Қазақстан Республикасының салық саясаты

16-1. заңды (мемлекеттік кәсіпорындарды, мемлекеттік мекемелер мен коммерциялық емес ұйымдарды қоспағанда) және жеке тұлғалардың “Қазақстан”, “Республика”, “Ұлттық” деген сөздерді (түбір сөз, сондай – ақ олардың кез келген туынды сөзі түрінде) өздерінің фирмалық атауларында, қызмет көрсету таңбаларында, тауар таңбаларында пайдаланғаны үшін алым;

17. жеке тұлғалардың ставкасы есептеу базасының 1 пайызынан жоғары белгіленбейтін қолма – қол шетел валютасын сатып алғаны үшін  алынатын алым.

     Үшінші кезең.

     2001 жылы 12 маусымда Қазақстан Республикасының жаңа Салық кодексі қабылданып, 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізілді.

     Салық кодексі салықты және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу және есептеу мен төлеу тәртібі жөніндегі билік қатынастарын, сондай – ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелерін орындауға байланысты қатынастарды реттейді.

     Қазақстан Республикасының салық заңдары Салық кодексінен, сондай – ақ қабылдануы Салық кодексінде көзделген нормативтік – құқытық актілерден тұрады.

     Салық және бюджетке төленетін  басқа да міндетті төлемдерді  төлеу жөніндегі Салық кодексінде  көзделмеген міндет ешкімге жіктелуге тиіс емес.

     Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер – Салық кодексінде белгіленген тәртіпте және жағдайларда белгіленеді, енгізіледі, өзгертіледі немесе күшін жояды.

     Салық кодексі мен Қазақстан  Республикасының басқа да заң актілерінің арасында қайшылықтар болған кезде, салық салу мақсатында Салық кодексінің нормалары қолданылады. Салық кодексінде көзделген жағдайларды қоспағанда, салық қатынастарын реттейтін нормаларды салықтық емес заңдарға еннгізуге тыйым салынады.

     Салық заңдары Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында қолданыста болады, сонымен бірге жеке тұлғалар және заңды тұлғалар мен олардың құрылымдық  бөлімшелері қолданады.

     Салық кодексіне жаңа салықтар және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер белгілеу, қолданыстағы салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер ставкалары мен салық базасы өзгерту бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізетін Қазақстан Республикасының заң актілері ағымдағы жылдың 1 желтоқсанынан кешіктірілмей қабылдануы және олар қабылданған жылдан кейінгі жылдың 1 қаңтарыңнан бастап қана қолданысқа еншізілуі мүмкін.

     Қазақстан Республикасының Салық  кодексіне сәйкес салықтың 9 түрі  бар. 2005 жылы акциз салығына қосымша ретінде “экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы” қосылды.

     Салықтың түрлері:

1. Корпорациялық табыс салығы.
2. Жеке табыс салығы.
3. Қосылған құн салығы.
4. Акциздер.

0.  Экспортталатын шикі мұнайға, газ конденсатына рента салығы.

5. Жер қойнауын пайдаланушылардың салықтары мен арнайы төлемдері.
6. Әлеуметтік салық.
7. Жер салығы.
8. Көлік салығы.
9. Мүлік салығы.

     Алым дегеніміз – белгілі бір  қызмет түрін бастар алдында  немесе осы қызмет түріне құқық  берер кезде төленетін міндетті  төлем.

     Сонымен қатар алым – анықталған құқықтық мәртебені бергені үшін төлем болып саналады.

     2002 жылы алымның 13 түрі болды. 2003 жылдан бастап “елтаңбалық алым” алынып тасталды. 2005 жылы алымдарға өзгерістер енгізілді, яғни: “жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым” және “кеменің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу үшін” және “туындылар мен сабақтас құқықтар объектілеріне құқықтарды, туындылар мен сабақтас объектілерін пайдалануға лицензиялық шарттарды мемлекеттік тіркеу үшін” алымдары қосылды.

     Алымдардың түрлері:

1. Заңды ьұлғаларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
2. Жеке кәсіпкерлерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
3. Жылжымайтын мүлікке құқықтарды және олармен жасалған мәмілерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.

3.1 Жылжымалы мүлік кепілін мемлекеттік тіркегені үшін алым (2005 жылы 1 қаңтардан).

