Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру

Мазмұны

 

Кіріспе......................................................................................................................2

I.Бухгалтерлік   есепті ұйымдастыру................................................................3

 1.1.Бухгалтерлік есептің ұйымдастырылуы, оның құқықтық

       және  әдістемелік  қамтамасыз етілуі..............................................................

  1.2. Бас бухгалтердің  құқықтары мен міндеттері..............................................

II-Tарау. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың

  негіздері мен жалпы принциптері.............................................................  5-11

I.1. Бухгалтерлердің атқаратын міндеті және бухгалтерия құрылымы...12-17..

I.2. Бухгалтерлік есепті жүргізу үлгілері....................................................18-21

Қорытынды ...........................................................................................................

Пайдаланылған әдебиеттер..................................................................................

 

 

 

 

 

 

 

 Кіріспе

    Бухгалтерлік құжат – шаруашылық операцияларын жүзеге асыруға арналған жазбаша өнім немесе осы операцияны іс жүзінде атқаруды растау .Құжаттардағы мәліметтер бухгалтерлік есепте ағымдағы шаруашылық операцияларын көрсетуге негіз болады. Сонымен  қатар құжаттар субъектінің іс-әрекет оперативті басқару барысында кеңінен қолданылады .Құжаттар негізінде-материалдық және ақшалай құжаттардың қозғалысын, дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысу жағдайларын және т.б. тұрақты бақылау жүргізіледі. Құжаттарды-кәсіпорындар арасында дау туындаған жағдайда дәлел ретінде пайдаланады, өйткені олар атқарылған шаруашылық операцияларының жазбаша куәлігі және бухесептегі жазбалардың негізі болып табылады. Шаруашылық операцияларын ресімдейтін құжаттар-баспаханалық тәсілмен басылатын немесе электронды таратушыда жасалған және шаруашылық операциялары туралы мәліметтер жазылған бағаналар түріндегі жолма-жол сызықтар мен жолдары бар парақтар. Есептің барлық жүйесі көрсеткіштерінің толықтығы мен күмәнсіз сенімділігі рәсімдеу сапасына байланысты.

        "Бухгалтерлік  есеп пен қаржылық есеп беру  туралы" Заңның 6-1 бабына сәйкес  құжаттарға мынандай талаптар  қойылады:

• уақтылы жасау;
• позицияның сенімділігі;
• дұрыс рәсімдеу.

   Құжатта жазылған  және операцияны сипаттайтын  мәліметтер деректемелер (реквизиттер) деп аталады.

    Құжаттар-кәсіпорындар  мен адамдардың арасындағы даулар  кезіндегі жазбаша дәлелдеме.  Олар сот органдары мен төрелік  сотта әртүрлі шаруашылық шығындарын  шешуге, шарттар мен өзге де  міндеттемелерді орындауға негіз  болады.

I.Бухгалтерлік   есепті ұйымдастыру

1.1.Бухгалтерлік  есептің ұйымдастырылуы, оның құқықтық

және әдістемелік  қамтамасыз етілуі

 

     Бухгалтерлік есепті  ұйымдастыруда,шаруашылық әрекерттерді орындау барысында заңдылықтарды қадағалауда кәсіпорын басшысы жауапкершілік атқарады.Ол бухгалтерлік есептің дұрыс жүргізілуіне,барлық бөлімшелері мен қызметтерінің , кәсіпорын қызметкерлерінің орындауын қамтамасыз етуіне,есеп ұсыну үшін барлық құжаттар мен мәліметтерді ресімдеу және ұсыну тәртібінің талаптарын қамтамасыз етуде жағдай жасауы керек.

    Қазақстан Республикасында  бухгалтерлік есеп жюалпы құқықтық  және әдістемелік басқару бухгалтерлік  есеп және аудит әдістемелігі  бойынша Департамент өкілетті  болып саналатын Қазақстан Республикасының  Қаржы министрлігі қызмет атқаратын  ҚР Үкіметімен  жүзеге асырылады.

    Қазақстан Республикасында  1995 жылдан бастап бухгалтерлік  есепті нормативті реттеудің  төрт деңгейлі жүйесі бойынша бухгалтерлік есептің реформалануы жүргізілді.

