Халықаралық қатынастардың өзекті мәселелері

МАЗМҰНЫ

 

1. Мамандық бойынша түсу емтиханының мақсаттары мен міндеттері

Емтихан мақсаты – білім және машықтану деңгейін анықтау және ойды анық және дәйекті түрде жеткізе білу, сонымен бірге «халықаралық қатынастар шеңберінде философия докторы (PhD) академиялық дәрежесін алуға және PhD докторантурасында білім алуға қажетті «халықаралық қатынастар» мамандығы бойынша емтихан тапсырушылардың аналитикалық қабілеттерін айқындау.

Емтиханды қабылдау түрі  жазбаша ауызша аралас. Емтиханды тапсырушы емтихан билетінің сұрақтарына өз жауаптарын қағазға жазбаша жазып, сосын емтихан қабылдаушы комиссияға ауызша жауап береді. Аппиляция берілген жағдайында жауап қағазындағы жазылған жауап негіз болады.

Эксперименталды оқу бағдарламасын аяқтаған үміткерлерге арналған бағдарлама.

 

2. PhD докторантураға түсуші тұлғалардың  даярлық деңгейлеріне қойылатын  талаптар 

Үміткерлер  халықаралық қатынастардың өзекті мәселелері, халықаралық қатынастар теориясы, халықаралық қатынастар және жаһандану үдерісі шеңберінде терең және жақсы білім нәтижелерін көрсетуі қажет.

 

3. Білім беру бағдарламасының  пререквизиттері

 

- Халықаралық  қатынастың өзекті мәселелері

- Халықаралық  қатынастар теориясы

- Халықаралық  қатынастар және жаһандану үдерісі

 

4. Емтихан тақырыптарының тізімі 

 

 «Халықаралық қатынастардың  өзекті мәселелері» пәні

 

1. Әлемдік саясаттың  детерминанттары. Саяси дамуда тенденция мен заңның ара қатынасы. Дивергенция, конвергенция, интеграция, дезинтеграция, параллелизм дамудың өзара байланыстағы тәсілі ретінде.

Адамзат бірлігінің қалыптасуы: әлеуметтік өмірдің маңызды  сипаттары бірлігінің, адамзаттың тұтастығының пайда болуы. Партиялар, мемлекеттер, қоғамдық- саяси және діни қозғалыстардың дамудың ортақ міндеттерін жасау  әрекеттері. Демократияландыру казіргі  кездегі әлемдік саяси процестің  ең маңызды факторы ретінде. Демократияланудың, оның субъектілері мен әсер етуші  факторларды белгілеу мәселелері.

Тұрақтандыру  қызметін атқаруда институттардың рөлі, кәсіпкерлік пен кәсіподаққа  қатысты реттеу саясаты. Елдер үстінен  билік етуден стратегия нәтижелеріне билік жасауға көшу. Үстемдік етуші  елге ең бастысы әскери күш емес жоғары бейімделу қабілеттілік, өз айналасындағыларды бақылау, өзара  тәуелділікті пайдаланудың жаңа жүйесіне өту.

Қазіргі кездегі  саяси процеске бұқаралық ақпарат  құралдары, байланыс пен көлік дамуының тигізетін әсері. Әлеуметтік бірлікті қалыптастыратын технологиялық  революция, трансұлттық пен субұлттық  байланыс пен өзара қарым-қатынастардың  өсуі. Ынтымаққа және бірлесуге негізделетін жүйелерді құру. Түрлі мәдениет, дін, өмір бейнесінің үйлесу мәселесі. Әлемдік интеграцияның тежеуші  факторлар. Қырғи қабақ соғыс  кезіндегі коалициялардың дезинтеграциясы. Деполяризация процесі. Полиорталықтың өсуі. Десателизация. Плюрализм қоғамның халықаралық ұйымдастырудың басты  көріністің бірі.

Автономиялардың экономикалық шақырыстары.  Экономикалық қорғау мен пайданы бөлудің саяси  мәселелері. Саяси процестегі экономикалық трансұлттық.

 

2.Әлемдік саяси процестің  өзара іс-қимылы, тәуелділігі, өзаратәуелділігі. Түсініктердің анықтамасы. Өзара іс-әрекет етудегі геосаяси факторлардың рөлі. Тәуелділік түрлерінің өзгеруі. Өзара тәуелділіктің екі аспектісі – ережелік және олардың себебін түсіндіру. Өзара тәуелділіктің интеграциямен, интерұлтшылдықпен, экономикалық ұлтшылдықпен мен дамудың ұлттық жоспарымен байланысы.

