Екінші деңгейлі банктердің теориялық негіздері

 Форфейтинг - бүл форфейтордың, яғни коммерциялық банктің немесе арнайы компаниянын экспортерға импортердің төлеуге тиісті төлем талабын сатып алуы.

 Форфейтинг мәмілесі бойынша, алдымен экспортер өзінің тауарын несиеге алушыны - импортерді іздейді. Ал импорг^р болса, оған жай немесе 

 аударма векселін, яғни қарыздық міндеттемесін жазып беруге тиіс. һге} вексель берушінің беделі немесе қаржылық жагдайы жақсы болса, оііда вексельге кепіл беру талап етілмеуі мүмкін, дегенмен де имгюртер аудармалы векселі бойынша авалыпыны (төлеуге кепіл беруші түлғапы) табады. Осы жерде басты мән берілетіні мыналар: банк несиесінің сомасы мен мерзімі, сатып алушының төлем қабілеттілігі, аваль берушінің қаржылық жағдайы. Форфейтинг мәмілесінде үш катысушы болады:

1. Экспортер, яғни тауарды орта мерзімді несиеге беруші.

2. Импортер, яғни тауарды несиеге алушы.

3. Форфейтор, яғни мәмілені қаржыландырушы банк немесе арнайы

 ұйым.

 Форфейтинг мәмілесі бірнеше кезеңнен тұрады. Бірінші кезеңде мәміле дайындалады. Бүл кезеңде экспортер, экспортср банкі немесе импортер мәмілені бастаушылар болады. Экспортер үшін кепілдемеге қатысты форфейтордың талабын білу маңызды. Сонымен бірге, осы кезеңде форфейтор экспортердің өтінішін қарайды. Екінші кезеңде, болатын МӘІҮШК туралы ақпараттар жинастырады. Содан кейін барып, форфейтор-банк несиелік талдау жүргізеді. Келесі кезеңде экспортер вексельді алады және оған авальдың берілуін, яғни үшінші бір түлғаның кепіл беруін талап етеді. Форфейтинг механизмін мынадай екі мәміле түрінде пайдаланады:

1) Қаржы мәмілесінде - орта мерзімді қаржы міндеттемесін тезарда іске

 асыру мақсатында.

2) Экспорттық мәміле бойынша- шетелдік сатып алушыға несиеге тауар

 бергені үшін экспортерға қолма-қол ақшамен түсім түсуге ықпал ету

 мақсатында.

 Форфейтингтеуге әдетте сауда тратталары (аударма вексель) немесе

 жай вексельдер қабылданады. ■

 Форфейтингтегі  дисконт мөлшерлемесінің қүрамдас элементеріне мыналар жатады:

 • Еуровалюталар  нарығындағы несиенің қүны (ЛИБОР - Лондондық

 банкаралық пайыз мөлшерлемесі);

 • Импортер  елінің тәуекел қүны және валютаны аударуға байланысты

 тәуекел қүны 0,5%-дан 6%-ға дейін жылдық мөлшерде ауытқиды;

 • Несиені  басқаруға қатысты форфейтордың шығындары (0?5%-ға

 дейін жылдық);

 • Міндеттеме үшін алынатын комиссия (1- 1,5% жылдық).

 Банктің есеп айырысу-кассалық операциялары. Банк тәжірибесінде банктің есеп айырысу кассалық операциялары мынгдай түрлерге бөлінеді:

 • банктік  шоттарды ашу;

 • үлттық немесе шетел валгөтасында аударым операциялар;

 • алдағы уақытта валюталау күні қойылуға тиісті, үлттық валютадағы

 аударым операциялары;

 • төлемдердің шартын өзгерту не қайтару; 

19

 • валюталық операцияларға бақылау жасау;

 • шоттың архивін беру;

 • ұсақ ақшаларды ірілеп беру;

 • банктен  кеңсеге дейін немесе керісінше нақты ақшалардь

 инкассациялау;

 • құндылықтарды жеткізіп беру.

 Есеп айырысу  операциялар мынадай белгілеріне  байланысты жіктеледі:

1. Есеп айырысу  субьектілеріне қарай.

2. Есеп айырысу  обьектілеріне қарай.

3. Есеп айырысу  аумағына қарай.

4. Есеп айырысу  уақытына қарай.

5. Есеп айырысу  жүйелеріне қарай.

6. Есеп айырысу  формаларына қарай.

7. Есеп айырысу  тәсіліне қарай.

8. Құралдарына қарай.

9. Шамасына қарай.

 Ю.Кезектілігіне  карай.

 Нақсыз есеп айырысудың төлем қүжаттарының дұрыс толтырылуыня үлкен мән беріледі. Әсіресе, ондағы төлемдердің тағайындалу коды 1999 жылы ҚР-ң мемлекеттік классификаторлары төлемнің тағайындалуының бірдей классификаторларын пайдалану ережесі туралы ҚР-ң Үлттық Банк Басқармасының бекіткен қаулысына сәйкес болуға тиіс. Төлемнің тағайындалуының бірдей классификаторлары ҚР-ғы ақша-несие және валюта саясаты, сыртқы карыз, төлем балансының параметрлерін банктік жүйе жағдайында шүғыл түрде талдау, жоспарлау және бақылау ақша ағымын талдауға мүмкіндік беретін көрсеткіштер жүйесін калыптастыруға арналған. Төлемнің тағайындалуының бірдей классификаторларының қүрылымы мынадай: