Бухгалтерлік есеп пен аудиттің жалпы құрастырылу принципі

Төлем құжатында еш бір  түзетулерге жол берілмейді. Егер олар болатын болса, онда банк бүл  тапсырманы орындаудан бас тартып, үш күн ішінде құжатты клиентке қайтарады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.3 Валюталық шот операцияларының  есебі

Резиденттер арасындағы операциялар  бойынша нормативті актілермен қарастырылған  жағдайлардан басқа барлық төлемдер тек теңгеде жүзеге асу керек. Қазақстан Республикасында резидент және резидент еместердің жүргізетін валюталық операциялары үкілетті банк пен банктік емес қаржылық мекемелері арқылы жүзеге асады. Валюталық операцияларды  жүргізудің негізі №115 2001ж. 20 сәуірде  Ұлттық Банк қаулысымен бекітілген Қазақстан  Республикасының «Валюталық реттеу туралы» № 54-1 1996ж. 24 желтоқсандағы  Заңы және «Қазақстан Республикасында  валюталық операцияларды жүргізу  ережелері» болып табылады. Қазақстан  Республикасында валюталық реттеудің  негізгі органы Ұлттық Банк болып  табылады. Өкілетті банктерде заңды  түлғалар - резиденттермен шетел валютасындағы  шоттардың ашылуы, жүргізілуі және жабылуы №266 2000ж. 2 маусымдағы «Қазақстан Республикасының банк клиенттерінің  банктік шоттардың ашылу, жүргізілу  және жабылу тәртіптері туралы» Нүсқаулықта  күрсетілген тәртіпте жүзеге асады. Заңды түлға -резиденттерінің тауарлар (жұмыс, қызмет) экспорты үшін түсетін  валюталық сомасы экспорт күнінен  бастап 120 күн ішінде міндетті түрде  банк шоттарына кіріске алынуы керек. Заңды түлғалар - резиденттер резидент емес тұлғаға төлем ақы жүргізген  кезде үкілетті банкке дүрыс ресімделген  құжаттарды (келісім-шарттар, инвойстар, коноссаменттер т.б.) үхынуы тиіс. Өкілетті банктер валюта заңының орындалуын тексеру мақсатында жүзеге асып жатқан валюталық операцияға тиісті қажетті  қосымша ақпарат пен құжаттарды талап етуге қүқылы. Ағымдағы валюталық  операциялар үкілетті банктер арқылы шектеусіз жүргізіледі.  2001ж. 31 наурызда №88 Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк Басқармасымен бекітілген 1996ж. 24 желтоқсандағы «Валюталық реттеу туралы»    Заңға    және    «Капитал    қозғалысымен    байланысты    валюталық операцияларды   тіркеу  ережелеріне»   сәйкес   капиталдың  резидент  еместен резидентке  қозғалысымен  байланысты  операцияларды     жүргізу  мен   есебін ұйымдастырудың тәртіптері бекітілген.

100 мың АҚШ доллар эквиваленттен  асатын сомада мүліктердің Қазақстан  Республикасына келіп түсетін,  капитал қозғалысымен байланысты  келесі валюталық операциялар  міндетті түрде тіркелуге тиісті:

-     120 күннен астам  резидент еместерден несие алу;

-    экспорт-импорт  мэмілелерін резидент еместермен  несиелеу;

-    Қазақстан Республикасына  резидент еместердің тікелей  және портфельді инвестициялар  түрінде инвестициялар;

-    Интеллектуалды   меншік   объектілеріне   түгел   қүқықты   иемденуіне резидент  еместердің ақысын түлеуі;

-    Жылжымайтын    мүлікке    меншік    құқығына    иемденуінің    резидент еместердің  ақысын түлеуі;

Аталған операциялардың тіркелімі  сэйкес келісім-шартты (кредиттік немесе инвестициялық мәміле, контракт, қатысушылар  келісім-шарты) және квартал сайынғы  қаражаттардың қозғалысы туралы есеп беруді қамтиды

Заңды түлғалар - резидент емес тұлғалармен заңды түлға - резиденттермен шетел валютасындағы есеп айырысулар қолма — қолсыз түрде валюталық  шоттағы қаражаттар көлемнің шегінде  ғана жүзеге асады. Валюталық қаржылар келесі күздерден құрылуы мүмкін:

-    экспортты валюталық  түсім;

-    жарғылық капиталға  үлес;

-    резидент еместердің  қаржылық күмегі (гранттар);

-    үкілетті  банктердің,  шетел  банктердің,  қаржылық  ұйымдардың және басқа да шетел  заңды түлғаларының валюталық  несиелері;

-    үкілетті банктер  мен үкілетті ұйымдар арқылы  ішкі нарықта теңгеге сатып  алынған валюта;

Орындалған жұмыстар мен  күрсетілген қызметтерге шетелдік валюта, яғни шетелдің ақшасы арқылы есеп айырысу сол операция жасалған күні Қазақстан Республикасы Ұлттық Банк мекемесі белгілеген ақша айырбастау курсы бойынша Қазақстан Республикасының  Ұлттық валютасымен (теңгемен) күрсетілуі тиіс.

