Клиент-сервер Автосалон теориясы

Жұмыс тәсілдері:

1.  Delphi-ді Windows арқылы іске  қосу командасы:

      Іске қосу – Программалар - Borland Delphi6 - Delphi 6.

      Экранда Delphi ортасының терезелері көрінеді.

 1.Негізгі терезе (Project1)

 2.Обьектілер инспекторының терезесі  (Object inspector)

 3.Форма конструкторының терезесі (form1)

 4.Кодтар редакторының терезесі (Unit1.pas)

 

2.2-сурет. Delphi программалау ортасы

 

Ортада программа құруға арналған төртінші терезе, модуль терезесі де қосылады. Форма терезесінің астында орналасатындықтан, ол алғашқыда көрінбейді.

Қажеттілігіне қарай экранда басқа да терезелер тұруы мүмкін. Жұмыс жасау барысында негізгі терезеден басқа терезелерді  алып тастауға, орын ауыстыруға болады. Көп терезелі болғанмен Delphi - де тек қана бір уақытта  бір проектімен жұмыс жасауға болады.

Delphi-дің негізгі терезесі құрамына негізгі мәзір, аспаптар панелі және компоненттер палитрасы енгізілген. Негізгі мәзір пункттеріне Delphi - де жұмыс істеу командалары, аспаптар панеліне мәзір пункттеріне енгізілген негізгі командаларды орындайтын түймелер орналасқан. Компоненттер палитрасында орналасқан компоненттер  түріне қарай  топтасады және әрбір топ жеке жапсырмаларда орналасқан.

Жапсырмаларда компоненттер жеке пиктограммалар түрінде берілген. Оны формаға қою үшін тышқанның  сол жағымен түртіп таңдап, формадағы  орынды көрсету қажет.

Төмендегі жапсырмалар қарастырылған:

Стандартты (Standard);

Қосымша (Additional);

Windows 32 разрядты интерфейсі;

System (жүйелік файлға қатысты компонент);

Data Access (мәліметтер қорына BCI арқылы шығу); т.б.

OleContainer  компоненті. Компонент байланысқан немесе енгізілген OLE-обьектіні орналастыру үшін қолайлы контейнер болып табылады. Мұндай обьектілер (таблицалар, суреттер, текст фрагменттері т.б.) Delphi формасында әдеттегідей көрінеді немесе пиктограммалармен алмасады. OLE-обьектінің тамаша ерекшелігінің бірі – оны активтендіру (тышқанмен екі рет шерту арқылы) OLE-сервер деп аталатын, жүктелгеннен кейін қолданушыға объектіні редакциялауға мүмкіндік беретін, объектімен байланысқан программаның да активтенуіне әкелетіндігі.

Текстік процессор Word, кестелік процессор Excel,  Paint және NotePad сияқты жүйелік утилиттер т.б. OLE-сервер болып табылады.

Проект. Форма. Қасиеттер. Объект - инспектор терезесі. Delphi - де дайындалатын программа проект деп аталады. Форма -программаны дайындау алдында ашылатын, программаның сұхбаттық терезесі. Delphi алғашқы рет іске қосылған кезде  Form1 атауымен көрінеді. Проект құру үшін формаға компоненттер палитрасында орналасқан түрлі компоненттер орнатылады. Кей жағдайларда экранда форма  көрінбеуі мүмкін. Оны экранға  шығару үшін View / Forms командасын беру жеткілікті.

Delphi-де құрылған қосымша  проекті түрінде жиналған бірнеше  элементтерден тұрады. Олар:            

Проект коды (DPR кеңеймелерімен  берген формада сақталады).

Форма сипаттамасы (DFM).

Форма модулі (PAS).

Модулдер (PAS).

Обектілер параметрі (OPT).

Ресурстар сипаттамасы.

Ең қарапайым проектінің өзі көп формадан тұрады. Сондықтан  кез-келген проект құру барысында оның барлық элементін сақтайтын каталог  ашқан дұрыс.

