Кызылорда қаласындағы ЖШС «Автомобиль Жол Басқармасы

 

1. Cтандартты шөміштердің топсаларын ауыстыру үшін жобаланған ілгегі бар арнайы бекіту түйіні 

 

   Ілу жабдығын тез  ауыстыру жүйесінің екі түрі  бар. Бірінші түрі- стандартты  шөміштердің топсаларын ауыстыру үшін жобаланған ілгегі бар арнайы бекіту түйіні. Сурет 1 көрсетілгендей тұтқа мен шөміштің иінтіректік механизміне бұрандамамен бекітілген түйістіруші түйін ілгектің кездейсоқ босауын болдырмау үшін орнатылады. 

 

                                               

 

Сурет 1. Ілгегі бар арнайы бекіту түйіні.

    

   Артықшылықтары:

 

   Жүйені пайдалану шөміштің тыс ұштарыбойынша радиусын үлке»тпейді (шөміштің бұрылу өсінен шөміштің тісінің ұшына дейінгі арақашықтық). Шөміштің тіс ұштары бойынша радиуысының үлкеюі шөміш жиегіндегі күш пен тұтқадағы күшті төмендетеді, бұл шөміш жүккөтергіштігін азайтады. Ілу жабдығының осы бекіту жүйесі тұтқа соңындағы массаны да ұлғайтпайды. Сонымен , тіс ұшы бойынша шөміш радиусы мен массасын сақтау, пайдалані сипаттамаларын төмендетпейді. Бұл жүйе осы жүйемен жабдықталған машиналардың бәріне бір шөмішті орнатуға болатындай жабдықталған.

 

Кемшіліктері:

 

   Ілу жабдығын тез ауыстырудың осы жүйесі белгілі бір шөмішті ғана қолдануды талап етеді және топсалы қосылысы  бар стандартты шөміштерді қолдануға мүмкіндік бермейді. Белгілі бір шөмішті әртүрлі машиналарда пайдаланбас бұрын берілетін күштердің есептеулерін жүргізу қажет. Үлкен күштерді дамытатын үлкен машиналарда шөміштің дұрыс емес түрін пайдалану шөміштің бұзылуына әкеліп соғады. Кіші машиналарда шөміштің дұрыс таңдалмаған түрін пайдалану берілген машина жүккөтергіштігінен асып кететін жүк массасын көтеруге алып келеді. Егер машина қарастырылғаннан көп жүк массасын көтера алса да, тіс ұшы бойынша радиустың ұлғаюы тиеу сипаттамаларына әсер ете алады. Сонымен осы жүйе артықшылықымен қатар, берілген шөмішті  немесе әртүрлі машиналарда басқа ілу жабдығын пайдалану мүмкіндіктерін талдау жауапкершілігін тудырады.

 

2. Қармауышпен бекіту түйіні

 

   Ілу жабдығын тез  ауыстыру  жүйесінің келесі түрі- қармауышпен бекіту түйіні (сурет 2). Түйін шөміш пен тұтқаның иінтірек механизміне бұрандама көмегімен қосылған және саусақты бекітпелі стандартты шөмішті қармау үшін пайдаланылады.

 

   Артықшылықтары:

 

Осы бекіту түрін пайдалану  артықшылығы оны саусақты бекітпелі  стандартты шөмішті  қосымша айлабұрымды  сатып алмай ақ қармау үшін пайдалану  мүмкіндігінде негізделген.

                  

                                 

 

Сурет 2. Қармауышпен бекіту түйіні

 

Кемшіліктері:

 

  Бекіту түйіні қармауыштармен тұтқа мен шөміш арасында орнатылады, ол тіс ұшы бойынша шөміш радиуысын үлкейтеді.

   Қармауыш қосу  нүктелері шөміш саусағымен  сәйкес  келуі қажет. Әр машина белгілі бір шөмішті пайдалану үшін белгілі өлшемдерге ие, бұл басқа машиналарда қолданылатын шөміштерді пайдалану мүмкіндігін шектейді.

  Ілу жабдығын тез  бекітудің екі жүйесі де әсерге  екі әдіспен келтіріледі. Механмкалық  әдіс ілу жабдығын қолмен ажыратуды  және бекітуді талап етеді.  Бұл әдетте түйін құрылымына  байланысты 1-5 минут құауы мүмкін. Екінші әдіс- бұл оператор кабинасынан қозғалысқа келтіру. Бұл кезде ілу жабдығын ауыстыр үшін әдетте 30 секунд немесе одан аз уақыт талап етіледі.

 

   1.3.3 CW сериялы тез ауыстыру құрылғылары

 

   Caterpillar компаниясының CW сериялы тез ауыстыру құрылғысы екі нұсқа бойынша жеткізіледі - айналдырық типті және гидравликалық типті. Сурет 3  көрсетілгендей айналдырық типті құрылғы  гидравликалыққа тез  ауыстырылады және керісінше. 

 

   Қосымша артықшылықтары:

 

  Көтеру ілгегі CW сериялы  тез ауыстыру құрылғысының әмбебаптығы  әртүрлі жүккөтергіштікті 2-ден  20 метрлік тонна көтеру ілгектерімен қамтылған.

 

      

 

Сурет 3. CW сериялы тез ауыстыру құрылғылары

 

4. Қопсыту және карьерлерде тиеу

 

   Қопсыту және тиеу копцепсиясы тез ілінісу гидравликалық құрылғысымен, жартастық топыраққа арналған шөміш және қопсытқышпен жабдықталған экскаваторды пайдалануды қосады. Қопсытқыш жартас жыныстарын бұзу үшін арналған, осыдан кейін осы экскаватор жартас материалдарын тиеу үшін қолдануға болады. Жүйе мүмкін жерлерде немесе қоршаған ортаны қорғау себептерімен немесе заңнамалық сипаттамалар себептерімен жару заттарын қолдану рұқсат етілмеген жерлерде қолданылады. Бұл жағдайларда геологиялық жағдайға байланысты қопсыту жарылғыш заттарды қолдануды азайтады немесе оларды толықтай пайдалануды қамтамасыз етеді.

 

 Артықшылықтары:

 

- жарылыс жұмыстарына шығынды азайту немесе  оларды толықтай үнемдеу;

- тәуекелді азайту;

- қоршаған ортаға аз әсер ету, шу мен дірілдің азаюы;

- судың ластануын азайтуға әкелетін жаңбырмен шаюдың азаюы;

- қалдықтардың азаюы (35% ға төмендеуі);

- өнім сапасын жоғарлататын ішкі жарықшалардың азаюы;

- жұмыс аумағы инфрақұрылымға жақын орналасуы;

- техника және жұмыс күшіне қажеттіліктің азаюы;

- ілініс құрылғысын пайдалануда әмбебаптылықты жоғарлату (шөміштерді, тоқпақтарды ауыстыру мүмкіндігі);

- орын ауыстыратын материалдардың тоннасына шығынды азайту.

 

1. Қопсыту қабілеттілігі LEHX және LTTT қопсыту өнімділігін салыстыру

 

  Экскаватормен қопсыту  әдісі  шынжырлы трактормен  қопсытудан ерекшелінеді. Шынжырлы  трактор қопсытқышты тұрақты  жылдамдықпен жартасты топырақпен  тартады, ал экскаватор горизонталь  немесе вертикаль беттерден матеиалдарды  сындыру үшін тұтқа және қазу  күштерін пайдаланылады. Экскаватор  опеаторы алдыңдағы көрініс қопсытқыш  тісін геологиялық сыныққа қопсуды  эффективті жүргізу үшін бағыттайды. 

  Қопсыту кезінде және тиеуде қопсытқыш матермалды дайындау үшін сағатына уақытына 15-20%  на қолданылады. Тез іліністі гидравликалық құрылғыны пайдалану кезінде жұмыс жабдығын ауыстыру уақыты 2-6%ды құрайды. Қалған уақыт тиеу үшін пайдаланылады.

   Қопсыту үрдесі  шөміштің материалға енуін жақсартады, бұл оның қызмет көрсету уақытын  ұзартады.

 

    1.5 Экскаватордың жүккөтергіштігі

 

    Канализациялық коллекторлар құрылысы бойынша көптеген жұмыстарды орындау кезінде экскаватор ауыр құбырларды және адамдары бар клеттерді траншеяға және траншеядан көтеріп түсіруі қажет , қарау құдықтарын орнату және жүк автомобильдерінен материалдарды түсіру керек. Кей жағдайларда экскаватор жүккөтергіштігіне талаптар өте маңызды болады, олар таңдаланатын машинаның өлшемін анықтайды.

  Экскаватордың жүккөтергіштігі оның массасы, ауырлық центрінің орналасуы, көтеру нүктесінің орналасуы және гидрожүйе мүмкіншіліктеріне байланысты. Көтерудің кез келген берілген позициясы үшін экскаваторлар жүккөтергіштігі оның төңкерілуге тұрақтылығымен немесе гидрожетек қуатымен шектеледі.

  Жебе, тұтқа немесе шөміш жағдайының өзгеруі жұмыс жабдығының геометриясына әсер етеді және машинаның гидравликалық жүккөтергіштігін айтарлықтай өзгерте алады. Caterpillar компаниясы жүккөтергіштікті SAE ұсынысы бойынша анықтайды.

 

 

 

 

1. Төңкеру шарттары

 

 Орталық ауырлыққа әсер ететін шөміштегі жүк шынжырлы таспасның жүгіру жолынан артқы тірек аунақтары алда болғанда экскаватор төңкеру басының жағдайының басында болады.Көтерілетін жүктер шөміштің артқы бөлігіне немесе арқанды строптар немесе шынжырлардағы шөміштің иінтірегінде ілінген деп есептеледі. Бекіту элементтерінің, строптардың немесе қосымша көтеру жабдықтарының массалары ілінген жүк бөлігі ретінде саналады. Сонымен төңкеру жүктемесі нақты шығарық кезінде төңкеру жағдайын туғызатын жүктеме ретінде анықталады. Жүктеме шығарығы горизонталь арақашықтық ретінде бұрылыс бөлігінің айналу осінен (жүктелгенге дейін) ілінген жүктің вертикаль өсіне дейін (А өлшемі) өлшенуі қажет. Номиналды биіктік вертикаль арақашықтық ретінде экскаватордың тірек бетінен (тұрақ деңгейі) шөмішті бекіту нүктесіне дейін (В өлшемі) өлшеммен анықталады (сурет 4)

 

                                 

 

Сурет 4. А. Айналу осінен (жүктелгенге дейін) шығарық

                 В. Шөміштің бекіткен нүктесіне  дейінгі биіктік

 

 

2.   Номиналды жүк

 

  Номиналды жүк тұрақ деңгейі мен жүк шығарығынан көтеру нүктесінің вертикаль қашықтығын ескере отырып анықталады. Белгілі шөмішке ілінген жүкті көтеру жұмыс жабдығы бар машина қабілеттілігі бойынша нормалар келесілер:

а) номиналды жүк төңкерілетін жүктеменің 75% нан аспауы керек;

б) номиналды жүк гидрожүйенің көтеру күшінің 87%  нан аспауы қажет. Бұл машина номиналды жүктің 115% көтеретін  қабілетте болуы керектігін білдіреді;

с) номиналды жүк машинаның  құрылымдық тарту қабілеттіліген аспауы керек.

 

Төменде келтірілген сызбада  жүк жағдайына байланысты экскаватор жүккөтергіштігің өзгеруі көрсетілген.

 

 

Сурет 5.  Экскаватор жүккөтергіштігің өзгеруі

 

Жүкті тірек бетінің деңгейінен жоғару көтеру бойынша ұсыныстар:

 

• Жүкті экскаваторға барынша жақын орналастыру. Айтарлықтай қысқа трос қолдану және жүкті көтеру нүктесі оңтайлы жүк көтеру аумағында болатындай экскаваторды орналастыру.  Үлкен шығырық және ұзын трос болған жағдайда - көтеру мүмкін          емес. Бұған шешім тросты қысқарту және шығырықты азайту.