Шаруашылық субьектілері ақша қаражаттарын пайдаланады және әртүрлі мынадай валюталарда:

1)  үлттық;

2)  еркін айырбасталатын (шетелдік басқа валюталарға еркін  және шектеусіз айырбастал атын);

3)  түйық   (айырбасталмайтын)   валютада   (жақьін   шетел   мен   дамушы елдердің үлттық  валюталары);

4)  клиринг валютасында  (қарсылама талаптар мен міндеттемелерді  үзара есепке   алу   негізінде   қолма-қолсыз   есеп   айырысуға   қатысушылар келіскен валютада) операциялар жасайды.

ҚР  Ұлттық Банкі  Басқармасының   1997  жылғы  2  мамырдағы  №  206 қаулысымен бекітілген «Қазақстан Реслубликасында  валюталық операцияларды жүргізудің ережесіне» сәйкес валюталық операцияларды  жасау үшін заңды және жеке тұлғалар үкілетті банктердің бірінде валюталық  шот ашады. Шотты ашу үшін заңды  түлғалар түмендегі құжатты тапсырады:

1)  Валюталық шотты ашу  туралы үтініш;

2)  Қүрылтай құжаттарының  нотариалды расталған күшірмесі;

3)  Өкілетті түлғалардың  қойған қолдары мен мүртабан  белгісінің үлгілері;

4)  Мемлекеттік тіркеу  туралы куэлік;

5)  Салық   түлеуші   ретінде   есепке   қойғаны   туралы   салық   орғанының  анықтамасы.

Резидент заңды тұғалардың валюталық шотты, жүргізуі және жабуы  «Клиенттердің екінші деңгейдегі банктерде  банк шоттарын ашу, жүргізуі және жабу тәртібі туралы» 1997 жылғы 4 наурыздағы №61 Нүхқаулықта күзделген тәртіппен  жүргізіледі.

9- «Шетелдік валютадағы  операцияларының есебі» БЕС -ына  сэйкес валютадағы операциялар  болып табылады. Мүндай кезде  субъект:

1.  Мүлікті (тауарлы  -материалдық қорларды, негізгі қүралдарды  және т.б. айналым активтерін) шетелдік валютаға сатып алады  немесе сатады.

2.   Түленуге немесе  алынуға тиіс сомасы шетелдік  валютада белгіленген несиелерді  алады немесе береді.

3.   Өзгедей  жолмен  активтерді  шетелдік  валютаға  сатып  алады  немесе сатады,   шетелдік   валютамен   үзіне   міндеттеме   алады   немесе   сол міндеттемелер бойынша валютамен  есептеседі.

Заңды түлға - резиденттерге  валюталық оп ерация бойынша есеп айырысуды қолма-қол нысанда жүзеге асыруға рұқсат берілмейді. Валюталармен операциялар жүніндегі бухгалтерлік есептегі жазулар бухгалтерлік есептің  шоттарында операция жасалған күнгі  ¥лттық Банктің бағамына қайта есептелген ҚР-ның валютасында күрсетілуге  тиіс. Бұған қоса, валюталық шоттардағы ақша қаражаттарының қозғалысы туралы және шетелдік валютадағы басқа операциялар  бойынша талдамалы шоттағы жазулар  сонымен бірге есеп айырысу немесе төлем валютасында жүргізілуге  тиісті.

Шетелдік валютамен есеп айырысу эдетте мынадай нысандарда жүргізіледі:

1)  Банктік аударым-бүл  бір банктің төлем тапсырмасының  басқа банкке пошта   немесе   телеграф   бойынша   салып   жіберуімен   жүргізілетін операциясы;

2)  Құжаттамалық инкассо  - бүл импортшыдан (түлеушіден) ақша  сомасын немесе тауар құжаттарына  қарсы белгілі бір мерзімде  түленетіндігін растауды алуға  экспортшының (кредитордың)

үз банкіне берген талсырмасы;

3)  Қүжаттамалық   аккредитив   -   бү_л-импортшы   клиентінің   талсырмасы негізінде     экспортшының     пайдасына     берілген     банктік     ақшалай міндеттеме.