4. Радиоэлектрондық құралдарды және жиілігі жоғары құрылғыларды мемлекеттік тіркегені үшін алым.
5. Механикалық көлік құралдарды мен тіркемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
6. Теңіз, өзен кемелері мен шағын көлемді кемелерді мемлекеттік тіркегені үшін алым.
1. Кеменің немесе жасалып жатқан кеменің ипотекасын мемлекеттік тіркеу үшін алым (2005 жылы 1 қаңтардан).
7. Азаматтық әуе кемелерін мемлекеттік тіркегені үшін алым.
8. Дәрі – дәрмек құралдарын мемлекеттік тіркегені үшін алым.

8.1 Тундылар мен сабақтас құқықтар объектілеріне құқықтарды, туындылар мен сабақтас құқықтар объектілерін пайдалануға лицензиялық шарттарды мемлекеттік тіркеу үшін алым (2006 жылы 1 қаңтардан).

9. Автокөлік құралдарының Қазақстан Республикасының аумағы арқылы жүру алымы.

10. Аукциондардан алынатын алым.

11. Жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алым.

12. Телевизия және радио хабарларын тарату ұйымдарына радиожиілік спектрін пайдалануға рұқсат бергені үшін алым.

     Төлемақы – белгілі бір қызмет түрін пайдаланған кезде төленетін міндетті төлем.

     Төлемақының 9 түрі бар. 2005 жылы төлемақыға өзгеріліс енгізілді. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақыға қосымша ретінде “қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы” төлейді.

     Төлемақының түрлері:

1. Жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемақы.
2. Жер бетіндегі көздердің су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы.
3. Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлемақы.
4. Жануарлар дүниесін пайдаланғаны үшін төлемақы.
5. Орманды пайдаланғаны үшін төлемақы.
6. Ерекше қорғалатын табиғи аумақтарды пайдаланғаны үшін төлемақы.
7. Радиожиілік спектрін пайдаланғаны үшін төлемақы.
0. Қалааралық және халықаралық телефон байланысын бергені үшін төлемақы (2005 жылы 1 қаңтардан).
8. Кеме жүретін су жолдарын пайдаланғаны үшін төлемақы.

     Мемлекеттік баж дегеніміз – уәкілдік берілген мемлекеттік органдардың немесе лауазымды адамдардың заңдық мәні бар іс – қимылдар жасағаны үшін және құжаттарды бергені үшін алынатын міндетті төлем.

     Баж салығы – алып келінген, сыртқа шығарылатын, сондай – ақ транзитті тауарлар, бұйымдар мен қызметтерден алынатын салықтар.

     Мемлекеттік баж салығы – төленетін  қызмет тізімі заңды және жеке  тұлғалар мүддесі үшін жасалатын  әрекеттерді іздені арыздарын  қамтиды.

     Кеден төлемдері:

• кеден бажы;
• кеден алымдары;
• алдын ала шешім қабылдағаны үшін төлемақы;
• алымдар.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Қорытынды

     Бүгінгі еліміздегі экономикалық саясат пен әлеуметтік жағдайды ескере отырып, салық салу тұжырымдасасы алдымен негізгі мынандай міндеттемелерді шешкені абзалЖ

• мемлекеттік бюджеттің тұрақтылығы мен таластылығы;
• антиинфляциялық механизмдерді қалыптастыру және меншік пен валюта тұрақтылығын қамтамасыз ету;
• кең масштабты инвестицияны қалыптастыру;
• меншік түріне қарамай – ақ барлық шаруашылық субъектісін іскерлік берсенділігін барынша ынталандырады.

     Осы міндеттерді шешу Қазақстан Республикасының экономикалық және әлеуметтік тұрақтылығына жеткізеді. 

     Мемлекет аралық екі жақты экономикалық байланыстарда екі жақтан салық салудың (алудың) мәселелері жиі кездеседі. Осы мәселе заңды және жеке тұлғалар мүдделерін алдымен қамтиды. Себебі олар табысты өз елінің территоиясына ғана емес шет елден де табады. Нәтижесінде оларға салық салу өз елінде де және шет елде де жүргізіледі. Әлемдік тәжірибиеде салық төлеушілер үшін екі жақтан салық салуды азайтудың үш мүмкіндігі жиі қарастырылады.

