Саяси жүйелердің сипаттамасы. АҚШ, Ұлыбритания, Франция елдерінің саяси жүйелері

 
 
 
 
 
 

Тақырыбы: Саяси жүйелердің сипаттамасы. АҚШ, Ұлыбритания, Франция елдерінің саяси жүйелері. 
 
 
 
 
 
 
 

                                                            Қабылдаған:

                                                                Орындаған:                                                                Тобы:  
 
 
 
 
 
 

                                      Шымкент 2010 
 
 
 
 
 
 
 

Жоспар 
 
 

I.Кіріспе

1. Саяси жүйе ұғымы туралы

 

II.Негізгі бөлім

1. Саяси жүйенің жіктелуі
2. Саяси жүйенің құрылымы
3. АҚШ
4. Ұлыбритания
5. Франция

III.Қорытынды 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Саяси жүйе ұғымы туралы 

"Жүйе" ұғымын  XX ғасырдың 20 жылдары ғылыми айналымға алғаш енгізген неміс биологы Л. Фон Борталанфи (1901 -1972). Ол  бұл терминді клетканың сырткы ортамен алмасу процесін көрсету үшін пайдаланды. Ғалым жүйеге өзара байланыста болатын элементтердің біртұтас жиынтығы ретінде карады. Жүйенің бір элементі өзгеріске ұшыраса, барлық тұтастымен өзгереді. Жүйе сыртқы дабылдарға және өзінің ішкі элементгерінің талаптары на жауап қайтару арқасында дамиды.

Саяси жүйе төмендегідей кызметтерді атқарады:

1.Белгілі бір әлеуметтік топтың немесс көпшілік халыктың саяси билігін камтамасыз ету. Ол биліктің тәртіпке келтірілген, ережелерде, калыптарда бскітілген, яғни институционалданған түрі. Сондықтан ол конституцияға негізделген жалпыға міндетті зандар шығарады. Сол арқылы қоғамда тәртіп орнайды. Егер оны бұзушылар болса, оларға тиісті шара қолданылады.

2.Саяси жүйе  қоғамдық қатынастарды реттейді, жекелеген әлеуметтік топтар  немесе көпшілік халықтың максат-мүддесіне  сәйкес адамдардың тіршілік әрекетінін  әр түрлі салаларын басқарады.  Ол әлеуметтік институттар қызметінің  мақсаггарын айкындайды, солардың  негізінде оларды орындаудың  саяси жобаларын жасайды.

3. Саяси жүйе  қоғамда жинактаушылык, топтастырушылық  кызметті атқарады. Ол ортақ   әлеуметтік-саяси мақсаттар мен  кұндылыктардынң айналасында барлық  әлеуметтік топтар, таптар, жіктердің  белгілі бір бірлестігін қамтамасыз  етеді.

4.Экономиканың  калыпты жұмыс істеп, прогресті  дамуына қажетті саяси жағдай  жасау. Мысалы, саяси жүйе өндіріс  кұралдарына меншік түрлерін  күқыктық тұрғыдан бекітеді, каржы  жүйесін реттейді, салық саясатын  жүргізеді.

5. Коғамды, оның  мүшелерін ішкі және сырткы  бүліндіргіш әрекеттерден корғау. Мысалы, ұйымдасқан қылмыс, сырткы  агрессиядан (әскери. экономикалык, информациялык) және т.с.с,

Сонымен, қогамның саяси жүйесі деп билік жүргізіп, коғамда тұрақтылык пен тәртіпті қамтамасыз ететін, әлеуметтік топтар, таптар, ұлттар, мемлекеттер арасындағы саяси өзара катынастарды реттейтін ұйымдар мен мекемелердің жиынтығын айтады. Бұл жүйе саяси деп аталады. Себебі мемлекеттік істер алға қойған максатты, амал-әдістсрді, оларға жету жолдарын қамтитын арнайы жеке зерттелінетін шаралар, саяси бағыт арқылы жүзеге асырылады. Сонымен қатар оны жүйе дейді. Өйткені оған мемлекеттен басқа мсмлекеттік билікке ықпал ету үшін басқалармен бәсекеге түсетін, одақтарға кіретін, мәмілеге келетін мемлекеттік емес көптеген ұйымдар да кіреді. Бұл саяси катынастардың күрделі көрінісі жүйелілікті, тұтастықты білдіреді.