Өзара тәуелділік жағдайында ынтымақтастық.

Әлемдік саяси  процестің тәуелділікке алып келуы. Оның ерекшеліктер мен қасиеттері.

 

3. Әлемдік экономика  мен халықаралық саясат арасындағы  өзара іс-әрекет. Мемлекеттер арадағы күш пен игіліктің бөлуде нарық пен экономикалық факторлардың рөлі. Бейбіт пен соғыс мәселелеріне, халықаралық саяси қатынастарға нарық экономиканың әсері.

Әлемдік экономикалық тәртіп және халықаралық қанынастарға беретін әсері. Еңбектің халықаралық  бөлінуі мен әлемдік экономикалық және саясми тәртіп. Әлемдік нарық  пен капиталистік жүйе. Нарық пен  капитализмнің мәні.

Орталық пен  перифирияда экономикалық ұлтшылдықтың күшеюі. Әлемдік саяси процесте билікке  экстенсивтік монополиясы.

Әлемдік саяси  процесте әлеуметтік, таптық, кландық  мүдделері және қақтығыстары.

Келесі мәселелерге  қатысты экономика мен саясаттың  өзара іс-қимылы жөнінде үш көзқарас: қоғамның ішкі және халықаралық ұйымдастыруда  нарықтың рөлі, нарық экономиканың соғыс пен бейбітшілікке тигізетін  әсері, экономикалық даму мен қоғамдар арасында игіліктерді бөлу үшін нарықтың маңыздылығы.

Либерализм. Консервативтік (ұлтшылдық) болашақ. Социалистік (марксистік) бағыт. Қазіргі кездегі  әлемдік саяси процестің теориялары. Гегемондық тұрақтылықтың теориясы. 

 

4.Солтүстік пен Оңтүстік  мәселесі". Солтүстік" пен "Оңтүстік" елдерінің бірқалыпты дамымау параметрі. Бай және кедей мемлекеттер. Олардың арасындағы халықтың жан басына шаққандағы өндірістегі алшақтық. Оңтүстік Азия, Африканың оңтүстік бөлігі және Латын Америкасының дамушы елдері. Оңтүстік Африка елдеріндегі экономикалық мүмкіндіктер. Аштықтың, кедейшіліктің, аурулардың себептері. Кедейшілік және СПИД.

"Жалпы  Солтүстік" пен "Жалпы Оңтүстік" арасындағы айырмашылықтың себептері.Дамуға  әсер ететін ішкі факторлар.  Экономикалық дамудың неоклассикалық  ілімі, "бай Солтүстік" пен  "кедей Оңтүстік" арасындағы  әлеуметтік-экономикалық айырмашылық  мәселесін зерттеудегі неомарксизм  және неореализм ілімдері. 

Дамыған және дамушы елдер арасындағы айырмашылықты  жүзеге асырудағы халықаралық ұйымдардың ролі. Гуманитарлық көмек. БҰҰ-ның өндіргіш күштерді дамытуды ұзақ мерзімді қолдау бағдарламасы. Дамыған елдердің (АҚШ, Германия, Франция, Жапония және т.б.) дамушы елдерге көмек көрсетуінің  сыртқы саяси бағдарламалары. Әлемнің  аймақтарында ауылшаруашылық өнімділігінің  жоғарылауы. Қызыл Крест пен Қызыл  Жарты айдың қызметі. Қайырымдылық.

 

5. Демографиялық және  экологиялық мәселелер. Қазіргі қоғамның демографиялық құрылымындағы жалпы өзгерістер. Жершары халқы санының өсуі динамикасындағы айырмашылықтар. Жершары халқының өсіп-өнуі мен таралуы динамикасындағы ерекшеліктер. Африка, Оңтүстік және Оңтүстік-Шығыс Азия аймақтары пайдасына территориялық ойысулар ағымдары. Дамушы елдердегі “демографиялық жарылыс”. Жоғары дамыған және өтпелі экономикалы елдердегі халық өсімі динамикасының құлдырауы.

Халықтың  жасы құрамының өзгеруі. Миграция және қалалардың өсуі.

Қазіргі өркениеттің экологиялық мәселелері. Адамның социобиологиялық түр ретінде  өмір сүруіне қажетті жағдайлардың бұзылуы. ҒТР мен индустриалды қоғамның табиғи ортаға әсері. Адамзат тұрақтылық шегінен шығу жағдайында.

“Экологиялық  қауіпсіздік” ұғымы. Орталық және Шығыс  Еуропа, Латын Америкасы, ТМД елдері, Тынық мұхиты аймағы және т.б. елдердегі  кешенді экономикалық жаңартулардың  экологиялық салдарлары.

 

6. Қазіргі әлемдегі этносаяси  үрдістер. Этнос, ұлт, ұлтшылдық, сепаратизм, патриотизм, регионализм түсініктері. Ұлт және ұлттық мүдде, ұлттық қажеттілік. Этникалық және ұлттық сана сезім. Ұлт және мемлекет.

 

7. Адам құқығын қорғау  мәселесі. Адам құқығы халықаралық құқықтың негізін қалаушы ұстанымы ретінде. Адам құқығының жалпыға бірдей декларациясы. Адам құқығы туралы халықаралық пактілер. Экономикалық, азаматтық және мәдени құқықтар туралы пакт. Азаматтық және саяси құқықтар туралы халықаралық құқық.

Пактіге қатысушы елдердің адам құқығының сақталуына бақылау орнатуы. Адам құқығын қорғаудағы БҰҰ-ның қызметі. Адам құқығы бойынша  комиссия. Омбудсман. Еуропа Кеңесі, ЕҚЫҰ, Еуропалық Одақ  қызметіндегі адам құқығы мен негізгі бостандықтарын қорғау бойынша таласты мәселелер.

Демократиялық мемлекеттегі өлім жазасын қолдану  мәселесі.

Бейүкіметтік  ұйымдардың адам құқығы мен бостандықтарын  қорғау ісіндегі қызметі. Интернационализация  процесінің адамның негізгі құқықтарына  тигізер әсері. Адам құқығын қорғау жүйесінің күштілігі мен шектеулігі. Адам құқығы және халықаралық гуманитарлық құқық.

 

8. Мораль және саясат. Халықаралық қатынастардағы моральдың ролі. Тәртіпті сақтаудың халықаралық саясаты. Жетекші саяси күштердің іргелі мүдделерінің мотивациясы. Даулы мәселелерді бейбіт жолмен реттеу және адам құқығын құрметтеу. АҚШ-тың және еуропалық елдердің сыртқы саяси доктриналары.

“Гуманитарлық интервенция” мәселесі. Саяси интервенция. Гуманитарлық көмек және гуманитарлық ұйымдар. Халықаралық масштабта  белгілі әмбебап стандарттарды  сақтауға және ғаламдану мен фрагментация арасындағы шиеленісті алдын алуға  қабілетті азаматтық қоғам құру. 

 

9. Халықаралық қатынастарды  құқықты қ реттеудің мәселелері. Құқықтық және моральдық нормалар қоғамдық қатынастарды реттеуші ретінде.

Халықаралық құқықтың субъектілері. БҰҰ-ның Жарғысындағы, 1970 ж. халықаралық құқықтың ұстанымдары  туралы Декларациядағы,    ЕҚЫК-нің 1975 ж. Қорытынды актісіндегі халықаралық  құқықтың негізгіі ұстанымдары.

Халықаралық құқық ұстанымдарының үш тобы. Мемлекеттердің өзара қатынасын реттейтін халықаралық-құқық  нормалары. Құқық пен моральдың  халықаралық қатынастардағы өзара  ықпалдастығы. Құқықтық нормалардың  белгіленген сипаты.

Құқықтың  институциональды сипаты. Құқықты қолданудың шектелген ауқымы. Құқықтық реттеудің  күштеу құралдарын қолдану.

Халықаралық қатынастарды реттеудегі халықаралық-құқықтық және моральдық нормалардың бірлігі  мен өзара ықпалдастығы.

 

10. Ұлттық мүдделер және  саяси шынайылық. Адамның өмірлік қызметінің әртүрлі саласындағы мүдделер көрінісінің өзіне тән ерекшеліктері. Ұлттық мүдденің экономикалық, социомәдени, геосаяси факторлары. Діни факторлардың әсері. Ұлттық-мемлекеттік мүдделердің негізгі компоненттері. Ұлттық-мемлекеттік мүдделер жүйесіндегі басымдылықтар. Негізгі және екінші дәрежелі мүдделер, түпкілікті ұлттық мүдделер.

