Ақша қаражаты

     Жеке  тұлғалардың көбі қаржы нарығында  үлкен көлемді іс жүргізбейді.  Сондықтан олар делдалдар арқылы  тапсырыстарын өткізеді,олар осындай шағын тапсырыстардың жинап бір үлкен тапсырыс жасайды да, немесе тапсырушылар атынан «нарық құрып» өз қоймаларынан сатады. Сол уақытта делдалдар өздері капитал иелері болады.

  

Әр қаладағы қор биржаларының айналымы. ЖҰӨ- нің  пайыз мөлшерлемесі(1988 ж)

  

                  Лондон

                  Фанкфурт

                  Париж

                  Цюрих

                  Милан

                  Брюссель                             43.8

                            8.6

                            7.1

                              

                            37.7

                            3.8

                            7.0 

     Жоғарғы  кестені қарастырғанда мынаны  ескеріп отыру керек: қор биржаларының  айналымдарын ЖҰӨ - нің пайыз  мөлшерлемесі ретінде көрсетіп, біз тек қана осы сандарға шкала құрамыз. Соңғылары қарапайым кісіге үлкен боп көрінеді де, қаржы нарығы үлкен ойынхана ретінде көрінеді, бірақ шынында бұл делдалдар өз клиентіне әр түрлі қызмет көрсетуге тырысуынан бәсекелестіктің дамығанын көрсетеді.

     Нарық  түрлі формаларға ие. Ең алдымен  барлығы қағаздар нарығы болады. Оларда қалың делдалдар тобы  бір біріне әр түрлі асығыста  жазылған қағаздарын көрсетіп  дауласып тұрады. Ал шыныда биржалар  қазіргі заманда компьютерленген  және олардың мүшелері көптеген мәмілелерді өз терминалынан тұрмай ақ жасайды. Компьютерлендірудің арқасында және биржалардың автоматтандыруынан бүкіл континет биржалары бір бірімен телефон арқылы күні түні байланысады. Келешекте бір дүниежүзілік нарыққа бірігіп кетуі де мүмкін.

    Тәуліктің  келген уақытында дүниенің бір  жерінде биржа жұмыс істейді.  Франфурт немесе Париж биржалары  ашылайын деп жатқанда, Сингапур  мен Гонконгтегілер жұмысын доғарып  жатады. Осы айналым төменгі кестеде  көрсетілген.

    

         2.2  Қор биржасы.

     Қор  биржасы- бұл құнды қағаздар  қалыпты айналысына қажетті жағдай  жасау, бұлардың нарықтық бағасын  анықтау және олар жөнінде  ақпараттар тарату өз қызметінің  ерекше тақырыбы болып табылатын  ұйым.

     Қор  биржасы құнды қағаздардың екінші нарығын ұйымдастырады. Биржадан тыс нарық әлбетте құнды қағаздардың шығарылымын қамтиды. Онда несие-қаржы институттары ұжымдық салушы ретінде іс - әрекет   жасайды. Биржадан тыс нарыққа көбінесе облигациялардың үлкен бөлігін орналастырады. Биржада керісінше құнды қағаздардың бұрынғы  шығарылымдары, негізінен акционерлік қоғам акциясының бағасы белгіленеді.

     Қор  биржасы жабық акционерлік қоғам  формасында құрылады және кемінде үш мүшесі болуы тиіс. Тек қор биржасынығ акционері ғана оның мүшелері бола алады. Ол коммерциялық емес ұйым, оның мақсаты пайда табу емес, өзін - өзі өтеуге негізделген және өз қызметінен өзінің мүшелеріне табыс төлемейді. Қор биржасы инвестиция институты қызметімен шұғылданбайды, бірақ биржаға құқық беретін өз акцияларынан шығарып, сата алады. Қор биржасы кәсіпорындар туралы заңға сәйкес  тіркеліп, Қаржы министрлігінде құнды қағаздармен биржа жұмысын жүргізуге лицензия алады.

     Қор  биржасы мен басқа биржалардың қор бөлімдері заң тәртібімен бекітілген ереже, биржа жарғысы, құнды қағаздармен жасалатын мәмілелердің ішкі ережесі негізінде жұмыс істейді.

     Бағалы  қағаздармен жасалатын операцияларды  жүзеге асыру негізгі міндеттеріне  кіретін инвестиция институттары, сондай – ақ  мемлекеттік атқару органдары қор биржаларына мүше бола алады. Олардың тапсыруы бойынша құнды қағаздарды сатып алу және сатуды бойынша құнды қағаздарды сатып алу және сатуды делдалдар мен дилер атқарады.

  Делдалдар  (брокер) - мәміле жасау барысындағы тапсырма бойынша белгілі бір төлем ала отырып, жұмыс істейді. Қазіргі жағдайда делдалдық фирмалар жүргізеді.