Форманың және формаға  енгізілетін компоненттердің түрлі  қасиеттері бар. Қасиет айнымалылардың ерекше түрі. Олар объектінің түрлі  мүмкіндіктерін сипаттап, ағымдық күйін  анықтайды. Мысалы, форма қасиеттерінің  мәндері - форма тақырыбының мәтіні, өлшемі, экранда орналасуы, түсі т.б. Delphi іске қосылған кезде форма қасиеттеріне алғашқы сәйкес мәндер меншіктеліп  қойылады.

Программа құру форманы не онда орнатылған компоненттің кейбір қасиеттерінің мәндерін өзгертуден басталады. Объект инспекторы (Object Inspector) терезесіне енгізілген қасиеттер тізімін  шығару үшін объектіні таңдап алу  керек. Инспектор терезесінің жоғары қатарына таңдалған объект атауы  да жазылып қойылады. Мысалы, Delphi іске қосылған кезде форманың ашылған  қасиеттер суретте көрсетілген. Терезенің екі қосымша беті бар: Properties (қасиеттер) және  Events (оқиғалар). Терезе ашылғанда екі бағанға  енгізілген жазулардан тұратын оның Propertiеs бөлімі ашулы тұрады. Бірінші  бағанда көрінетіндер - қасиет атаулары, екінші бағанға сәйкес жазылғандар - олардың мәндері.

Delphi - де  қосымша 2 этаптан  тұрады: 1) Қосымшаның интерфейсін  құру. Қосымша интерфейсін компоненттер  құрайды. Компоненттер визуалды (көрнекті) және визуалды емес (жүйелік)  болып бөлінеді. Визуалды  компонеттерге:  түймешелер, тізімдер, ажыратқыштар, форма  т.б. жатады. Визуалды емес компоненттерге  қосымша әрекеттерді орындайтын  компоненттер жатады. 2) Қосымша   функционалдығын анықтау. Интерфейс  құрылғаннан кейін  мұнда қойылған  компоненттердің әрқайсысының қолданушының  әрекетіне қарай (түймешені таңдау, тышқанның оң жақ, сол жақ  тетігімен  сілтеу) атқаруға тиісті  функцияларының  жағдайын анықтау  болып табылады.

Көрнекті компоненттер жеткілікті мөлшердегі  әртүрлі жағдайларды  қорыта алады. Ең көп пайдаланылатын жағдайлар тобына төмендегілерді атауға болады.

- Басқарушы элемент таңдау.

- Тышқан сілтегішінің  орнын ауыстыру.

- Клавиатурадан клавиш  басылғанын анықтау.

- Обьектілердің drag-and-top әдісімен  көшірілгені.

OnСlick - тышқанның сол жақ  тетігінің бір рет басылғанын  күтіп тұрады. OnMouseDown - тышқан батырмасының  басылуын анықтайды.  OnMouseSellp- тышқан  түймесінің жіберілгенін анықтайды. OnDblclick-тышқанның сілтегішінің компонент  облысында  тұрып екі мәрте  басылуын анықтайды.  Көрнекті  компонент үстіне тышқан сілтегіші  жүріп өткенде үзіліссіз түрде  OnMouseMove жағдайы генерацияланып отырады.  Жағдайларды қорыту кезінде Sender параметрі тышқан сілтегішінің  қайсы басқарушы  элементтің  үстінде тұрғанын, ал  Integer типті  x, y параметрлері курсордың координатын  анықтайды. Shift параметрі ALT, Ctrl, Shift клавиштерінің  және тышқанның барлық түймелерінің  жағдайын анықтайды.

Клавиатурамен жұмыс кезінде  OnKeyPress және OnKeyDown жағдайлары генерецияланады, ал клавиш жіберілгенде OnKeyUp жағдайы  генерацияланады.

Форманың кейбір қасиеттері:

Name (Атау) - формаға берілген  атау. Ол Delphi объектілерінің бірі. Программаның  жұмыс барысында Delphi объектіні  осы атау бойынша ажыратып  таниды. Delphi - дің формаға автоматты  түрде алғашқы рет меншіктеген  атауын  (Form1) өзгертіп, басқа атау  беруге болады. Ол үшін қасиеттер  терезесінен Name қасиеті таңдалып, жаңа атау клавиатурадан теріледі.

