушілеріне шығыс түрінде келістіріледі, соған сәйкесті оларға табыс. 

Қаржылық есеп беруде келесілерді  ашу керек: 

1.есеп саясатын, тауарлы – материалдық  қорлар бағалау үшін құру; 

2.қорлар классификацияны бойынша  баланстық расшировка құны; 

3.тауарлы – материалдық қорлар  реализация таза бағасы бойынша  себеп көрсетуге байланысты есептен  шығару. 

4.Реализацияланған тауарлы –  материалдық қорлар өзіндік құны  және т.б. Методолгиялық әдістеме  дешығын тізімі беріледі, ол өнімнің  өзіндік құнын құрайды және  мерзімде шығыс болады, бұл  ХҚЕС-дан ерекшеленеді. 

ХҚЕС сәйкес өзіндік құн мен мерзім шығындарын анықтау жалпы принциптерді ұсынады, бірақ метологиялық әдістеме. Олардың нақты тізімін көрсетеді. Берілген тізім шығын құрамын регламенттейді, олар өзіндік қосылады, ол белгілі бір дәрежеде кәсіпорынның бухгалтериясына ыңғайлы, бірақ ол өзіндік құнының еркіндікті шектейді. Сонымен қатар «Басқа шығындар» сөз тіркемесі бухгалтерияда методонологиялық әдістемені дұрыстығына сенім артпайды. 

 

4.  Негізгі қаражаттарды және материалдық емес активтерді

есепке алу

 

Негізгі құралдарға олардың құнына байланыссыз, бір жылдан астам қызмет ету мерзімі бар ғимараттар, құрылыстар, кеңселік заттар, есептегіш техникалар, компьютерлер, көлік құралдары жатады.

Негізгі құралдар өндірістік және өндірістік емес бағытта болуы мүмкін. 
Өндірістік емес бағытка - жарғылық қызметпен байланысы жоқ негізгі құралдар жатады.

Өндірістік бяғыты бойынша - жарғылық қызметті жүзвге асырумен және нәтижесінде  пайда алумен байланысты құралдарды жатқызуға болады. Сонымен қатар  өндірістік бағыттағы негізгі құралдарға банктің дәрежесін жоғарылатуға арналған заттар (кар-тиналар, вазалар, сервиздер) жатады, себебі клиенттерді  тартуда банк беделінің маңыздылығы  сондай, банк қосымша пайда алуына ықпалын тигізеді. Алғашқы нақты  түрін сақтай отырып, олар өздерінің  кұнын жұмыстарды орындауға немесе есептелген амортизация (тозу) сомасында  көрсетілген қызметтерге аударады. 
Келесі топтарға бөлінеді:

а) ғимарат және құрылыс;

ә) компьютерлер;

б) көлік құралдары;

в) құралдар және басқа да шаруашылық құрал-саймандар;

г) басқа да негізгі құралдар.

Негізгі құралдардың есебі жинақталған  амортизацияларды есеп-тегеннен кейін  әділ баға болып табылатын, не бастапқы кұн, не қайта бағалану сомасы принциптері  негізінде жүзеге асырылады. Енді осыдан, негізгі қүралдарды бағалаудың төрт түрін көрсетуге болады: 
• бастапқы; 
• ағымдағы; 
• баланстық; 
• өтімділік. 
Негізгі құралдардың бастапқы құнына сатып алу, жеткізу бағалары және активтерді пайдалануға дайындау үшін қажетті басқа да шығындар кіреді. Сонымен қатар Халықаралық қаржылық есеп стандартына сәйкес бастапқы құнға өтелмеген салықтар, импорттық төлемдер де кіреді.

 Бухгалтерлік есептің жалпы  қабылданған қағидаларына сәйкес  негізгі құралдардың бастапқы  құны - бұл негізгі қүралдарды сатып алуга, жүргізуге, өңдеуге немесе жақсарту үшін негізгі құралдарды сатып алумен, жеткізумен немесе жақсартумен тікелей байланысты, арнайы пайдалану үшін қажетті жағдайда орнатуды қоса есептегендеғі барлық шығындарды қамтитын төленген сомалар.

Негізгі құралдардың құрылысы шаруашылық немесе мердігерлік әдіспен жүргізіледі. Капитал құрылысы бойынша келісімшартта  көрсетілген мөлшерде аванстың бірінші  бөлігін төлеу бекітілген келісімшартта  анықталған мерзімде жүргізіледі, ал қалған сомаларды төлеу 3 және 2-нысаны бойынша  орындалған жүмыстарды қабылдау актісі мен бюджетпен қарастырылған  ақша сомасы шегінде бөлімше басшысының қолы қойылған, бұрын төленген аванстарды ұстап қалудың үйлесімді есебімен нақты сомасы көрсетілген шоттарды төлеуге ұсынылған жүмыстардың  құны туралы жабдықтаушылардан алынған анықтама негізінде жүзеге асырылады. Қатар-қатар реттік ұйымдар ай сайын 27 күннен кешіктірілмей 3 және 2-нысайдағы орындалған жұмыстар актісін ұсынады.

Ұйымның бас бухгалтериясы әрбір мердігер бойынша төленген аванстардың сомасы есебінде бөлек дербес шоттар ашады. Капитал құрылысы бойынша жүргізілетін шығындар есебі негізгі құралдардың сәйкес топтары арқылы жүргізіледі. Келісімшарт қосымшаларымен бірге құрылыс және жөндеу бойынша мердігерлік жұмыстармен қатар тарифтерді, калькуляцияларды, еркін сметалық есеп айрысуларды бас бухгалтер немесе оның бухгалтерия басшылары тексеріп, қолдарын қоюлары керек. 
Ұйым қарыздың нақты сомасын төлеу нұсқауларымен қатар, негізгі құралдарды кірістеудің нүсқауларын береді, сонымен бірге келесі жағдайларды көрсетеді:

- негізгі құралдардың жалпы сомасын;

- амортизациялық аударым әдісін;

- пайдалану мерзімі мен аударылған амортизация мөлшерін;

- өтімділік қүнын;

- негізгі құралдарды өндірістік және өндірістік емес салада 
пайдалануын.

Егер құрылыс компания алған материалдар есебінен жүргізілсе, онда бөлімше материал құнын төлеу үшін материал алуға мердігердің хаты мен сенім хатының жазбаша көшірмесін банкке жібереді. Егер күрделі жөндеу қызметінің мерзімін көбейтсе, жүргізілген жұмыстар немесе негізгі құралдардың көрсеткіштері айтарлықтай жақсарса, одан оған кеткен шығындарға мыналар жатады:

• ғимарат және құрылыс бойынша:

Дт  1652 «Жер үйлер және ғимараттар»

       1860 «Басқа да дебиторлар»

Кт 1851 «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер бойынша есеп айырысу» - ҚҚС сомасында.