Бизнес жоспар

• сатып алушылар және тапсырма берушілермен есеп айырысу;
• векселдік есеп айырысу;
• аванс бойынша есеп айырысу;
• кынәрат бойынша есеп айырысу;
• бюджеттен тыс төлемдермен есеп айырысу;
• еңбек ақы бойынша есеп айырысу;
• еншілес кәсіпорындармен есеп айырысу және басқалар.

Талдау  барысында дебиторлық берешекті жоспарлау кезінде оны қайтарудың жолдарын қарастыру керек. Бұл мүмкіндік дебиторлық берешектің сапасына  байланысты: кім?, жағдайы қалай?, жоспары қандай?

Пассивті талдау. Талдау барысында меншікті және қарыз қаражаттың мөлшерін бағалау керек. Бұл талдау мынандай бөлімдерде жүргізілуі керек: меншікты қаржы (жарғылы қор, резервтык қор, арнайы қор, алдағы шығын мен төлемдер қоры, мақсатты қаржыландыру, жолгерлік міндет, құрылтайшы мен есеп айырысу, бөлінбеген табыс); қарыз (ұзақ мерзімді қаржы міндеттемелері, ұзақ мерзімді банк несиесы, ұзақ мерзімді қарыз, қысқа мерзімді қаражат міндеттемесы, қысқы мерзімді несие, қысқа мерзімді қарыз, есеп айырысу және басқада қысқа мерзімді несиелер).

Меншікті және қарыз мөлшерінің өсуін немесе азайуын, өзара қатынасының өзгерістерін анықтау керек. Нарықты экономика жағдайында меншікті қаржының жалпы қаржының мөлшеріне қатынасы 60% болса, дұрыс деп есептелінеды. Меншікті қаражаттың жалпы қаражат қатынасы меншіктік коэффициент деп аталады. Жоғарда көрсетілген бұл коэффициенттың мәні, өнеркәсіпты инвесторлар назарын аударуға көмектеседі.

Талдаудың маңызды бөліктерінің бірі болып, ұзақ мерзімді және материалды емес активтерды қаржыландыру көздерін қамтамасыз ету сәйкестілігі, сонымен қатар ағымдағы активтерды қаржыландыру көздерін зерттеу. Негізгі және айналым қорды құрауда, меншікты қаржылық көзінің үлесінің өскен немесе кемігенін анықтау керек. Қандай мөлшерде жетпей жатқан қаржыға қысқа мерзімды қаражат міндеттемелері алу қажеттігін анықтайды.

Кей жағдайдайларда айналымды қаражатты қаржылау үшін жарғылықты капитал пайдаланылады. Айнымалы қаражат қорына бағытталатын жарғылық  қордың мөлшері жарғылықты капиталдан меншікті капиталдың ұзақ мерзімді және материалды емес активке жұмсалған қаржыны алып тастағанға тең. Талдау барысының негізгі бөлігі, меншікті айналым қаражатының мөлшеріне әсер ететін факторларды табу болып табылады, келешекте қаржы жоспарында көрсету үшін.

Талдау  кредиторлық қарыздарды бағалаумен аяқталады. Қарыз болудың себептерін дәл анықтау керек. Ол үшін қарыздарды мынындай бөліктерге бөлеміз:

• тауар, жұмыс және қызмет үшін;
• вексельдер үшін;
• аванс үшін;
• сақтандыру үшін;
• бюджеттен тыс төлемдер;
• бюджетке төлемдер;
• еңбек ақы және әлеуметтік қажеттіліктер үшін төлем;
• еншілес кәсіпорындармен арадағы төлем.

Айтылған  мәселелер дебиторлық берешек пен  кредиторлық қарызды салыстыруға  және оны азайту жолдарының жоспарын құруға көмектеседі.

Талдаудың қортындысында төлем қабілеттілігі мен қаржы жөніндегі орнықтылықты бағалау керек.

Төлем қабілеттілігі мынадай көрсеткіштердің көмегімен бағаланады:

• ағымдағы өтімділік коэффициенты;
• сына өтімділік коэффициенты;
• жалпы өтімділік коэффициенты;
• меншікті қаржымен қамтамасыз ету коэффиценты;
• төлем қабілетін қалпына келтіру коэффиценты.

Қаражат жөніндегі орнықтылық болашақтағы төлем қабілеттілігін бағалайды, сондықтан қаражатты жоспарлауда оның орны жоғары. Сонымен қатар ол қарыз, меншікті және қорытынды капиталдың ара қатынастарын көрсететін коэффициенттер арқылы бағаланады. Мұндай көрсеткіштерге мыналар жатады:

• қарыз қаржының жалпы капиталдағы үлес салмағы;
• қарыз қаражаттың меншікті капиталдағы үлес салмағы;
• ұзақ мерзімді несие мен қарыздардың активтерді қаржыландырудағы меншікті қаржылармен салыстырғандағы үлесі;
• меншікті қаржыны оңтайластыру коэффициенты;
• амортизацияның жинақталу коэффициенты;
• негізгі қордың нақты бағасының жалпы қаржыға қатынасы коэффициенты;

кәсіпорынның несиеның пайызын төлеу қабілеті.

 Табыс және қаражат түсімін жоспарлау өнеркәсіптің жоспар жылындағы ақша ағын қозғалысының есептеріне жүгіне отырып, жасалады. Ақша ағымының қозғалысын есептеудің негізгі мақсаты, кәсіпорын шаруашылық қызметінің арқасындағы ақша қозғалысын бақылауға мүмкіндік алу. Ақша ағыны, ақша қорының артықтығын немесе жетімсіздігінің мөлшерін анықтауға және жоспарлауға мүмкіндік береді. Осыған байланысты айналымға қажетті несие ресурстарының мерзімін, мөлшерін, несие пайызын анықтауға болады.

Табыс және қаражат түсімінің көздері мыналар болып табылады:

• өндірістік – шаруашылық қызметтерінің нәтижесіндегі табыс;
• амортизациялық төлем;
• орнықты пассивтер;
• құнды қағаздарды сатудан,  уақытша бос ақшаны қаржы операциясына қосу арқылы түскен қаржы;
• занды және жеке тұлғадағы еңбек коллективтерінің мүшелерінің мүшелік жарнасы;
• ұзақ мерзімды банк несиесі;
• қарыз;
• құрмалдық және қайырымдылық жарнасы;
• құрылысқа үлескерлікпен қатысу нәтижесіндегі түсім қаржысы;
• қүрылыс процесінде жұмылдырылған қаражат ресурстары, сонымен қатар осы жұмыстардың өзіндік құнын төмендету және ішкі ресурстарды жұмылдыру нәтижесінде түскен түсім.

Негізгі табыс және түсімнің көздерін жоспарлаудың әдістемесін қарастырамыз.

  Табыс. Табыс жөніндегі жоспарды былай құруды ұсынады:

• жоспарлау жылының бағасы және шарттары бойынша;
• алдынғы жылдың бағасы және шарттарымен үйлесетін жағдайда;
• қолда бар баға мен шарттар бойынша.

Бағаның өзгерісін толық және жан-жақты есепке алу, былтырғы жылдың есептемесінің деректерін пайдалану және болашақ пен ағындағы жоспардың сәйкестігін қамтамасыз ету үшін табыс алғашқыда былтырғы жылдың бағасы мен шарттарында есептелінуі керек. Болашақ жоспармен салыстыру үшін есептеулер болашақ жоспарда белгіленген бағамен есептелуі керек.

Сонымен қатар өндіріс шығыны және табысқа бағаның, тарифтың, еңбек ақы төлеу шартының және де басқа факторлардың әсерін анықтау орынды болып табылады.

Жоспардың нәтижесі болып балансты табыс табылады. Ол мыналардан құрылады:

• Негізгі өндірістің өнімдерін сату, жұмыс істеу және қызмет көрсету нәтижесінде түскен табыс;
• басқа өтімдерден түскен табыс, мысалы, негізгі қорды және кәсіпорындағы керексіз болған мүлікті сату;

өткізуден тыс операциялардан түскен қаржы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

4.Шығын және аударым жарнасын жоспарлау

Кәсіпорынның  шығыны және төлемі қаражат жоспарының 2 - бөлімін құрайды. Қаражат жоспарлау шығын бөлімінде шығынның мынандай баптары қарастырылады:

• қорлану, тұтыну, резервтегі қорға жіберілетін төлемдер мен қайырымдылық мақсатындағы төлемдер;
• кәсіпорынның қарамағында қалатын еркін табыс;
• кәсіпорынның қарамағындағы қалатын амортизациялық өтелім ;
• басқадай шығын;
• шығындар мен өтелімдердің қорытындысы;
• табыстан шығыстың асып түсуы (+), немесе шығыстың табыстан асып түсуі (-).

Қаражат жоспарының бұл бөлімінде кәсіпорынның табысы мен басқадай қаражат ресурстарынан қаржыланатын кәсіпорынның өндірісінің өсуы мен өркендеуіне, әлеуметтік - мәдени және еңбек коллективінің тұрмыстық мұқтажын қамтамасыз етуге қажетті және де басқа шығындар қарастырылады.

Қаражат ресурсын пайдаланудың нақты бағыты мен пропорциясын кәсіпорын өзі анықтайды. Бұл стратегиялық жоспарлаудың жетістігі болып табылады.

Заң жүзінде мемлекет бюджетіне салық және түсім шамасына әсер ететін табыс құрамы ғана реттеледі.

Нақты экономика  теңдемелі стратегия және тактика жағдайында тиімді қызмет ету үшін кәсіпорынның үш қоры болған жөн:

• қорлану қоры;
• тұтыну қоры;
• резервтік қоры.

