Машина және құрал-жабдықтар нарығының даму ерекшеліктері

КІРІСПЕ

 
 

      Машина, құрал - жабдықтар және көлік құралдарының нарығының құрылымы күрделі, ал құралдың құнын анықтау көбінесе нарық  сегментінің жағдайына тәуелді. Кез келген машиналар тобының  өзінің секторы болады, және бұл  секторлар жылжымайтын мүлік  нарығындағы секторларға карағанда анағұрлым көп. Әртүрлi секторлардағы нарықтың сипаты да әр түрлi.   

     Машина  мен құрал-жабдықтарды бағалау  төтенше көп түрлі қиындықтармен  қатарласады. Сонымен қатар бағаланатын  машиналар шығарылатын  немесе жаңа емес, ескішілдікте, эксплуатациялық паркте тұрған, өндірістен шығарылып тасталған машиналар болып табылады.

     Бағалау кезінде бағаланған объекті теңестіру  маңызды рөль атқарады, яғни объектінің құжаттық және шындық жағдайының арасындағы сәйкестікті анықтау. Машина мен  құрал-жабдықтардың көптеген орындалуға, модефикацияда жасалуы, толықтырушыларының әртүрлілігі бағасына да едәуір әсер етеді. Осыған орай теңестіруді жургізі керек, өйткені бағалау нәтижесі мен бағалаушы беделі оның сапасына тәуелді болады.

     Менің жұмысымда бағаланып отырған объект ретінде жеңіл автокөлікті таңдадым және бағалау әдістерінің ішінен шығындық тәсілді пайдалану арқылы бағалау жүргіздім.

     Курстық жұмыстың құрылымы кіріспе, негізгі  бөлім, қорытындыдан, пайдаланылған  әдебиеттерден және қосымша мәліметтерден тұрады. Ал, негізгі бөлім үш  үлкен тарауға бөлінеді. Бірінші тарауда жалпы машиналар, жабдықтар және көлік құралдар туралы түсінік берілген, екінші тарауда көлікті шығындық әдіспен бағалау туралы мәліметтер және үшінші тарауда  есептелуінің жүргізілуі  қаралған.

1 Машина және  құрал-жабдықтар  нарығының  даму ерекшеліктері

   

1. Бағалаудың  жалпы  анықтамасы

 
 

     Қазіргі Қазақстан экономикасының жалпы  жағдайына сай машина мен құрал-жабдықтар  нарығы қиын жағдайда қалыптасады. Бұрынғы КСРО-дан Қаазақстанға машина жасау және кешеніне қосылған қосылған машина мен құрал-жабдықтар шығаратын мықты өнеркәсіп қалды.

     90 ж.ж. басында бұл кешендер келесідей  сипатталды:

            - Үлкен көлемде  өнім шығару;

         - Қорғаныс қажеттіліктерімен ауыр өнеркәсіп өнімдерін шығарушы ;

            - Машина жасау  құралдарын тугелге жуық түрлерін  кең көлемде шығару;

            - Ірі технологиялық  құрал –жабдықтар паркі,икөбеюі  мен технологиялық құрылымы өз  заманының машина жасау  тенденцияларының  дамуына сәйкес келмеуі;

            - Машина жасау  өнімдерінің сыртқұы сауда балансындағы әлсіздігі;

            - Машина жасау  кешеніндегі көптеген өнімдерін   еңбек өнімділігінің төмендігі  мен бәсәкеге қабілетсіздігі;

            - Құрылым материалддары  мен отандық машина жасау еңбегінің  энергия тасымалдағыштары бағасының  төмендігіне сәйкес, машина мен құрал-жабдықтардың бағасы әлемдік бағалардан әлдеқайда төмендігі.

            90 ж.ж. басындағы  жағдай қазіргі машина мен құрал-жабдықтар нарығына әсер  текен келесі факторларды қалыптастырады:

            - КСРО-ның біртұтас  экономикасының құлауы ҚР-дағы ірі машина жасау өнімдерін жоғалтуға, бұрынғы КСРО-ның басқа да республикаларымен дәстурлі экономикалық байланыстарын үзуге әкелді;

            - Жалпы экономикалық  дағдарыс шығарылатын өнімдердің  лезде қысқаруына, машина мен  құрал-жабдықтардың жаңа түрін  шығарудың жұмылуына әкелді;

            - Қорғаныс кешендері  өнімдерін өндірудің қысқаруы  кәсіпорындарды , тұтынушыны қанағаттандыратын  сұраныс бойынша машина мен  құрал-жабдықтарды шығаруға бағытталды;

      Соңғы жылдардағы өндірістің , қаржыландырудың, парктің, машина мен құрал-жабдықтар нарығыынң өзгерісін технологиялық құралдардың көп таралған түрі – металл кесетін станоктардың мысалында қарастырайық.

     1 Монополизмнің жоғары дәрежеде  болуы жекелеген өнім түрлерінің  тек бір кәсіпорын шығаруға  топталуы , Қазақстан Республикасындағы бірегей экономиканың қалауы тек Алматы станок құру зауытында келесі өндіріс қуаттарын шығарудван айрылды:

         - токарьлық көп шпиндельді автоматтар;

         - жеңіл сатылы-бұрғылау  станоктары;

         - қайрау станоктары;

            - Жеңіл және ауыр  дөңгелек тегістеуші станоктар;

            - Фрезерлі жалпақ уиверсалды станоктар;

            - Жеңіл азулы кескіш  станоктар;

            - Ұзартқыш станоктар;

            - Дөңгелектеп кесу  станоктары.

     2 Осыған ұқсас жағдай станоктың  негізгі толықтытырғыш бұйымдарды  шығару ысырабына әелді:

            - Патрон және басқа қысқыш құралдар;

            - шарикті винтті парлар;

            - насостар, гидромоторлар, золотниктер және гидравликалық аппараттардың басқа да элементтері

            - электроприводтың негізгі қозғалысы мен берілуі.

            3 Өнімнің шығарылуының жедел қысқаруы 1,1 кестеде көрсетілген.

            4  Шығарылым құрылымында  жоғары автоматтандырылған станоктарүлесі (с 23% в 1990 г. до 1,5% в 1995 г.) қарапайым қолмен басқарылатын атоматтандырылмаған станоктар үлесінің көбеюі есебімен жедел қысқарды.

            5 Жалпы шығарылым көлемінде қысқа өндірістік циклі бар машина жасау мекемелеріне бағытталған жеңілденген құралдар көбейді.

                  6  Қазіргі Қазақстандық  металл кескіш құрал-жабдықтар  паркі келесідей ерекшеліктермен  сипатталады:

            - шығарылатын өнім  көлемінің қысқаруына байланысты  жүктелудің толық еместігі;

            - жаңартудың болмауынан  парктердің ескіруі;

            - жаңа машина мен  құрал-жабдықтарды сатып алуға  қаражаттың жоқтығынан жөндеу - ен  модернизациялауды өз мойнына  алу;

            - жоғары автоматтандырылған  құрал-жабдықтарды парктен шығарып  салу есбінен технологиялық құрылымның ескіруі;

            - машина және құрал-жабдықтар  паркінің көлемі көтере сатуға  байланысты азаюы.

     Әлемдік даму паркінің тенденциялары Қазақстандықтан  әлдеқайда бөлек және келесідей  сипатталады:

     - технологиялық құбылыстардың атоматтануы;

     - машина мен қрал-жабдықтардың негізгі жұмыс уақыты көмекшілердің азаюы есебінен артуы;       

     - сенімділікті арттырудың арқасындажұмыс  қарқынының жақсаруы;

     - универсалдылқты көтеру есебінен  машинаның техникалық мүліктерінің  кеңеюі;

     - бір агрегатта әртүрлә операцияларды  сыйдыруы;

     - бірлік қуаттылықты , мөлшері  мен жылдамдықты ұлғайту;

     - бұйымдардың параметрі мен технологиялық  құбылыстардың жоғарғы дәлдігін  сақтау;

     - дәстүрлі емес технологияларды  жүргізетін машина мен құрал-жабдықтарды  қолдануаумағының кеңеюі;

     - парк көлемінің азайып , жаңаландыру дәрежеінің ұлғаюы.

      8 Қазіргі кезде станок жасау кәсіпорындарының нег ізгі қаржыландыру көздері:

            - Машина жасаудың  профильдік емес өнімдерін және  тұрақты сұранысы бар халықтың  тұтыну тауарларын өндіретін  мекемелер;

            - Жеткілікті сұраныс кезінде өзіндік құны арзан қарапайым станоктар шығаратын ұйымдар;

            - Паркте эксплуатацияланатын отандуық және шетелдік құрал-жабдықтарды қалпына келтіру, жөндеу және модернизациялау;

            - Ірі тапсырыс  берушілерден олардың мақсатты  құрал-жабдықтарының ірі партиясын жеткізу үшін несиенің алынуы;

     Бағалаудың  қағидалары, барысы, және құн туралы айтпас бұрын , бағалау деген не екенінне тоқтай кетейік.