    Бірінші деңгей- Қазақстан Республикасы Заңдары:

• ҚР-да бухгалтерлік есепті ұйымдастыру мен жүргізудің біртекті құқықтық әдістемелік негіздерін бекітетін «Бухгалтерлік  есепке алу және қаржылық есеп беру туралы »;
• Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі;
• Қазақстан  Республикасының Салық кодексі;

    Екінші  деңгей – ҚР Қаржы министрлігінің өкілетті органымен ( 1998 жылға дейін бухгалтерлік есептің Ұлттық комиссиясы, ал қазір бухгалтерлік есеп және аудит әдістемесі Департаменті) дайындалған және бекітілген ҚР бухгалтерлік есеп стандарттары, бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспары, ал 2006 жылдан бастап халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары.

     Үшінші деңгей – бухгалтерлік есеп стандарттарына әдістемелік ұсыныстар, шоттардың үлгі, жұмыс жоспарын қолдану бойынша нұсқаулықтар, бухгалтерлік есептің есеп тіркегіштерін толтыру бойынша нұсқаулықтар және т.б. Нормативті құжаттардың осы деңгейі  ҚР Қаржы

министрлігімен  дайындалып бекітіледі.

     Төртінші деңгей: субьектінің есеп саясаты, осы субьектінің жүргізетін есебінің нысаны, шоттардың жұмыс жоспары,  белгілі бір обьектілер бойынша есептің таңдалған әдістері талқыланатын  субьектінің өзімен дайындалып бекітіледі.

     Нормативті  құжаттардың есеп жүйесінің төрт  деңгейлі  әдісі шартты және  кему немесе арту  жағына өзгертілуі  мүмкін.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.2. Бас бухгалтердің  құқықтары мен міндеттері

 

     Кәсіпорындардағы  бухгалтерлік есеп бас бухгалтерімен  басқарылатын бухгалтериямен жүзеге  асырылады.Егер кәсіпорында бухгалтерлік  қызмет болмаса, басшы есеп  пен есеп беру жүргізуді арнайы  мамандандырылған  ұйымдарға келісімшарт ( көбінесе ол шағын кәсіпорындарға қатысты) негіздерінд тапсыруына құқығы бар.Кәсіпорынның бухгалтериясындағы    жұмыс  ереже  бойынша   бухгалтерлік   жұмыстың  мөлшері  мен көлеміне  байланысты    мынадай  негізгі  топтарға  бөлінеді :

• Есеп айырысу;
• Материалдық ;
• Өндірістік калькуляциялық ;
• Қаржылық ;

    Бас бухгалтер қызметіне кәсіпорын басшысы тағайындайды  немесе қызметінен босатады  және оған бағынады.

    Бас бухгалтер есеп саясатын құруға жауапты, бухгалтерлік есепшоттарда шаруашылық әрекерттерді бейнелеуді және бақылауды,   оралымды  ақпараттарды  ұсынуды,  бекітілген  мерзімде  бухгалтерлік есеп беруді  құруды  ,  кәсіпорынның   ішкі  шаруашылық резервтерін анықтау және   мобилизациялау мақсатында  қаржы- шаруашылық қызметтің экономикалық талдауын жүргізуді басқа қызметтермен бірге қамтамасыз етеді. Бас бухгалтер кәсіпорынның басшысымен бірге тауарлы- материалдық құндылықтар мен ақша қаражаттарын   қабылдау және беру,  сонымен қатар есеп айырысу ,  несиелік  және қаржылық  міндеттемелер мен шаруашылық  келісімшарттар үшін    негіздеме болып табылатын құжаттарға    қол қояды . Аталған құжаттар  бас бухгалтердің қолынсыз  жарамсыз  болып табылады   және  орындауға қабылданбайды. Қолтаңба қою құқығы  кәсіпорын басшысының  жазбаша үкімімен осыған  өкілетті тұлғаларға берілуі мүмкін.

      Бас бухгалтерге  келісімшарт және қаржылық тәртіпті  бұзатын және заңдылыққа қайшы  келетін әрекеттер бойынша   құжаттарды орындауға  және  ресімдеуге болмайды.  Осындай  құжаттар туралы  бас бухгалтер  кәсіпорын басшысына жазбаша  хабарлайды , ол  жазбаша  үкіммен   осы  құжаттарды   есепке  алады. Осы сәттен бастап   орындалған   әрекеттердің  заңсыздығына   кәсіпорын   басшысы жауапкершілік   атқарады.