Қазіргі мемлекеттердің ұлттық-мемлекеттік жүйесіндегі  ұлттық қауіпсіздік. Қазіргі әлемдегі ұлттық мүдделер саясаты. Сыртқы саясатты қалыптастырудағы концептуальды модельдер. Ішкі, сыртқы және әлемдік саясаттың өзара байланысы. АҚШ-тың, Ресйдің азиялық және арап мемлекеттері сыртқы саясатында ұлттық-мемлекеттік мүдде көріністерінің түрлері.

 

11. Нарықтық экономиканың  құқықтық негіздері. Нарықтық экономика жағдайындағы құқықтың ролі. Экономикалық процестерді реттеу. Экономикалық және құқықтық бостандықтарды қамтамасыз ету. Сыртқы экономикалық байланыстар мен экономикалық ұйымдар әрекетінің халықаралық-шарттық тәжірибесі.

Экономикалық  құқықтар хартиясы мен мемлекеттердің міндеттері және оның маңызы.

Экономикалық  ынтымақтастық саласындағы заңшығарушылықтың  бірегейлік мәселесі. Заңнамаларды унификациялау  мен жақындастыру саласындағы халықаралық  ұйымдар: ЮНСИТРАЛ, УНИДРУА, ИМО.

Ұлттық нарықтық заңнамалардың халықаралық стандарттармен сәйкестендірілу мәселесі.

Еуропадағы  экономикалық  ынтымақтастық туралы Бонн конференциясы (наурыз-сәуір 1990 ж.). Бұрынғы КСРО республикалары -мемлекеттерінің  экономикасын әлемдік шаруашылық жүйеге интеграциялау туралы шешім. Олардың  ГАТТ, ХВҚ, ЕО және т.б. экономикалық ұйымдармен жақындасу мүмкіндіктері.

Құқықтық  реформалар саласында қолғабыс көрсетудің халықаралық-құқықтық негізі.

 

12.  Әлемдік орталықтар  мен жетекші елдер әлемдік  саясатта. Халықаралық стратификация. Алып мемлекеттердің әлемдік саясаттағы ролі. Мемлекеттердің халықаралық ұйымдар мен әлемдік саясаттағы сыртқы саяси қызметі.

Халықаралық қатынастардағы жаңа әлеуметтік және саяси даму модельдері. “Халықаралық тәртіп” және “әлемдік тәртіп”. Жаңа әлемдік тәртіптің шынайы полицентризм бастамаларындағы қалыптасуы. Қазіргі  халықаралық саяси тәртіптің  ерекшеліктері.

Полицентризм  моделі. “Мондиализм”, “еуропацентризм”, “еуразиялық”, “исламдық фундаментализм”  доктриналарының идеологиялық  тіке-тіресі.

АҚШ- экономика, саясат және әскери салаларда әлемдік  лидер. Біріккен Германия- Еуропадағы экономикалық және саяси лидер. Францияның, Ұлыбританияның, Италияның халықаралық  қатынастардағы ролі. Трансатланттық қатынастардың трансформациясы.

Еуропалық Қауымдастық  интеграцияның жаңа кезеңінде.

Инстуциональдық және құрылымдық жаңарулар мен реформалар. 2000 -күн тәртібі.

Шенген аймағы және емін-еркін жүріп-тұру. ЕО-қа кіру туралы референдумдар (Швейцария мен  Норвегияның кірмеуі). ЕО-дағы Ұлыбритания  мен Данияның ерекше саясаты. ЕО-дағы бейтарап мемлекеттердің позициялары.

Саяси одақ құрудың федеративті жолы. ЕО-тың  ортақ сыртқы саясаты мен қауіпсіздік  саясатының эволюциясы.

Орталық және Оңтүстік-Шығыс Еуропа елдері. Оңтүстік-Шығыс  Еуропа үшін болашақ стратегиясы. 1999 ж. тұрақтылық пактісі және оны қамтамасыз ету.

Бұрынғы Югославиядағы  демократиялық және саяси жаңарулар. Косоводағы соғыстан кейінгі бейбіт қатынастар жүйесі. Балқан үшін интеграциялық  стратегия.

САЕСА (НАФТА) және солтүстікамерикандық интеграция. САЕСА-ның қазаіргі экономикалық ықпалдастық  жүйесіндегі ролі. Аймақтың геосаясаты және аймақтық интеграция.