Саяси жүйенің құрылымы

  Зерттеушілер саяси жүйенің мынадай негізгі төрт болігін атайды: 1) саяси институттар; 2) саяси катынастар; 3) саяси ерсжелер;         4) саяси мәдениет. Соларға кысқаша сипаттама берелік.

Саяси институттарга (ұйымдар, мекемслер) мемлекет, саяси партиялар, кәсіподақтар, кооперативтік, жастар, әйелдер, т.б. ұйымдар мен бірлестіктер жатады. Бұл ұйымдардың бәрі таптық, топтық, ұлттык, жыныстық, кәсіби, жас мөлшеріне қарай және т.с.с. байланысты пайда болатын көптеген әлеуметтік мақсат-мүдделерді білдіріп, корғау үшін кұрылады.

  Солардың ішіндегі ең негізгісі — мемлекет. Ол қоғамда белгілі бір тәртіпті орнатады, оны басқарады, экономикалық және әлеуметтік құрылымын корғайды. Ол үшін мемлекеттің арнайы аппараты, еріксіз көндіретін күштеу, зорлау органдары (әскер, сот, полиция, милиция және т.б) болады. Солардың көмегімен ол адамдардың жүріс-тұрыс, іс-әрекетін реттейді. Мемлекет коғам атынан оның ішкі және сыртқы саясатын атқара алады.

Мемлекеттік емес ұйымдардың арасында қазіргі қоғамның саяси өмірінде ең үлкен рөл атқаратындар — саяси партиялар. Олар мемлекеттік билікті жүзеге асыруға, саяси жүйені, идеологиялар мен доктриналарды, қоғамдық пікірді, саяси сана мен мәдениетті қалыптастыруға ат салысады.

   Қоғамның ең бұкаралық ұйымына кәсіптік одақтар жатады. Олардың ыкпалы әр елде әр түрлі. Біздін елімізде олар халык шаруашылығын өркендетудің маңызды міндеттерін шешуге каты-сады. Енбекшілердің, заңды талаптарын корғайды, еңбек занда-рынын. катаң сакталуын кадағалайды. Олардың денсаулығын сақ-тауға, мәдени-тұрмыстық қажетін өтеуге камқорлык жасайды. Тұрғын үйлерді бөлу, балабақшасына орналастыру, мектеп окушыларының жазғы демалысын ұйымдастыру жұмыстарын бас-карады. Қазір оның ыкпалы төмендеп кетті.

  Қоғамнын саяси жүйесіне діни ұйымдар да кіреді. Олардын рөлі, әсіресе, феодалдык, коғамда зор болды. Ол кезде олар аксүйектер билігін де өздсріне қараткысы келді. Сондықдан олар мемлекеттік билікпен катар өздерінің заң шығарушы, атқарушы, сот билігін де кұрды. Олардын ішіндегі ең озбыры католик шіркеуінін XIII ғасырда өздеріне карсыларды ерекше қатал кудалаған сот, полиция ұйымы — инквизиция еді. Олар 5 миллионға жуык адамды қугын-сүргінге салып, біразын тірідей отқа жағып жіберді. Капитализм кезінле дін орындарының әсері әлдеқайда бәсеңдеді, бірақ саяси өмірде ыкпалын тежеген жоқ. Бұрынғы Кенестер Одағы кезінде олар катты қудаланған болатын. Казіргі кезде жағдай өзгерді.

  Жоғарыда көрсетілген ұйымдардың ішінде мемлекет пен саяси партиялардың саяси жүйе тікелей қатынасы бар. Кәсіподақтар мен шіркеудің тура болмағанмен жанама катынасын байқаймыз. Олардың қатарына жастар одағын, еңбек ұжымдарын, коопера-тивтерді жаткызуга болады. Солармен катар биліктен алшақ, де-генмен, белгілі бір жағдайларда оған ықпал да жасай алатын ұйым-дар бар. Оларға жазушылар, суретшілер, композиторлар одағы, ғылыми-техникалық қогамдар, көптеген ерікті, спорт, мәдени және т.б. ұйымдар жатады.