     Сөйтіп олар үшін салық алу салу салмағын барынша кемітеді. Мысалы, АҚШ – та салық төлеушінің шет елде төленеген салығын салық алымы сомасынан шегеруге рұқсат етілуі мүмкін және оны салық несиесі ретінде ескеруге де болады. Сондай – ақ мемлекет аралық келісім бойынша заңды және жеке тұлғалардың АҚШ-тан тыс елде тапқан табысынан Америкада салық салудан босатылады. Керісінше, АҚШ – та табыс тапқан шет ел салық төлеушілері өз елінің салық салуынан босатылады.

    Қазақстан Республикасында экономиканы модернизациялау және реформалаудың қазіргі жағдайында шетел инвестицияны мен жетілген технологиясын тарту қажеттілігі туып отыр. Шетел компаниялары екі жақтан салық салудан қорқақтайды. Сондықтан да шет ел инвесторының мүлкін және табысын екіжақты салық салудан босату үшін Қазақстан Республикасы кейбір елдермен келісім жасаған. Осы келісім бойынша шетел инвесторлары босатылады немесе Қазақстан Республикасында тапқан табысынан кемітілген түрлі бойынша салық төлейді.

     Қазіргі кездегі салықтардың маңызы мен ролі мемлекеттік органдарды қаржы ресурстарымен қамтамасыз етумен шектелмейдію Cалықтар ұлттық табысты мемлекеттендірудің басты құралы. Олардың макроэкономикалық шешуі рөлі артып келеді, мұны ЖҰӨ - нің көлеміндегі салық үлесмінің ұлғаюынан көруге болады. Салықтар экономикалық белсенділікті арттырудың, ұдайы өндіріс процесіне әрекет етудің басты бір тұтқасы ретінде жаңа сипатқа ие болуда. Мұндай ықпал көп бағытта жүргізілуде. Пайдаға салық салу арқылы манипуляция жасап, мемлекет капиталдың қорлану процесіне айтарлықтай әсер етеді. Оның мысалы ретінде жеделденген амортизация деп аталатын салық механизмін келтіруге болады. Мұнда мемлекеттік қаржы органдары компанияларға амортизация қорына негізгі капиталдың іс жүзіндегі тозуы құнынан айтарлықтай артық соманы жіберуге рұқсат етеді. Нәтижесінде пайданың салық алынатын мөлшері едәуір кеміп, төленген салықтың көлемі де азаяды. Жедел амортизациялау әдісі экономиканың корпоративтік секторындағы күрделі қаржыны көбейтуге ынталандырады. Оны қолдану ғылыми – техникалық прогресті интенсивтендіруге, экономикадағы құрылымдық өзгерістерді жүргізуге, әсіресе ғылымды көп қажет ететін салаларды дамытуға жұмылдырады.

         
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланған әдебиеттер

1. Я.Ә. Әубәкіров. Экономикалық теория. Алматы 2001 ж.
2. Н.Қ. Мамыров. Микроэкономика. Алматы 2000 ж.
3. Борисов Е.Ф. Экономическая теория. Мәскеу 2001 ж.
4. Азимов Л.Б. Введение в экономику. Мәскеу 2000 ж.
5. Войтов А.Г. Экономика. Мәскеу 2000 ж.
6. Макконел К.Р., Брю С.Л. Экономикс. Мәскеу 1999 ж.
7. “Экономикс” жәрналы. /3,4/2001 ж.
8. “Афина” журналы. /1,2-4/2000 ж.
9. Б. Мәдешов. Нарықтық экономика негіздері. Алматы 1998 ж.
10. Курс экономчиеской теории: Учебное пособие. Мәскеу 1994 ж.
11. Шеденов Ө.Қ., Сағындықов Е.Н., Жүнісов Б.А., Байжомартов Ү.C., Комягин Б.И.Жалпы экономикалық теория. “А- Прлиграфия” Актөбе – 2004 ж.      
12. Экономическая теория. Учебник для вузов/Под ред. В.Д. Камаева. Мәскеу 1998 ж.
13. Шахнович Р.М. Основы макроэкономической теории. Новосибирск 1992 ж.
14. Фишер С., Дорнбуш Р., Шмалензи Р. Экономика. Мәскеу 1993 ж.
15. Экономика. Учебник по курсу “Экономическая теория” Под. ред. А.С. Булатова. Мәскеу 1997 ж.