     "бағалау" (appraise) етістігі контекстке байланысты бірнеше мағына береді.Ол бағаны анықтауды, құнды орнатуды, санын бағалауды, сапасын анықтауды немесе бір нәрснің құндылығын білдіруі мүмкін.

     Біз өз мақсатымызға барлық жоғарда айтылған мағыналарды қолданамыз.Машина мен құрал-жабдықтар бағалаушылары қолдантын бағалау процесі барлық мағыналарды қамтиды.Бағалаушы бағаланатын обьектінің құндылығын анықтап қана қоймай , құндылықты анықтау үшін сандық және сапалықь  қасиеттерін анықтайды.

     "Бағалау" (appraisal)  сөзі тағы басқа мағыналарды білдіреді. Ол бағалау әрекетін , бағалау қорытындысын , не месе зерттеу нәтижесі бар есептің мағынасын білдіруі мүмкін.

     Бағалау — бірде бастапқы деректерден бірдей қорытынды, нәтиже шығатын ғылым .

     Бағалаушы – белгілі бір обьектіге бағалау жүргізуге арнайы білімі бар маман.

     Бағалаушының  және бағалаудың анықтамасын қарастырайық:

     Бағалау мақсаты – құн туралы қорытынды жасау,

     Бағалаушының  мақсаты – мақсаты анық белгіленген бағалауға қорытынды жазған кезде тәуелсіз және үшінші жақ етінде әрекет ету.

     Бағалаушы риясыз, тәуелсіз және заңға ғана бағынатынын  тағы да атап өтейік.Бұл бағалау қызметінің тағы бір жағымды жағы.

     Құнның  түріне анықтама бермес бұрын , бұл  кітапта берілген актив түріне анықтама берейі. РМЕ халақаралық стандартында өндіріс құралдары, машина және құрал-жабдықтарға , жылжымайтын мүлікке жатпайтын , өзінің физикалық делдалы ретіндегіактивтер ретінде анықтама берілген.олар меншікті обьект материалы, әдеттегідей олар өз иесіне пайда әкеледі. оларды материалдық активтердің бөлімшесі ретінде  қарастыруға болады,олар көбінесе жылжымайтын мүліктерге жатады. Олар бөлек обьект ретінде , сондай-ақ белгілі бір функция атқаратын жүйенің құрылымы ретінде өмір сүре алады.

     Бағалау обьектісі көп жағдайларда жылжитын және жылжымайтын мүлік арасында қалып қояды,мысалы ресейлік заңдарға сай жылжымайтын мүліктерге жататын  инженердің құрал-жабдықтары, шахталық көтермелері, және кемелер. Сондықтан бағалаушы бағаланатын обьектіні активтіңқай түріне жатқызуына шеші қабылдау үшін әр жағдайды мұқият талдауы \ анализдеуі керек.

     Материалды  активтер – физикалық және сезілмелі  табиғаты бар мтериалдық обьектілер; жылжитынға жататын активтер дегеніміз орнын ауыстыра латын және жылжымайтын мүлікпен үнемі байланыста болмайтын материалдық обьектілер. Жылжымайтын мүліктің жалпы анықтамасына (материалдық емес активтен басқа) жылжымайтын мүлікке жататын немесе жылжымайтын мүлікке үнемі тіркелген игіліктің бәрін жатқызуға болады. 
 

2. Машина  мен құрал-жабдықтарды  жіктеу мен ұқсастыру

 
 

     Машина  мен құрал-жабдықтарды бағалау  төтенше көп түрлі қиындықтармен  қатарласады. Сонымен қатар бағаланатын  машиналар шығарылатын  немесе жаңа емес , ескішілдікте , эксплуатациялық паркте тұрған, өндірістен шығарылып тасталған машиналар болып табылады. Бұл жағдайда машина мен құрал-жабдықтарды белгілі қағидаға байланысты топтастырып, жіктеу арқылы және бір топтағы обьектілерді бағалау процедурасы актуалды болып тур.