Font (Шрифт) - формаға шығарылатын  мәтін шрифтінің қасиеті. Оны таңдап, оң жағында көрінген көп нүкте (...) түймесін шерткен кезде Windows-тің шрифті таңдау терезесі  көрінеді. Терезеден, әдеттегідей, қажетті шрифт типін, өлшемін таңдап (мысалы, Times Kaz, 10), ОК батырмасын шерту керек.

Caption (Тақырып) форма терезесінің  тақырыбына енгізілетін мәтін.  Алғашқы кезде қасиеттер терезесінің  Caption қасиетіне Form1 сөзі енгізіліп  қойылады. Оның мәнін өзгерту  Name қасиетіне мән меншіктеу сияқты.

Проект  файлы.

Негізгі  проект программасы  төмендегідей құрылымда  болады: 

Program project1 ;

      Uses   Forms,

Unit1 in 'Unit1.pas' {Form1},

Unit2 in 'Unit2.pas' {Form2};

{$R *.RES}

begin

Application.Initialize;

Application.CreateForm(TForm1, Form1);

Application.CreateForm(TForm2, Form2);

Application.Run;

end.

Проект аты проект файлының атымен сәйкес келеді және дискіге сақталу барысында да ресурстар файлымен проектілер параметрлері  файлы да осы атпен аталады. Проект файлының атын өзгерткенде автоматты түрде осы файл аттары өзгереді. Проектіні құру проект файлын компиляциялау барысында орындалады және қосымшаның exe файлы проект атымен аталады.

Проект файлын қарауға  және өңдеуге болады. Ол үшін Progect / View Sours (проект / просмотр источника) командасы  арқылы ашылады. Формаларды қарау үшін View / Forms немесе shift+F12 командалары орындалады. Формалар сипаты сақталған файлда форманың өзі мен оның сипаттамасы беріледі. Форма модулінің файлында форма  класының сипаты беріледі. Ол форманы   қолданғанда автоматты түрде  ашады. Қажетті модулді ашу үшін view / Unit немесе ctrl+F12 командалары орындалады. Модульдер файлында кез келген формамен байланыспаған модулдер сақталады. Олар объект pascal тілінде жазылады. Оларды қолдану үшін Uses бөлігінде атты көрсету  қажет. Delphi - де ресурстар файлымен жұмыс жасауға арналған графиктік редактор қарастырылған. Бұл Tools / image Editor 3.0 командасы арқылы алынады. Ресурстарға

Компoнеттер пиктограммасы (.DCR)

Расторлық бейнелер (.BMP)

Қосымшалар пиктограммалары (.ICD)

Курсорлар (.CUR)   жатады.

 

 

     2.2. Delphi – де қолданылатын мәліметтер қорының түрлері

 

Локалдік мәліметтер қорында  мәліметтер қоры клиент машинасында, ал файл – сервер мәліметтер қорында  мәліметтер қоры файл – серверде болады.

Локалдік вариантта мәліметтермен  жұмыс істеу бір пайдаланушы  режимінде болады. Бұл вариант  корпоративтік жұмыста іс жүзінде  кездеспейді, себебі бір мезгілде мәліметтермен  жұмыс істеп отырған пайдаланушы  саны мен мәліметтер қоры қөшірмесінің саны тең болатындай бірнеше мәліметтер қор қөшірмесінің құрамын синхрондау қиын.

Файл – сервер мәліметтер қорында мәліметтер желілік файл – серверде орналасады, ол бір мезгілде бірнеше пайдаланушы жұмыс істей  алады, сондықтан мұндай мәліметтер қорында қөп пайдаланушы режимінде  пайдалануы мүмкін. Мәліметтер қорындағы  мәліметтердің жалғыз ғана сақталады, әрбір клиент әр уақыт мезетінде  осы мәліметтердің локалдік қөшірмесімен жұмыс істейді, мәліметтерді басқару  түгелімен клиент бағдарламасына жүктеледі. Олар әрбір клиент орнындағы мәліметтердің  локалдік қөшірмесін негізгі мәліметтер қоры құрамымен синхрондауды жүргізуі тиіс.

