Қаржының мәні, объективтік қажеттігі

Ішкі шаруашылық бақылауды  шаруашылық жүргізуші субъектілердің экономикалық службалары (бухгалтериялар, қаржы бөлімдері және т.с.с.) жүргізеді. Бұл орайда бас (аға) бухгалтер маңызды  рөл атқарады. Мұнда субъектінің  өзінің, сондай-ақ оның құрылымдық бөлімдерінің өндірістік және қаржы қызметі бақылаудың объектісі болып табылады. Әр шаруашылық органдарда, жергілікті атқарушы органдарда ішкі шаруашылық бақылауды жүзеге асыру үшін бұл қызметтерден басқа бақылау-тексеріс бөлімдері, топтары құрылады. Ірі шаруашылық бақылау қаржылық бақылауға тән барлық нысандарда жүзеге асырылады. Оның негізгі әдістері тексерулер мен тексерістер болып табылады. Коммерциялық құрылымдарда (акционерлік қоғамдарда, жеке меншік кәсіпорындары мен фирмаларда, биржаларда, банктерде жәке т.т.) ішкі шаруашылық бақылаудың құрылтайшысы немесе меншік иесі, сондай-ақ оның тапсыруымен аудиторлық фирмалар жүзеге асырады.

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

Қаржылық бақылаудың болуы экономикалық категория ретіндегі  қаржыға бақылау функциясының тән  болуымен объективті түрде шарттасылған. Бұл функция арқылы қаржы бөлудің қалыптасып отырған үйлесімі, қорлардың ара салмағы, оларды қалыптастырудың көздері, пайдаланылуы туралы ескертіп отырады.

Бақылау функциясы —  қаржының ішкі қасиеті, ал қаржылық бақылау қаржыға тән объективті мазмұн ретіндегі бақылау функциясын практикалық қолдану болып табылады.

     Қаржылық  бақылаудың негізгі әдісі —  тексеріс — кейінгі (келесі) бақылаудың  кешенді әдісі және өткен белгілі  бір кезеңдегі шаруашылық жүргізуші  субъектілердің қаржы-шаруашылық кызметінің барлық жақтары мен учаскелерін мұқият зерделеу, терең тексеру, оны неғұрлым толық қарап шығу. Тексерісті әртүрлі органдар жүргізеді. Тексеріс бұл органдардың жоспары бойынша да, сондай-ақ басқа құзырлы органдар — жоғарғы, тергеу органдарының нұсқауы бойынша да жүргізілуі мүмкін.

Сонымен, қорыта келе, қоғамдық қаржылық бақылауды еріктілік және ақысыз негізде топтар, жекелеген  тұлғалар (мамандар) орындайды. Бақылаудың объектісі тексерушілер алдын ала  қойылған нақты міндеттерге байланысты болады. Қоғамдық бақылаудың органдарына шаруашылық жүргізуші субъектілердегі, ведомстволардағы әкімшіліктің қызметіне жүргізілетін кәсіподақ ұйымдарының бақылауы жатады. Бұл органдардың қызметіндегі қаржылық бақылау негізі бақылау болып саналмайды. Әр түрлі қоғамдық ұйымдар (саяси партиялар, жастардың, шығармашылық одақтардың, ғылыми, табиғатты қорғау, спорт, соғыс және еңбек ардагерлерінің ұйымдары, қайырымдылық қорлары) қаржылық бақылауды өз күштерімен жүргізеді, сондай-ақ аудиторлық фирмаларды да тарта алады. Бақылаудың обьектісі — табысты алу көздерін және жарғылық міндеттерге сәйкес оның пайдаланылуын тексеру.

Нарыққа өту жағдайында қаржылық бақылаудың рөлі мен маңызы артпаса ешқандай кемімейді. Қазақстан  аумағында кеңестік дәуірде қаржылық бақылау айтарлықтай дәрежеде дамыды. Түгелдей дерлік мемлекеттік меншік жағдайында мемлекет экономика мен қаржылық процестерге қатаң, жан-жақты бақылау жасауға ынталы болды. Шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі мемлекеттік басқару органдары мен қоғамдық бақылау органдары (Халықтық бақылау комитеті) тарапынан (болған) қос бақылаудың қарамағында болды.

Нарық жағдайында жалпы  экономиканың, жеке шаруашылық жүргізуші  субъектінің қаржылық бақылауды  қоғам дамуының басқа кезеңдерінен де үлкен дәрежеде қажетсінетінін шет елдердің тәжірибесі, республиканың өзіндік тәжірибиесі көрсетіп отыр.

Мемлекеттің алдында  жан-жақты, жүйелі, кешенді бақылауды, соның ішінде қаржылық бақылауды  да ұйымдастыру міндеті туып отыр

Қойылып отырған міндетті іске асыру үшін қаржылық бақылау мына бағыттарда дамуы тиіс:

- мемлекеттік бақылауды  нығайту;

- тәуелсіз аудиторлық  бақылауды дамыту;

- бақылаудың барлық  органдарының қызметін үйлестіру  және басқалары.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Пайдаланылған әдебиеттер

 

1. Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995
2. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың биылғы 2006 жылғы 1 наурыздағы «Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау қарсаңында» атты  Қазақстан халқына Жолдауы
3. Финансовое право// Алматы - 2001
4. Қазақстан Республикасының Қаржы құқығы, 2001
5. Илясов Қ.Қ.  Қаржы, Алматы - 2003
6. Қазақстан Республикасының Заңдары
7. Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары
8. Әубәкіров Я.Ә., Нәрібаев К.Н. т.б. «Экономикалық  теория  негіздері» - Алматы – 1998 ж.   
9. Бердалиева К.Б. «Қазақстан экономикасын басқару негіздері».

     Алматы -2001 ж.

10. Ермаков В.А. «Қазақстан қазіргі дүние әлемінде», Алматы – 2002 ж.