     Бас бухгалтермен  материалды  жауапты   тұлғаларлы  ( кассир, қойма меңгерушісі және т.б. )  қызметке тағайындау  босату  және  ауыстыру  келісіледі. Алғашқы есеп құжаттарына қол қоюға құқығы бар тұлғалардың тізімі  кәсіпорын басшысы бас бухгалтермен  келісе  отырып  бекітіледі.  Шаруашылық әрекеттерді құжатты ресімдеу  және құжаттар мен мәліметтерді  бухгалтерлік  қызметке  тапсыру бойынша бас бухгалтердің  талаптары   кәсіпорынның барлық  қызметкерлері үшін  міндетті  болып табылады.

     Бас бухгалтерге  тікелей ақша қаражаты  және  материалдық құндылықтармен байланысты  жауапкершілік жүктелуі мүмкін.  Оған  чектер мен   басқа құжаттар  бойынша кәсіпорын үшін   ақша қаражаттары мен  тауарлы- материалдық  құндылықтарды алуға  рұқсат етілмейді.

     Штатында кассирі  жоқ  шағын ғана кәсіпорындарда  оның міндеті бас бухгалтермен   немесе кәсіпорын басшысының  жазбаша үкімі арқылы басқа  қызметкерлермен орныдалуы мүмкін.

     Бас бухгалтерді  орнынан босатқан кезде  қайтадан  тағайындалған  бас бухгалтерге  істерді  тапсыру  жүргізіледі.  Сонымен бір уақытта   кәсіпорын  басшсымен бекітілген   актінің  құрылуымен   бухгалтерлік есептің   жағдайы мен   дұрыс ақпараттарды  тексеру жүргізіледі.

 

 

                               I-тарау. КӘСІПОРЫНДАРДА БУХГАЛТЕРЛІК ЕСЕПТІ ҰЙЫМДАСТЫРУ НЕГІЗДЕРІ  МЕН ЖАЛПЫ ПРИНЦИПТЕРІ.

Бухгалтерлік есеп ақпараттарын сыртқы пайдаланушылар мен кәсіпорын басқарушыларының талабын қанағаттандыру үшін бухгалтерлік есеп жүйесі дұрыс ұйымдастырылуы керек.

Ұйымдастыру деп - есеп жүргізудің жағдайын, мұның құрамдас элементтерін, есеп кезеңдерін (бастапқы құжаттан бастап, бухгалтерлік қорытынды есепті тапсыру мен құжаттарды архивке өткізуге дейінгі аралық) арнайы тәртіпке сай қатаң сақтау, бухгалтерлік есеп жүргізудің түрлерін (форма), есептеу техникаларын тиімді пайдалануды айтады. Сонымен қатар бухгалтерлік есепке тән ережелер мен нұсқауларды, нормативтік заң актілерін қатаң сақтау қажет.

Кәсіпорьшдағы бухгалтерлік есеп жүйесін үйымдастырудың негізі, біздің елімізде кабылданған Заң күші бар Қазақстан Республикасы Президентінің 26 желтоқсан 1995 жылғы 2732-"Бухгалтерлік есеп жөніндегі" Жарлығында салынған. Бүл заң бухгалтерлік есеп жүйесін ұйымдастырудың тәртібі, бухгалтерлік есеп жүргізудің тиімді әдістерін қолдану, қорытьшды есеп жасап, мүны жариялау және бухгалтерлік есеп ақпараттарын анық және сенімді жасау жөнінде тиянақгы ұғым береді.

Бухгалтерлік есеп жүйесін  дұрыс ұйымдастыру жөніндегі ұстаған жалпы бағыт, кәсіпорын ішінде үстанған жекелеген есеп объектілерін жүргізу жөніндегі бағытпен ұштасқан жағдайда бухгалтерлік есеп ұйымдастыру жағынан жетідіріліп отырады.

Кәсіпорындардың технологиялық  ерекшеліктері мен ұжымдық түрлерінің ерекшеліктеріне қарай бухгалтерлік есеп кәсіпорынның өз ішінде ұйымдастырылады. Өнімдер өндірудің өндірістік негізгі ерекшеліктері бухгалтерлік есеп жүйесін ұйымдастырудың басты бағыты болып табылады. Өндірістік ерекшелік, негізінен еңбек ақы есептеу мен төлеу, өндірілген өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау мен өндірістік шығындарды жұмсау, дайын өнімдерді сату, әріптестермен аралық қатынастарға түсу, есеп айырысу т.б. есеп объектілері бойынша қалыптасады.