Валюталық    шоттар    бойынша    операциялар    мынадай    құжаттармен ресімделеді:

1.   қолма-қол   валютаның   (түсім,   пайдаланыпмаған   сома,   есеп   беретін сомалар   және   басқалар)   келіп   түсуі   валюталық   кіріс   ордерімен ресімделеді;

2.   қолма-қол   валютаның   берілуі   (шығысы)   -валюталық   шығыс   касса ордерімен (тапсырмамен);

3.  шетелдік жүрген бенефициарға (алушыға) валюта қаражатын аудару  аударым үтінішімен ресімделеді.

Валюталық  шоттар  бойынша  операциялардың  есебі  түмендегі  активтік шоттары бойынша жүргізіледі:

-    431-«Ел ішіндегі  валюталық шоттардағы қолма-қол  ақшалар»

-  432 «Шетелдегі валюталық  шоттардағы қолма-қол ақшалар. 432-шотты  шетелдегі банктерде шоттары  бар заңды түлғалар пайдаланады.  Мүндай шотты ашу және сол  бойынша операциялар жасау ҚР  Ұлттық Банкінің берген алдын  ала рүқсаттың болуын талап  етеді.  Бұл  орайда шаруашылық  жүргізуші субъектісі аталған  шоттардағы қаражаттардың қалдығы  бойынша және басқа да мэліметтер  бойынша  есептемені   ҚР  Ұлттық  Банкі   белгілеген   нысанда  және  мерзімде тапсыруға   міндетті.   431   шоттың   дебеті   бойынша   бастапқы   қалдық,   ақша қаражаттарының  түсуі және  соңғы қалдық күрсетіледі.  431-шоттың кредиті бойынша субьектінің  валюталық шотынан қаражаттардың  есептен шығарылуы (аударылуы,  берілуі) күрініс табады. 431- шоттың  кредиті бойынша операциялар  банк күшірмесінің негізінде  №2 журнал-ордерге, 431-шоттың дебеті  бойынша №2 ведомостьке жазылады. Жиынтық айналым мен сальдо  ай соңында Бас кітапқа күшіріледі.

431 - шот бойынша түмендегідей  шаруашылық операциялары жүргізіледі:

1.   Экспортқа   жүнелтілген   өнімдер   мен   күрсетілген   қызметтер   үшін шетелдік сатып  алушылардан түсім түскен кезде  Д-т 431 К-т 301;

2.   Әртүрлі шетелдік  дебиторлардан берешектің келіп  түсуі Д-т 4312 К-т 334;

3.  Бүрын берілген аванстардың  түсуі (қайтарылуы) Д-т 431 К-т 351,352;

4.  Шетелдік валютадағы  шоттан ел ішіндегі валюталық  шотқа келіп түскені Д-т 431 К-т  432

5.  Қүрылтайшылардың жарғылық  капиталға салымы шетелдік валюртамен  түскен кезде Д-т 431 К-т 511

6.  Шетелдік валютамен  несие, займ алу Д-т 431 К-тр 601-603;

7.  Шетелдік валютамен  аванс алынғанда Д-т 431 К-т 661,661;

8.   Тауарлы материалдық  қорларды жеткізуге, жұмыс және  қызмет үшін шетелдік валютамен   берілген аванс (алдын ала төлем)  Д-т 351, 352 К-т 431;

9.   Шетелдік валюта  аккредетивке есептелді Д-т 421 К-т 431;

10.  Банктерден қолма  қол шетел валютасын алу Д-т  452 К-т 431;

11. Несиелер, займдар берешек  үтелді (қайтарылды) Д-т 601-603 К-т 431;

12. Шетелдік жеткізушілердің  шотын түлеу Д-т 671 К-т 431;13

13.  Өзге кредиторларға  берешектерді үтеу Д-т 687 К-т  431;

14. Еншілес,    тэуелді    және    бірлесіп    бақыланатын    заңды    түлғаларға берешектерді  үтеу Д-т 641-643 К-т 431;

15. Теріс бағамдық айырма  Д-т 844 К-т 431;

Есеп айырысу мен валюталық  шот боынша операциялардың есебін келесі беттегі №1 сызбадан күруге болады.