 

  Жүкті тірек бетінің  деңгейінен төмен көтеру бойынша  ұсыныстар:

 

• Жүк көтеру нүктесі оңтайлы жүккөтеру аймағында орналасатындай қажет ұзындықтағы тросты қолдану. Қысқа трос, терең траншея болғанда, көтеру мүмкін емес. Бұны шешімі ретінде шөміш топсасын оңтайлы жүккөтеру аймағында орналастыру үшін тросты ұзарту керек.

 

 

5. Экскаватор шөмішінің  сыйымдылығы

 

 Caterpillar компаниясы экскаватордың шөміштерін PCSA N_o 3 және SAE

j-296 стандарттарына сәйкес  есептейді. Шөміштің геометриялық  сыйымдылығымен қатар, шөміштің  үйіндісімен қоса сыйымдылығы  есептеледі.

 

1. Геометриялық сыйымдылық

 

   Геометриялық сыйымдылық деп шөміш тістерімен немесе қорғаныс күнқағарымен тасымалданатын немесе ұсталынатын материал көлемін қоспағандағы жақтық қабырғалар мен шөміштің алдыңғы және артқы жиектері арасындағы бөлу жазықтығынан төмен орналасқан көлем аталады.

 

 

Сурет 6. Экскаватор шөмішінің сыйымдылығы

 

 

 

2. Үйіндімен қоса сыйымдылық 

 

   Шөміш тістерімен және қорғаныс күнқағарымен тасымалданатын немесе ұсталынатын материал көлемін қосағандағы шөміштің бөлу жазықтығын төмен орналасқан және бөлу жазықтығының үстінде орналасқан 1:1 шынайы еңісті материал үйіндісінің көлемі.

  Еуропалық құрылыс жабдығы бойынша комитет (CECE) бөлу жазықтығының үстіндегі материал үйіндісін есептеу кезінде шынайы еңісті  2:1 деп қабылдайды.

 

 

   1.5.3 Тұтқа арыны мен шөміш бұрылысының күштері

 

   Материалға шөмішті енгізу шөміш бұрылысының күші F_B  мен тұтқаның арындық (напор) күштерінің  F_S қозғалысымен орындалады. Қазудң номиналды күші - ең шеткі кесу нүктесіндегі пайда болатын қазу күші. Бұл күшті қазу күшін тудыратын гидроцилиндрдағы гидрожүйенің сақтаушы клапанының жұмыс істеу қысымының шартынан есептеуге болады. Келесі беттерде келтірілген қазу күшінің мәндері SAE j1179 және PCSA N_o 3 стандарттарына сәйкес. Бұл мәндерді басқа әдістермен есептелген және төменде жазылғаннан ерекшеленетін машиналардың күш мәндерімен салыстыруға болмайды.

 

                      

 

Сурет 7. Тұтқа арыны мен шөміш бұрылысына әсер ететін күштер

 

Шөміш цилиндрімен пайда болатын тістердегі радиалды күштерді келесі формула бойынша анықтайды

 

                                       = × ()                               (1) 

 

   мұнда  – шөміш цилиндрінің күші ,

              – тіс ұшына дейінгі шөміштің айналу радиусы,

           А, В, С – иіндер .

 

    Шөміш цилиндрімен пайда болатын шөміш бұрылысының күші тістердегі  максималды радиалды күш D¹ радиуысының доғасына жанама бойынша шөміш цилиндрімен жасалатын қазу күшін білдіреді. Шөміш шөміш цилиндрінен және механизмнің біріктіру буынынан максималды шығын моментін алуды қамтамасыз ететіндей орналасуы қажет.

  Максималды есептеу күші F_B , коэффициентінің максималды мәніне сәйкес келеді. Төменде келтірілген формуладан көруге болады.

 

                                                   F_B = ()                              (2)

 

    Тұтқа цилиндрімен пайда болатын тістердегі радиалды күш F_S , келесі формула бойынша анықталады