Қорлану қоры мына жағдайлар үшін керек:

• күрделі құрылысты қаржыландыру, меншікті айналым қорын өсіру, ғылыми – зерттеу және жобалау жұмыстарын жүргізу;
• ұзақ мерзімды несиенің пайыздық төлемін өтеу.

Тұтыну  қоры мынандай шығындарды жабуға пайдаланады:

• жылдық қорытынды бойынша еңбек ұжымына берілген сый ақы;
• бір жолғы еңбек ұжымының мүшесіне көрсетілген көмек;
• өндірістік тапсырманы аса маңызды орындағаны үшін жұмыскерге берілген сыйлық ақы;
• кәсіпорынның жұмыскерлеріне мәдени – тұрмыстық қызмет көрсету;
• тұрғын үй, балалар және мәдени – спортық бөлімшелерді салу және күрделі жөндеуден өткізу;
• еңбек ұжымының мүшелерін тамақтандыруға демеу қаржы.

Бұл қорлардың  ара салмағын кәсіпорын өзі анықтайды. Шаруашылық тәжірибесінің мәліметтеріне қарағанда ең тиімді ара салмақ: қорлану қоры – 60%, тұтыну қоры – 40%.  Резервтік қор кәсіпкерлік қызмет кезіндегі қауіптік нәтижесінде алынбай қалған табыстың орнын толтыру үшін қажет. Бұл қаражат, жоспардың кейбір тармақтарын өзгертуге жұмсалуы мүмкін, егер әртүрлі жағдайларға байланысты жоспардың орындалу барысы жоспарда көрсетілгеннен басқаша жолмен кетсе.

Қаражат жоспарының негізгі шығын баптарын жоспарлаудың әдістемесін қарастырамыз.

Күрделі қаржы жұмсалымы. Күрделі қаржы жұмсалымы қаржыландырудың көлемді бөлігын құрайды, ұлғайту, қайта құру және өндірістің және өндірістік емес, негізгі қорды техникалық қайта құруға жұмсалады.

Күрделі қаржы жұмсалымының көлемі және құрылымын кәсіпорынның өздері анықтайды. Қаржыландыру қызметі мемлекет тұрғысынан реттеледі, сондықтан жоспар құру негізінде кейбір шектеулер болуы мүмкін. Күрделі құрылыс қызметін көрсету үшін лицензия болу керек. Оны жүргізу үшін проектіге, төлемнің декларациясы және қаржыландыру көзіне мемлекеттік сараптама қажет. Күрделі құрылыста жоспарлауға қажетті негізі құжаттар болып мыналар табылады:

• қаржыны дұрыс пайдалануды қамтамасыз ететін проект – сметалық құжаттар;
• лицензия;
• мемлекеттің құрылысқа жер бөлуі туралы шешім;
• құрылысты жүргізушімен келісім.

Күрделі қаржы жұмсалымының көздері меншікті және қарыз қаражат ресурсы болуы мүмкін. Оның құрамы және құрылымын жоспарлау кезінде қаржыландыру белгілі бір тәртіп бойынша жасалынуы керек.

Меншікті айналым қаржысының өсімі. Қаржыландырудың жоспарын жасауда меншікті айналым қаржысының көлемін ұлғайтудың негізгі болып, айналымды қаржыны жоспарлы кезеңінің аяғына құру есептемелері жатады. Жоспарлы жылдың басымен салыстыру арқылы оның өзгерісін байқауымызға болады.

  Айналым қордың нормасы деп, айналым қаржысының ең кіші мәнін азаймайтын жағдайды қалыптастыратын қаражат ресурсының көлемін айтамыз. Айналым қоры деп отырғанымыз, шикізат, материалдар, отын, қоймадағы дайын өнім. Нормативтің өзгерісін есептеу үшін қосымшадағы 6-шы кестеде жазылады. Есептеуде мынандай ережені ұстанған жөн:

Шикізат, негізгі және қосымша материалдар, отын нормаларын анықтағанда, өндіріске кететін шығының әрбір мәлімет бойынша бір күндік шығынды оның күндік қосалқы қор нормасына көбейту арқылы есептеу керек.

Айналымды қордың күндік нормасы шикізат пен негізгі материалдардың түрлері бойынша мыналардан құралады:

• қосалқы қор жолы – ақысы төленген материалдың жолға кеткен уақыты;
• қосалқы қор технологиясы – түсіруге, қоймаға, орналастыруға және  өндіріске дайындауға кеткен уақыт;
• сақтандыру қосалқы қоры (ағынды қосалқы қордың 50%- ы).

Аяқталмаған өндіріс және қоймадағы дайын  өнім бойынша көлемі қосалқы қор нормасы жалпы өндірістік өнімнің өзіндік және тауарлы өнімнің өндірістік өзіндік құнына енетін бір күндік шығынға көбейту арқылы есептеледі.