  Коғамдық жүйенің екінші бөлігін саяси қатынастар құрайды. Оған таптардын, этникалык бірлестіктердің тұлғалар мен коғам-ның азамат пен мемлекеттің арасындағы қатынастар кіреді. Олар-дың басқа (экономикалык, ұлттык, діни, отбасылык және т.с.с.) қатынастардан айырмашылығы мұнда олардын, саяси және мемлекеттік билікке катынасы көрініс береді.

  Саяси жүйенің үшінші бөлігі болып саяси ережелер (нормалар) есептеледі. Олар саяси институттардың өзара бірлесіп әрекет етуін камтамасыз етсді және саяси жүйенің ережелік негізін кұрайды. Олардың ішіндегі ең маңыздысына Конституция жатады.

  Саяси жүйенің төртінші белгісі — саяси мәдениет. Ол саяси сана мен іс-әрекетте, саяси көзқарастарда, идеяларда, теорияларда, саяси тұғырнамаларда, бағдарламаларда, шешімдерде, саяси ережелерге қатынаста көрініс табады. Саяси мәдениеттің реттеушілік қызметі адамдардың іс-әрекетіне және олардың ұйымдарына ететін әсерінен білінеді. Сонымен бірге бұрынғы және қазіргі саяси жүйе және оның элементтеріне, саяси кызметкерлер, баскару аппаратының лауазымды адамдарына, саяси басқару шешімдерін дайындау және қабылдау процесіне және т.б. ыкпал етуінен де байкалады. 

  Саяси жүйенің жіктелуі

Саяси жүйенің жіктелуі жөнінде ғалымдар арасында ортақ пікір жоқ. Олар бұл мәселеге әр жақтан карайды, әр түрлі өлшемді (критерийді) пайдаланады. Мысалы, марксизм формациялык көзкарасты басшылықка алып (өндіріс тәсілінін. және коғамның таптық кұрылымының өзгешеліктеріне карай) оны кұлдық, фео-далдық, капиталистік және коммунистік саяси жүйе деп бөледі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

АҚШ

                                        

АҚШ – та мемлекетті басқару түрі республикалық. Яғни Республика деп мемлекеттік биліктің барлық жоғарғы органдары белгілі бір  уақытқа сайланатын немесе өкілдік  мекемелер арқылы қалыптасатын мемлекеттік  басқарудың түрі.Президентті жалпыға  бірдей, тікелей, құпия сайлау арқылы халық сайлайды. Ондай президенттің билігі зор. АҚШ-та атқарушы билік тікелей  парламентке бағынбайды. Президент  үкіметті өзі тағайындап, өзі басқарады. Айта кететін болсақ мұндай билік  ең алғаш осы АҚШ-та орнады. Бұл  елде президент 4жылға сайланады. Онда премьер-министр болмайды. Президент  мемлекетті де,  үкіметті де басқарады. Ол департаменттердің (министерстволардың аты) басшыларын, министрлер кабинетін және үкіметті тағайындайды. Олар тек президентке ғана есеп береді. Оның қылмыскерге кешірім жасауға, марапаттауға, халықаралық келіссөздерді жүргізуге құқығы бар. Бірақ президенттің заң шығаруға құқығы жоқ. Ол бюджетті де шеше алмайды оны Конгресс шешеді. Парламент президенттің қай тағайындауын болсын бұза алады оны “право вето” деп атайды. Конгресс президентті орынынан ала алады оны “импичмент” дейді. Адам саны 300 млн 3-ші орын әлемде.

АҚШ-та екі партия тайталаса билік етеді Республикалықтар және Демократтар.

Америка Конституциясы - әлемдсгі осы уақытқа дейін өз күшін то-лық сақтап отырған ерте, алғашқы қабылданған Конституция. Ол дүние жүзіндегі басқа елдердін конституцияларына үлгі болғанын атап өткен жөн. Конституцияның құдіреті оның ерекше икемділігі мен қарапайымдылығына байланысты. 18 ғасырдың соңғы кезінде алғашқы қабылдаңған бұл Конституция Атлантика жағасындағы 13 штатқа, оның 4 миллион тұрғындарының қоғамдық өміріне басшылық атқарды. Оның негізгі ережелерінің өміршеңдігі сондай 27 ғана түзетумен ол бүгінгі Атлант мүхитынан Тынық мұхитқа дейін созылған 50ден аса штаттардағы 260 миллион американдықтардың тілектеріне, тыныс - тіршілігіне абройлы қызмет етіп келеді.