Екеуінде де BDE  клиент машинасында  болады және бағдарламамен бірігіп  локалдік мәліметтер қорын басқару  жүйесін құрады, мұнда қөшірме  саны мен пайдаланушы саны тең  болады.Бұл жүйеде қашықтағы орналасқан компьютерлермен INTERNET желісіне шығуға болады. BDE локалдік және клиент – серверлік  мәліметтер қорын төмендегідей пайдалануды  қамтамасыз ететін PLL- библиотека жиынын білдіреді. Ол Delphi–де жазылған мәліметтер қорымен жұмыс істеу үшін қолданылатын қосымшаларды пайдаланатын әрбір компьютерге  қондырылады.

Клиент – сервер архитектурасында BDE мен мәліметтер қоры арасында мәліметтер қор сервері (арнайы бағдарлама, мәліметтер қоры басқарады) – деген маңызды  аралық звено пайда болады.

Клиент–серверге реляциялық мәліметтер қоры (бір–бірімен байланысы  бар кестелерден тұратын мәліметтер қоры) үшін өндірістің стандарт болатын SQL (Structured Query Language – құрылымдық сұраныс  тілі) сұраныс тілінде сұраныс  құрады. SQL сервер сұраныс интерпретациясын қамтамасыз етеді, оны орындайды, нәтижесін  құрады және оны клиентке жібереді. Мұнда клиент компьютері сұранысты физикалық орындауға қатыспайды, ол тек қана сұранысты мәліметтер қоры серверіне жібереді және нәтижені алады, содан кейін оны керекті түрге келтіреді және пайдаланушыға береді. Клиенттің қосымшасына тек қана сұранысты орындау нәтижесі жіберіледі, ал желімен тек қана клиентке қажет мәліметтер беріледі. Қорытындысында желіге жүктеме азаяды. Сондай- ақ SQL-сервер алынған сұранысты тез арада орындау үшін тиімді жағдайларды қарастырады. Мұның бәрі жүйенің орындалу әрекетін күшейтеді және сұраныс нәтижесін күту уақытын азайтады.

SQL сервердің қолдануымен  транзакцияның қуатты аппараты  бір мезгілде бірнеше пайдаланушының  бір мәліметті өзгертуіне мүмкіндік  бермейді және өзгеріс енгізудұрыс  аяқталмаса бастапқы мәніне қайтып  келуге мүмкіндік жасайды.

 Мәліметтер қоры серверінде  мәліметтер физикалық тұрғыдан  бір үлкен файл түрінде дискіде  сақталады, жұмыс істеу үшін  әрбір пайдаланушыға пароль беріледі, бұл әдейі бұзу мен ұрлаудан  қорғауды күшейтеді.

Клиент–сервер архитектурасын дамыту идеясы (ойы) мәліметтер қорын  ашық пайдаланудың үш звенолы архитектурасының пайда болуына әкелді.(N-tier немесе multi-tier архитектурасы)

Клиент – сервер архитектурасы  екі звенолы: бірінші звено клиент бағдараламасы, ал мәліметтер қор сервері  мен мәліметтер қоры екінші звено  болады.

Үш звенолы архитектурада  қосымша бағдарлама құрылады, онда бұрын клиент қосымшасының меншігі  болып есептелетін барлық мәліметті  теру компонеттері, сондай – ақ қосымша  компонеттер TDatabase және TSession кіреді. Содан  кейін бағдарлама COM немесе  CORBA сервері  ретінде тіркеледі, ары қарай  сервер қосымшасы болады. Клиент машинасында BDE болмауы мүмкін. Серверлік мәліметті  пайдалану үшін олар сервер қосымшасына  жүгінеді, ол қажетті мәлімет алмасуды өткізеді.

BDE–мен жабдықталған кез  келген желілік машинада болуы  мүмкін. Бұл кезде ол орналасқан  каталогке басқа желілік машиналар  онымен ашық пайдалануға мүмкімдік   жасалуы тиіс, ал машина сервер  қосымшасы тұрған мәлімет серверімен  жұмыс істеу периоды кезінде  қосылуы тиіс.

Сондай–ақ мұнда мәліметті  орналастырудың файл–сервер вариантын  қолдануға болады. Мұнда дұрыс  емес мәліметтерді сервер қосымшасы  кері қайтарады, мәліметтер қоры серверіне  жіберілмейді.