Ауыл шаруашылығындағы нарық және нарықтық қатынастардың экономикалық мәні

    Капитал табысы жылдық проценттік ставка арқылы көрінеді. Өнім – бұл ресурстарға уақытында төлеуді қажет ететін баға. Басқаша айтқанда, процент- бұл ресурстарды пайдалану үшін беретін қосымша.

    Ауыл  шаруашылығында капитал ретінде  инвестициялық ресурс табылады. Капиталдық ресурстың құрамына ақша қосылмайды. Соңғысы машина, құрал-жабдықтар, техника және басқа өндірістік құралдар сатып алуға пайдаланылуы мүмкін. Табысты тек нақты капитал ғана алып келеді: машина, құралдар және басқа өндірістік құрал – саймандар.

    Өндіріс факторларының негізгі тобы кәсіпкерлік қызмет болып табылады. Кәсіпкерлік қабілеттіліктің табысы кәсіпкерлік пайда. Кәсіпкерліктің шектеулі өнімі болып өнімнің қосымша өнімі болып табылады. Ол басқа өндірістік шығын түрелрінің өзгермеуі арқылы қосылған кәсіпкерлік қызмет арқылы алынады.  

6. Ауыл шаруашылығындағы  нарықтық қатынастардың  экономикалық реттелуі. 

Нарықтық  қатынастарды мемлекеттік  реттеудің обьективті қажеттілігі 

   Бәрінен бұрын ерікті нарық жағдайындағы мемлекеттің экономикасының рөлін, реттелген нарықтық экономика жағдайындағы мемлекеттің экономикалық рөлін шектеу қажет. Экономикалық ғылымда ерікті нарық келесідей сипатталады:

• бәсекеге қатысушылардың шектеуші саны, нарыққа ерікті кіру және ерікті шығу; ерікті нарыққа мемлекеттіктен басқа жекеменшіктің кез келген түрі сәйкес келеді. Ерікті нарық жүйесі тұтынушылардың кемсітушілік түрлерін шығарып тастайды;
• материалдық, еңбек, қаржы және басқа ресурстардың абсолютті оңтайлылығы;
• ақпараттық нарықтың толық көлемінің бәсекеге қатысушыларына өнім мен қызметке сұраныс, ұсыныс және бағасы жайында түсіндіру;
• біртекті өнімдердің бірдей атаулары, тауар сапасының тауарлық маркасының және басқа жеке сипаттамаларының болмауы;
• ерікті бәсекеге қатысушылары басқа кәсіпкерлер қабылдаған шешімге әсер етпеу керек.

    Осылайша, ерікті нарық жүйесінде монополия, инфляция, жұмыссыздық болмауы керек. Бірақ та ерікті нарық қоғамның барлық әлеуметтік экономикалық проблемаларын шешуге кепіл бере алмайды. Мұнда маңызды рөлді нарықтық қатынасты реттеудегі мемелекеттің экономикалық рөлі алады.

    Нарықтық  механизм орындай алмайтын мұндай тапсырмаларды шешуде мемлекеттің араласуы қажет. Олардың негізгісі болып мыналар табылады:

• ішкі нәтижелерді мемлекеттік реттеу. Қоршаған ортаны қорғау, топырақ құнарлылығын жоғарылату.
• Қоғамдық тауарды тұтынуда мемлекеттік реттеу. Еркін нарық тек сұраныс арқылы көрінетін қажеттілікті қанағаттандыруды білдіреді.
• Ел экономикасын қажет ақша көлемімен қамтамасыз ету.

    Мемлекеттің экономикалық қызметінің негізгі белгісі  ол орындай алмайтын нарықтың қосымша қызметінен тұрады. Нарықтық экономикада жұмыссыздық орын алады. Мемлекет халықты толық жұмысбастылықпен қамту мақсатында нарықтың жұмыс күшін реттеу қажет.

Ауыл  шаруашылығын мемлекеттік  реттеудегі принциптер.

    Аграрлық  нарықты экономикалық ынталандыруды  шешу келесі бағыттар бойынша іске асады:

• мемлекеттің сату қауіпсіздігін ынталандыру;
• ауыл шаруашылығы мен өнеркәсіп арасындағы ғылыми эквиваленттік қатынасты орнату;
• тауарөндірушілердің өндірісін кеңейтуге көмектесу;
• нәтижелі өндірістің өсуі мен ғылыми-техникалық прогресстің жетістіктерін енгізуге жағдай жасау;
• мемлекет ішінде экономикалық кеңістікті қалыптастыру, жақын және алыс шетел нарығына шығу.

    Ауыл  шаруаылығын қолдау принциптері:

• елдегі сату қауіпсіздігін сақтау;
• ішкі сауда баланысын импортты шектеу мен экспортты субсидиялау арқылы қолдау;
• отандық ауыл шаруашылығын экономиканың маңызды саласы ретінде сақтау және дамыту.

      Мемлекеттік реттеудің формалары  мен әдістері:

• шаруашылықтың барлық түрін мемлекеттік қолдау;
• экономикалық реттеудің формалары мен әдістерін іске асыру;
• ауылшаруашылық өнімдерін өндіру үшін кепіл бағалар қою;
• келісім бойынша өнім сатып алуға төмен пайызды несие беру;
• өнімді іске асыру мен өндірісті үлестеу;
• өндірілген өнімге компетенция мен дотацияяларды орнату;
• өндірісті бағалық реттеуге арнайы фондтар құру.