    Дилер  – құнды қағазды сатып алу  және сатумен өз атынан және  өз есебінен айналысатын делдал, бұлар – жеке  фирмалар, банк, жеке адамдар, қор биржасы мүшелері.

    Қор  биржасының қаржы қызметін мыналардың  есебінен жүзеге асырылуы мүмкін:

   - Қор  биржасының оған мүшелікке ену  құқығын беретін акцияларын сату;

   - Қор  биржасы мүшелерінің мүшелік  жарналары;

   - Биржада  жасалған әрбір мәміледен алынатын биржа алымы;

   - Биржа  қызметінен түсетін басқа табыстар.

   Биржаның  табыстары оның қызмет ауқымын  ұлғайту мен жетілдіруге байланысты  шығындарды жабуға жұмсалады.

Қорытынды.

   Қазақстан  экономикасының шаруашылық жүргізудің  нарықтық қатынастарына көшуі сатып алу сатудың нақты объектісі ақшаның ролін шұғыл қажет етеді.

      Валюта нарығы деп шетелдік  валютаны сатып алу жөніндегі  әлеуметтік экономикалық және  ұйымдық жүйесі болып табылады.

    Қорытындылап  айтатын болсақ қаржы нарығы құнды қағаздар айналысына байланысты экономикалық қатынастар және мемлекеттің бүкіл ақша қорынын жиынтығы.

      Еуропалық рынок валютаны шетелдерде  жүргізілетін опеацияларға қатыстыруға  негізделген қысқа және орта  мергімді несиелердің халықаралық  рыногы. «Еуро » сөзі тек Батыс Еуропа шеңберіндегі рынок дегенді ғана білдірмейді, ол шетел банктерінің есебіндегі валюталардың   (доллар, марка, цена) қарызға беру үшін қолданылады. 

Валюталық жүйе және валюта бағамының  қалыптасуы 

Валюталық жүйе — ұлттық зандылықтармен немесе мемлекет аралық келісім шарттармен бекітілген валюталық қатынастарды ұйымдастыру және реттеу формасын білдіреді.

 Валюталық  жүйелер үш түрге бөлінеді:

1. ұлттық валюталық  жүйе

2. дүниежүзілік  валюталық жүйе

3. аймақтық немесе  мемлекет аралық валюталық жүйе Валюта бағымының қалыптасуы — көп факторларды процесс.

 Валютаға  сұраныс мен ұсынысқа әсер  ететін факторлар мыналар: инфляция  қарқыны; процент мөлшерінің деңгейі;  бағалы қағаздардың табыстылық  деңгейі; төлем балансының жағдайы.

 Бұл факторлар елдің экономикалық жағдайын білдіретін факторлар. Мысалы, егер басқа факторлар кері әсер етпесе, басқа елдермен салыстырғанда елдегі инфляцияның бағамы солғұрлым төмен болады. Елдегі ақшаның инфляциялық құнсыздануы оның сатып алу мүмкіндіктерін төмендетіп және валюта операциясының құлдырау тенденциясын тудырады. 

II. Валюталық операциялар  есебі

2.1. Валюталық  шотты ашудың, жүргізудің және  жабудың тәртіптері

 Өкілетті  банктер мен айырбастау пунктері  арқылы шетел валютасын сатып  алу-сатуды екі жақты мәмілелер кезінде сатып алушылар мен сатушылар теңгені валюталарға айырбастау құнын дербес белгілеуге құқылы.

 Заңды тұлғалар  — резиденттер шетел валютасын  ішкі валюта рыногында сатып  және шетел валютасымен несиелерді  алып, резиденттер еместермен есеп  айырысуды жүзеге асыру үшін және шетел валютасында алынған банк несиелері жөніндегі мәмілелерін орындау үшін ғана ала алады.

 Шетел валютасындағы  несиелер нақты ақшасыз төлеу  тәртібінде беріледі.

 Ішкі валюта  рыногында шетел валютасын сатып  алу меншікті қаражаттар есебінен де, сондай-ақ заем қаражаттары есебінен де теңге есебімен жүргізіледі.

 Заем қаражаттары  есебінен шетел валютасын сатып  алған кезде шетел валютасын  мақсатты пайдалану көрсетіледі.

 Қазақстан  Республикасына резиденттер мен  резидент еместердің валюта құндылықтарын әкелу кеден заңдары талаптарын сақтай отырып шектеусіз жүзеге асырылады.

 Заңды тұлғалар  — резиденттер өкілетті банкте  валюта шотын ашу үшін мына  төмендегі құжаттарды ұсынады:  нотариалдық жолмен куәландырылған  құрылтай құжаттарының көшірмесін; валюта шотын ашу туралы өтінішін; өкілетті адамдардың қойылатын қолдары мен мөр таңбасының үлгілері; салық органының салық төлеушісі ретінде есепке қою туралы анықтамасын; Қазақстан Республикасының өкілетті органында тіркелу туралы куәлігін ұсынады.