  Конституцияга қарай жол түзу, оңай болған жоқ. Қызу пікір талас-тан туған ойларды топшылау барысында алты жылғы тәжірибеден өткізгеннен кейін, алғашқы нұсқасы 1787 жылы қабылданды. 

 
 
 
 

Конфедерацияның қағидалары штаттардың арасында ерікті одақтарды құруға және өте шектелген билігімен федералдық үкіметті қалыптастыруға жағдай туғызды. Осындай мәселелердің ішінде: қорғаныс, халық қаржысы, сауда мәселесі бар. Ал қиын-қыстау жағдайларында федералдық үкімет штаттардың легислатурасындағы билігінде болды. Ол не тұрақтылыққа не өктемдікке мүмкіндік туғызған жоқ. Көп уақыт өтпей-ақ конфедерацияның әлсіздігі анықталды. Саяси және зкономикалық жағдаймен күрделі сипатқа ие болып, жаңа ұлт аласапыранға жақындады. Америка Құрама Штаттардың 1789 жылы бірінші Пре-зиденті болып сайланған Джордж Вашингтонның айтуы бойынша 13 штаттың бірлігі нашар болды. Олар құмдай сусыды деуге де болады.

Осындай күрделі  жағдайда Америка Құрама Штаттарының  Конституциясы өмірге келді. Республиканың заң шығаратын органы, Континенталдық конгресс, 1787 жылдың ақпан айында қағидаларды жаңадан қарастыру үшін Пенсильвания штатының Филадельфия қаласына барлық штаттарға өкілдерін жіберу туралы шақыру жіберді. Конституциялық конвент 1787 жылы мамырдың 25 жұлдызында Тәуелсіздік залында жиналды, он бір жыл бұрын, 1776 жылдың шілде айында, осы залда Тәуелсіздік декла-рациясына қол қойылған еді. Делегаттар тек конфедерациянын қағидаларын өзгертуге жиналғанымен, олар ең әуелі жаңа орталықтандырылған үкіметтің шартын құрастыруға кірісті. Жаңа құжат - Конституция -1787 жылы, қыркүйектің 17 жұлдызында дайын болды, ал 1789 жылдың 4 наурызында ресми қабылданды.

Конституцияны құрастырған 55 делегаттың арасында атақты көпшілігі жаңа ұлттың Негізін Қалаушылары - ретіндегі кісілср болды. Олар өмірдің сан алуан мүддесін, тарихи болмысын, күй-жайын бейнелеп көрсетуге тырысты. Бірақ бәріде Конституцияның преамбуласындағы мына түжырымға келісті: «Біз Америка Құрама Штаттарының халқы, іргелі одақ кұру үшін, әділетті қоғам құру үшін, отанда тыныштық орнату үшін, бүкіл одақтық қорғаныс пен жалпы халықтық ауқаттылық үшін және өзіміздің, біздің ұрпақтарымыз үшін аянбай ат салысамыз деді. 
 
 
 

ҮКІМЕТТІҢ ПРИНЦИПТЕРІ

Конституцияның  алғашқы қабылданған нұсқасы түрлі өзгерістерге ұшырағанымен оның негізгі принциптері 1789 жылдағы түрінде сақталып қалды. Мемлекеттік биліктің үш тармағы - атқарушы билік, заң шығарушы билік  және  сот  билігі-бір бірінен тәуелсіз, жеке дара, дербес. Сөйте тұра билік тармақтары өзара тепе-теңдік сақтайды. Әр билік тармағы басқа екі билік  тармағының  артық  мүмкіншілігін доғарып, тежеп түрады.  Президент ұсынған, Сенат құптаған Конституция өзінің тұжырымдарына сәйкес қабылданған басқа заңдардан, алуан түрлі нормативтік актілерден, және ережелерден жоғары болып саналады. Азаматтардын бәрі де заң алдында тең және бәрі де заңды қорғауға тең құқылы. Штаттардың бәрі тең, ешбір штатқа федералдық үкімет ерекше тәртіп көрсетпейді. Конституция талаптарының шеңберінде әрбір штат басқа штаттың заңын құптауға және оған өз құрметін көрсетуге тиіс. Штаттың үкіметі федералдық үкіметке сәйкес демократиялық сипатта болуы керек, ал биліктің қайнар көзі - халық.