Есеп үрдісін тұрақгы түрде ары карай жетіддіру бухгалтерлік қызмет атқарушылар еңбегін ғылыми және алдыңғы қатарлы тәжірибе негізінде ұйымдастыру, бухгалтерлік есеп жүргізу шығындарын барынша азайтып отыру бағытымен тығыз байланысты. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп жүйесі мен талдау жүргізу үрдісіне экономика - математикалық әдістерді, әртүрлі модельдерді, мақсатты - бағдарламалық принциптерді, сондай-ақ еңбекті ғылыми тұрғыда үйымдастырудың тиімді жолдарын енгізудің рөлі зор.

Бухгалтерлік есеп ақпараттарын қалыптастыру мен жүргізу кезеңдерінде арнайы қабылданып, экономикалық өмірге енген ережелер мен әдістер сақталуы керек. Кәсіпорындарда нақтылы орын алған шаруашылық операциялары түгелімен үздіксіз жүргізіліп, өзара байланыстағы регистрлар жүйесіне түсетін бастапқы құжаттар жасау арнайы ережелер мен әдістерге сай орындалады. Сондықтан, бухгалтерлік есеп бастапқы құжаттарға тәуелді. Бастапқы құжаттарға жазылған мәліметтер шаруашылық фактлерін іске асыру жөніндегі қабылданған шешімді көрсетеді. Яғни бастапқы құжаттар шаруашылық фактілерінің іске асқандығын мәлімдейтін ақпаратгық ағын болып табылады. Шаруашылық фактілерінің орындалуын көрсететін құжаттар дәл және осы сәтте жасалып, құжат жасаушы жауапты адамдардың қолдары қойылуы керек. Бастапқы қүжаттар жасап, өз қолдарын қоюушы жауапты адамдар, құжаттардың өз уақытында және дұрыс жасалынғандығы жөніндегі дәлдік пен шаруашылық операцияларының маңыздылығы мен тиімділігі жөнінде заң алдында жауапты екендігін дүрыс түсіну кджет.

Бухгалтерлік есепке алынатын барлық қүжаттар кәсіпорынның бухгалтериясына өз уақытында тапсырылады. Бухгалтерияға тапсырылған құжаттардың заңдылығы тексеріліп, мұндағы мәліметтер мен сандық өлшемдер бағаланып, шашыранды қүжаттар өздерінің маңызы мен атқарған міндеттеріне қарай топтастырылады.

Есеп мәліметтерін сапалы дәрежеде топтастыру, жетілдірілген әдістер мен амалдарды үғымды қолдану, есеп регистрын синтетикалық және аналитикалық счеттар жүйесімен тығыз байланыстыру жөніндегі нәтижелі жұмыстарды дер кезінде үйыаддастырудың маңызы зор.

Есеп жүйесіндегі мәліметтерді жинақгап, бір жүйеге келтіріп, аналитикалық жене синтетикалық счеттар талабына сай байланыстырып, арнайы жасалган есеп регистрларына түсіріп, бұлардың негізінде қорытынды есеп жасап отыру бухгалтерлік есепті ұйымдастырудың негізгі мақсатына жатады.

Еліміздегі бухгалтерлік есеп жүйесінің халықаралық бухгалтерлік есеп стандарттарына сай жүргізілуіне байланысты бухгалтерлік есеп жұмысының маңызы мен сипаты өзгеріске түсті. Бухгалтерлік есеп объектілерінің көпшілігі өзгеріске түсіп, негізгі құралдар мен күрделі қаржы игеру, жарғылық капитал, арнайы қорлар, пайда мен шеккен зиян, т.б. есебін жүргізудің әдістемелік жолдары халықаралық стандарттарға сай есепке алынатын болды. Бухгалтерлік қорытынды есеп жасаудың қүрамы мен маңызы, тапсыру мерзімі, мүның өзінің қашан және кімге тапсырылатындығы жөніндегі өзгерістер халықаралық тәжірибеге сәйкестіріліп, қорытынды есеп ақпараттарын сыртқы пайдаланушылар үшін мүмкіндік туғызылды. Қолмен атқарылатын көптеген жүмыстардың көлемі азайып, компьютерлік жүйемен атқарылатын болды. Сонымен қатар бухгалтерлік есеп ақпараттарын пайдаланушылар саны көбейіп, есептің сапалы жасалуымен қатар есеп принциптерін қатаң сақгау жөніндегі әдістер мен амалдар кеңінен қолданылуда.