 

 

 

Есеп айырысу мен валюталық  шотгар операцияларын есепке алудың сызбасы.1

№1 сызба

Ақшалай чектер  Нақты жарнаға хабарландыру  Төлем тапсырмасы  Төлем талап тапсырмасы

г      ғ  1 

Банк күшірмесі 

т 

43 і,432,441 дебеті бойьшша №2 ведомость   431, 432, 441 кредиті бойынша журнал ордер 

г 

Бас кітап 

г    

 

 

 

 

Қаржылық  есеп беру  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ Тарау. Касса операцияларының  есебі.

 

Қолма қол ақшаларды қабылдау, сақтау және жүмсау үшін шаруашылық жүргізүші  субьектілерде касса болады. Касса - бүл қолма қол ақшалар мен  үзге қүндылықтарды қабылдауға, беруге және уақытша сақтауға арналған, арнайы жабдықталған, яғни едені мен түбесінен  ешқандай адам кіре алмайтындай етіп жабылған, терезесі мен есігіне темірден тор қойылған және дыбыстық белгі  беретін қондырғылар орнатылған, үрттен сақталатындай түрлі материалдармен қалталып жасалған бүлмеде орналастыруды  қажет ететін оқшауланған үй-жай. Касса операцияларын орындау  кассирге жүктеледі. Кассадағы нақты  ақша қаражаттары кассирдің мүрі сургуч арқылы басылып жабылатын  сейфте немесе темір шкафта сақталынуы тиіс.  Бұл  сейфтің кілті мен  сургуч басатын мүр кассирде, ал кілттің екінші данасы белгіленген  ыдысқа салынып, аузы жабылып, кассирдің  мүрі басылып, кәсіпорын, яғни субьектінің  басшысында сақталады. Кассир жұмыс  күнінің соңында кассаның тиісті жерлеріне тиісті мүр таңбасын басып, күзетшіге тапсыруы тиіс. Кассадағы  ақшаның түгелдігіне жұмысқа  деген немқүрайдылық пен салақтық салдарынан кәсіпорынның, субьектінің  шеккен зардабына, әдейі қастандықпен немесе арам ниетпен істелген эрекет негізінде кәсіпорынға, ұйымға келтірілген  шығындарға касса қызметкері, яғни кассир толық жауап береді. Кәсіпорындар мен үііымдарда, субъектілерде кассирлік  жұмысқа қызметкердің тағайындалғаны, орналасқаны жайлы бүйрық шыққаннан  кейін касса қызметкерін касса  опрацияларымен таныстырып, кәсіпорын, яғни шаруашылық субьектімен кассир арасында жеке материалдық жауапкершілікке  келісім шарт жасалуы керек. Касса  операцияларының есебі ҚР ¥лттық Банкі Басқармасының 1993 жылғы 23 шілдедегі  № 24 хаттамасымен бекітілген «Қазақстан Республикасының касса операцияларын  жүргізудің уақытша тәртібіне» сэйкес жүзеге асырылады.

Кассир ақша қаражаттарын банк мекемелерінен ақша чектері  бойынша алады.

Кассалық ордерлер кассадағы  ақшалай операциялар бойынша  негізгі бастапқы құжаттар болып  табылады. Қолма қол ақшаларды  кассаға қабылдау бас бухгалтер  немесе ол үкілеттік берген түлға  қол қойған КО №1 нысанындағы кіріс  касса ордері бойынша жүргізіледі. Қолма қол ақшаларды кассадан беру КО №2 нысанындағы шығыс касса  ордері (ІПКО) бойынша немесе шығыс  касса ордерінің мүртаңбасы қойылып, тиісті түрде ресімделген құжаттар (төлем ведомосі, қолма қол ақшаны беруге үтініш, шоттар) бойынша жүргізіледі. Шығыс касса ордеріне бас бухгалтер  мен басшысының қолы қойылған болу керек. Егер шығыс касса ордеріне қоса берілетін құжахта рұқсат ету  туралы басшының қолы болса, онда оның ордерде қойған қолының болуы  міндетті емес. Субъектінің кассасынан адамдарға кассалық шығыс ету  ордері бойынша ақша берген кезде  касса қызметкері нақты ақша алушы  адамның түл құжатын немесе үзін куэландыратын басқа да құжаттарын күрсетуді талап етеді. Сонымен  қатар касса   қызметкері   осы   күрсетілген   құжаттарда   берілген,   яғни   жазылған деректерді нақты ақша алушы адамның  алы-жүнін, құжатының нүмерін және ол құжатты кім бергендігін, қай  уақытта берілгендігін кассалық шығыс ету ордеріне жазуы керек. Кассадан нақты ақша алушы адамдар  кассалық шығыс ету ордеріне алып жатқан соманың теңгедегі бүлігін  жазумен, ал тиынын сандармен күрсетеді.