 Валюталың  операцияларды құжаттап рәсімдеу

 Валюта шоты бойынша операциялар мына төмендегі құжаттармен рәсімделеді:

 Нақты валюта  түсімі (табыс, пайдаланылған есебіндегі  қалдықтар сомалары, т.б.) Валюта  кіріс ордерімен рәсімделеді,  оның толтырылған үлгісі тіркемеде келтіріліп отыр.

 Банк мөрімен  (штампымен) және кассирдің, оырндаушы  мен бақылаушының қойған қолдарымен  куәландырылған банктің валюталық  кіріс ордері валюталық шығыс  касса ордерін толтыру үшін  негіз болып табылады.

 Нақты валюта  беру тапсырмамен (валюталық шығыс ордері) рәсімделеді; Банк куәландырылған тапсырманың (валюталық шығыс ордерінің) көшірмесі валюталық кіріс касса ордерін жазу үшін негіз болып табылады.

 Шетелдердегі  бенефициарға (алушыға) валюта қаражаттарын  аудару "Аударуға берілетін өтінішті" жазу арқылы рәсімделеді:

 Валюта шоттары  бойынша операциялар есебі 431 — "Ел ішіндегі валюталық  шоттардағы нақты ақша" және 432 - "Шет елдердегі валюталық  шоттағы нақты ақша" шоттарында  жүргізіледі.

 Банкте аталған  және басқа да құжаттардың  негізінде валюталық шоттың дербес шотына жазу жазылады оның көшірмесі кәсіпорынға жіберіледі.

 Осы көшірмелер  валюталық шот бойынша жинақтау  тізімдемесін немесе машинограммаға  жасауға негіз болады.

 Валюталық  шот оның иесінің өтініші бойынша  жабылады. Шот иесі өтінішін өзіне қызмет көрсететін банк мекемесіне жібереді. Шот қабылған жағдайда, сондай-ақ субъектінің атауы өзгерсе немес шоттың нөмері өзгерген жағдайда шот иесі валюталық шоттағы қаржының қалдығын растайтын құжатты өтінішке қоса тіркеуге міндетті.

 Валюталық шот бойынша талдамалық (аналитикалық) есеп жүргізілмейді. Оны банк көшірмесі алмастырады.

 Валюталық  бақылау. Барлық резиденттер мен  резидент еместердің валюталық  операцияларды жүзеге асырған  кезде валюта заңының сақталуын  қамтамасыз етуі валюталық бақылаудың мақсаты болып табылады.

 Валюталық  бақылаудың негізгі бағыты операциялардың  қолданылып жүрген заңға сай  келуін шетел валютасымен төлеудің  негізділігін тексеру; валюталық  операциялар бойынша, сондай-ақ  резиденттер еместердің Қазақстан  Республикасының валютамен операциялары бойынша есепке алу мен есеп берудің толықтығы мен нақтылығын тексеру болып табылады.

 Валюталық  бақылау Қазақсатан Республикасында  валюталық бақылау органдары  мен агенттері арқылы жүзеге  асырылады.

 Қазақстан  Республикасының заңына сәйкес, сай валютаны ретке келтіру міндеттерін жүзеге асыру құқығы бар Мемлекеттік органдар, Қазақстан Республикасындағы валюталық бақылау органдары болып табылады.

 Алған лицензияларына  сәйкес операциялар жүргізген  кезде валюталық заңның сақталуын  бақылау міндетті жүктелген өкілеттік берілген банкіден тыс қаржы мекемелері мен өкілеттік берілген банкілер валюталық бақылаудың агенттері болып табылады.

 Валюталық  бақылау органдары өз міндеттерін  жүзеге асыру үшін валюталық  бақылау агенттерін жұмысқа тарту және оларға орындалуы тиісті жекелеген тапсырмалар беру құқығын пайдалана алады.

 Заңды тұлғаларға: Валюталық заңның ережелерін  бұзатын операциялар жасағаны  үшін келісім сомасының 10 проценті  көлемінде, бірақ 1 млн. теңгеден  аспайтын айыппұл салынады, бухгалтерлік есепте тиісті нәтижелері көрсетілген валюталық операциялар жасағаны үшін — есепке алынбаған соманың көлемінде айыппұл салынады; валюталық операциялардың бухгалтерлік есебін, есеп беру мен есепке алудың белгілеген нысандарын және тәртібін сақтамай жүргізгені үшін — тиісті емес түрде есепке алынған соманың 5 проценті көлемінде айыппұл салынады.