«Философия» пәні бойынша

    Буддизм – біздің заманымызға  дейінгі 4 – 5 ғасырларда діни  ілім ретінде дүниеге келді.  Буддизм христиан, ислам діндері  сияқты дүниежүзілік ірі діндерге  жатады. Оның негізін салған Сиддхартха  Гаутама Будда(б.з.д. 623 – 524). Буддизмде  төрт басты мәселе бар: 

       1.Өмір азапқа толы;

       2.Ол азаптардың себебі бар  ;

       12

 

Атырау мұнай және газ институты                                                                                                                                      

Оқу-әдістемелік кешен . Философия пәні. Бірінші басылым. Нығметов Б.С. Базарбаев К.Б.

 

       3.Азаптарды тоқтатудың мүмкіндіктері бар;

       4.Азаптан құтылудың кезі бар. 

   Ежелгі Қытай философиясы біздің  заманымыздан бұрын пайда болды,  ол идеологиясы мен саясатында  екі бағыт айқындала бастады:  консерваторлық және прогресшілдік,  бірі – мистикалы, екіншісі  – атеистік бағыттар. Ертедегі  Қытай философиясянда конфуцийлік  бағыт басты рөл атқарды. Оның  негізін салған нақты адам  – Конфуций (б.з.д. 551-479ж). Ертедегі  Қытай мәдениетінің дамуында  оның атқарған рөлі ерекше. Конфуций  қатаң тәртіп болуын жақтады.  Өз өмір – тіршілігінде Конфуций  төрт принципті қатаң ұстады:

1. Бос қиялға салынбау.
2. «Мен білемін» дегендіктен аулақ болу.
3. Қасарыстық көрсетпеу
4. Өзінің жеке басы жайлы ойламау.

Ол бірнеше  кітаптар құрастырды («Өлендер кітабы», «Көктем және күз» жылнамасы, « Сұқбат және пікір айту», т.б.). Конфуцийдің  « Ұлы ұғынуы кітабы» 75 қатардан тұрады. Оған 1546 түсіндірме жасалған.

Мақсат  – императордың билігін заңдастыру еді. Оның ұстаған жолы:

1. әділеттік
2. табиғатты сүю
3. әдет – ғұрыпты сақтап, сыйлау

Мо –  Цзы (б.з.б. 479-400ж) философиясы пайда  болды. Ол күні бұрын белгіленетін өмір жоқ, әрбір адам тағдыры оның іс - әрекетінен, «жаппай сүйіспеншілігінен» туындайды, деді.  Біздің барлық біліміміз  екі нәрсеге – сезімге (у –  лу) және ойлауға (син) байланысты дейді.

     Идеализм мен мистикағарсы күресте  даоцизм ілімі, былайша айтқанда, Дао жөніндегі Дао – Цзы  (4 – 5ғ.) ілімі дүниеге келді.  Дао – мәнінде, мәнсіз, түссіз, шексіз, мәңгі қозғалыстағы тіршілік  атасы. Оның пікірінше, табиғат  пен адамдарды басқаратын –  Көк Аспан емес, Дао. “Дао –  заттардың табиғи өну, өсу,  өшу, ол цзы субстанциясымен  бірге әлемнің негізін құрайды, - деді – Бүкіл әлем сол заңға  бағынады”. Лао – Цзы пікірі  бойынша, адам заттардың табиғи  даму процесіне араласпауы қажет. 

     Лао Цзы ілімі қайшылықтары  көп ілім. Бір жағынан, ол керітартпа  рөл атқарып, ескілікті көксесе,  екінші жағынан,  ілгері ж.руді  жақтайды, дамуды қолдайды 

     Сөйтіп, Шығыс философиясы жағында  қорытып айтқанда мына мәселелерге  тоқталған жөн: алғашқы Қытай  философиясы Конфуций мен Дао,  данышпан бастаушысы Лао –  Цзы төңірегінде топталды.

13

    Атырау мұнай және газ институты                                                                                                                                      

Оқу-әдістемелік кешен . Философия пәні. Бірінші басылым. Нығметов Б.С. Базарбаев К.Б.

    

  Европалық философияның дамуы ежелгі Грециямен байланысты. Антикалық философия б.з.д. 5 – 6 ғасырларда қалыптасты.  Алғашқы ойшылдардың көтерген проблемалары қоршаған ортаны, өсімдік, жер, күн, жұлдыз.

   Ежелгі грек философта“жаратылыстанушылар. Грек философиясының ерекшелігі  табиғат, әлем, космос мәнін бірлігін  түсіну. Алғашқы грек философтарын  физиктер деп атаған. Грек философиясының  негізгі сұрағы. Дүниенің бастауы  неде?  Егер мифологияда бұл  сұрақ шешілсе (дүниені құдай  жаратты) ал философтар супстанционалдық  бастауы яғни дүние неден пайда  болды, неге пайда болды? Деген  сұраққа жауап іздеді. Грек философиясының  негізін қалаушы Фалес әр түрлі  заттар мен табиғат құбылыстарының  мәңгі бастауы – су, сол сияқты  Анаксимет дүниенің алғашқ кірпіш  ауа деді. Анаксимандр апейрон  туралы пікірі материяны философиялық  тұрғыдан қазіргі пайымдауға  жақын келеді. Апейрон шексіз  деген сөз.

      Грек философы Гераклит өз  шығармасының “ Табиғат” туралы, дүниенің генетикалық  бастауы  от деп қарастырды, ал әлем  космос деп түсіні. Ерте грек  философиясының дамуында өзіндік  үлес қосты Элей мектебінің  философтары (Парменид, Зенон, Ксенофон )

     Бұл табиғаттың басты тақырыбы  – болмыс. Ежелгі грек философиясының  дамуына антологиялық бағыт Демокрит  ілімі өзіндік із қалдырды, яғни  дүниенің бастауы – атом. Грек  философиясында адамға бетбүрыс  бағыты Сократ есімімен байланысты. Адам проблемасы алғашқы көтерген  софистер.

Тақырыпты пысықтау сұрақтары:

 

1. Ежелгі  шығыс философиясының негізгі бағыттары.
2. Ежелгі Шығыс философиясының ерекшелікері, маңызы.
3. Ерте грек философияның дамуының негізгі кезеңдері.
4. Аристотель, Платон, Сократ т.б. философиялық көзқарастары туралы.

 

      /18/ 17-27 бет /22/ 21-34 бет./23/ 19-28 бет.

 

4-5 ші дәріс

Тақырып. Орта ғасыр философиясы

 

Негізгі мақсаты:  Батыстық христиан философиясымен шығыстық мұсылман философиясының ерекшеліктері мен ұқсастықтарын таразылап дәйектеу.

      14

Атырау мұнай және газ институты                                                                                                                                      

Оқу-әдістемелік кешен . Философия пәні. Бірінші басылым. Нығметов Б.С. Базарбаев К.Б.

 

Негізгі түсініктер: католицизм, протестанцизм, суфизм, номенализм, реализм, универсалий, аверроизм.

 

1. Орта ғасыр  философиясының ерекшеліктері, мәні.
2. Христиандық Орта ғасыр философиясы.
3. Номинализм және реализм проблемалары.
4. Шығыс философиясының дамуы және маңызы.

 

     Ежелгі шығыс философиясы антикалық және философия адамзаттың өркениетінің дамуына өзіндік үлес қосты. Арестотельден кейін көне грек филсофы б.э.д. 16 – ғасырдан бастап Рим философиясы өзіндік ізі бар, дәстүрі бар философиялық мектептер болды. Сондықтан грек Рим философиясы тұтас шектеулі жабық философия деп адады. Бірақ та қалыптасу, шарықтау кездері сонымен қатар тоқырау замандарын басынан өткізді. Рим философиясынан кейін Европада жаңа философия рухани құбылыс ол негізінен християндық философиялық дүниетанымнан пайда болды осы көз қарасты орта философиялық  батыста I – XV ғасыр аралығын қамтиды.

     Орта ғасыр философиясы басты  ерекшелігі дін проблемасы мен  байланыстылығында философияның  дамуы батыс христиандық домалы  шіркеу конондарын ескере отырып  дамыды себебі сол дәуірде  мәдениет пен білімнің дамуына  дін ықпал етіп отырды.

    Орта ғасырлар батыс философтар  негізінен дін басылары қызметкерлер  болып батыс философиясының басты  проблемасы ерекшелігі болды.  Мысалы: дүниені құдай жаратты  ма? әлде өзіндік бағытта өмір  сұре ме?

     Философия мен дінің жақындасуын  философияның сокролизациясы.

     Орта ғасырлық философияның негізгі  кезеңдері:

1. Потристика
2. Схоластика

1 –  кезең “Потер” - әке, шіркеу  әкесі деген. Философия тарихында  бұл кезең 1 – 15ғасыр қамтиды.  Оның негізін салушылар өз  дәуірінің ойшылдары ұлы Василий,  Августин, Ориген т.б.

    Потристикалық негізі проблемалары:

1. Сенім және ақыл ойдың қатынасы.
2. Тарихты қозғалыс деп түсініп нақты анықтаушы мақсаты бар.
3. Құдайдың мәні және тринитарлық проблема.
4. Адам бостандығы адам жанының құтқару.
5. Дүниедегі зұлымдылықтын пайда болу проблемасы.

2 –  кезең схоластика кезеңі 11- 15ғасыр  философиялық ойдың өрлеуін көреміз.  Схоластика термині - “Мектеп”.

15

    Атырау мұнай және газ институты                                                                                                                                      

Оқу-әдістемелік кешен . Философия пәні. Бірінші басылым. Нығметов Б.С. Базарбаев К.Б.

 

       Мектеп философиясы деген ұғымды  білдіреді. Сол кезеңдерде Европада  университетте философия пән  ретінде оқытылды.

Схоластикалық философия өкілдері Фома Аквинский, Альберт фон Больштедт,  Раймунд  Луллий, т.б.  Мәселен, Альберттің пікірінше, жалпы ұғым (әмбебаптар) үш түрлі  өмір сүрді. Олар:

1. Заттардан бұрын құдай санасында пайда болып, сол арқылы барлық заттар, тіпті бұкіл әлем жаратылды;
2. Заттардың өзінде көптің бірі ретінде;
3. Заттардан соң адам санасында бұрынғының белгісі ретінде өмір сүреді

Ф. Аквинский (1225-1274) – орта ғасырдағы реалистік  философияның ірі өкілі, қазіргі  католизм дінінің рухани пірі, әулиесі. Ол Арестотельдің идеалистік философиясын өз пайдасына қолданып, материя түрден тыс өмір сүре алмады, деді.

    Схоластикада көтерілген проблемаға  қарап номинализм және реолизм  бағыттары қалыптасты схоластикалық  философиядағы теориялық проблема  құдай болмысы. Осы проблеманы  көтерген философ Кентерберский  оның негізгі идеясы егер адамдар  құдай туралы ой болса онда  құдайдың бар болғаны ақиқат.

    Кентерберскийдің саластика философиясына  қосқан үлесі уневерсализм ақиқат  данышпандық түсініктерін қалыптастыру  осы кезден бастап нақты өмір  сұретін құбылысты анықтау үшін  реализм термені енгізілді.

      Схоластика проблемасын негізін  қалаған Росцелий номинализм  терменін енгізді оның негізгі  концепциясы мынада, универсализм  жалпы түсінік бұл сөз, ал  адам дауысы бұл номиналь осыдан  номинализм деген сөз шыққан.

      Орта ғасырлық бағытта жалпы  идеалистік көз қарас оның  басты мақсаты, діннің маңыздылғын  адам үшін қажеттілігін дәлелдейді. Орта ғасырлық философия өз  проблемаларын шешуде антологиялық, гноциологиялық, космологиялық әлеуметтік  проблемаларды дінді қорғауға  қолдауға бағыттайды.

     Орта ғасырлық философияда қоғамдық  саяси әлеуметтік проблемалар  шешуге теологияға жүгінеді. Теология  грек тілінен құдай туралы  ілім деген сөз.

Тақырыпты пысықтау сұрақтары

 

1. Ф. Аквинскидің  философиялық көзқарастары.
2. Номинализм және реализм.
3. Орта ғасыр философиясының діни сипаты.
4. Әл-Фарабидің адамгершілік және саяси-құқықтық көзқарастары.

16

   Атырау мұнай және газ институты                                                                                                                                      

Оқу-әдістемелік кешен . Философия пәні. Бірінші басылым. Нығметов Б.С. Базарбаев К.Б.

 

   /1/ 30-42 бет /2/ 35-45 бет./5/ 29-38 бет.