Мәселені-бейімделу психотерапия

16-тақырып. Мәселені-бейімделу психотерапия

Жоспар

1. Тұжырымдаманың жалпы сипаттамасы.
2. Блазердің мәселелі – бейімделу психотерапиясы.
3. Хаймның мәселелі – бейімделу психотерапиясы.
4. Рингердің мәселелі - бейімделу психотерапиясы.
5. Томеннің мәселелі - бейімделу психотерапиясы.

80 ж.  Басында Берн университетінен  шыққан швейцария психотерапевтері  Блазер, Хайм, Рингер, (Blaser A, Heim E., Ringer Ch., Thommen M.) әзірлеген мәселелі – бейімделу психотерапиясы психотерапияның жеке қысқа мерзімді интегративтік әдісін сипаттайды. Оған включающий элементы психологиялық талдау, когнитивтік – мінез құлық психотерапиясы, гештальт-терапияжәне дене бейімделупсихотерапия элеметтері кіреді. Бұл әдіс неғұрлым көп науқастарға көмек көрсете алатын белсенді, құрылымдық және құныжағынан қымбат емес психотерапияға деген қажеттіліктің өсуінен Маланның және Манның қысқа мерзімді психодинамикалық псиотерапиясы негізінде дамыды. Авторлар жаңа мектеп негізінің қалануын талап етпейді.

Олар  психотерапиялық тәжірибенің негізгі  құрайтын элементтеріне және прагматикалық  және шаблондық емес оның даму барысында  туындайтын шешімдер мүмкіндіктеріненазар аударады.

Психотерапияның нақты проблеманы шешетін айқын  бағыттылық сияқты айрықша емес факторының маңыздылығы атап көрсетіледіСондықтан психотерапияның осы әдісінің мақсаты  науқастың өз мәселелерін шешудегі қабілеттерін жақсарту. Ол оған психотерапия соңында өзіне-өзі психотерапевт  болуға көмектеседі.

       Мәселелі – бейімделу  психотерапиясының келесі негізгі  принциптері бар:

1. Мәселеге деген бағыттылық;
2. Науқасқа деген бағыттылық;
3. Әдістер плюрализмі;
4. Құрылымдық;

Мәселеге  деген бағыттылық. Авторлар мәселені науқастың бейімделу мүмкіндіктеріне  қойылатын талаптар көптігі деп  түсіндіреді. Белгілер мәселенің бір  аспектісі ретінде ғана сипатталады. Мәселеге бағыттылық дегеніміз психотерапия мақсаты белгілерді ғанаемес, монымен  қатар оның артындағы мәселені де жоюға бідіреді. Әдетте науқастар  өмірлеріндегікөптеген қиындықтарға шағымданып келеді. Мәселелі көзқараста психотерапевт науқаспен бірге  шектеулі уақыт ішінде шешілетін  немесе оны шешу үшін стратегия әзірленетін, шешуі кейін болатын басты  мәселені анықтайды.

      Науқасқа  деген бағыттылық. Бұл қағида психотерапиялық  жұмыс ең алдымен науқастың мәселесі сипатына, оның мәселені ұғынуын, оның психотерапия мақсатын түсінентіне байланысты құрылатынын білдіреді. Психотерапевт науқаспен ұсынылатын түсіндіру үлгісіне жете ойланып, онымен бірге талдап, содан кейін мәселенің анықтамасын , оны шешудің нақты стратегия мазмұнын ұсынуы керек.  Психотерапиялық үдеріс науқас үшін анық болғаны маңызды.

      Әдістемелік плюрализм қағидасы көптеген психотерапиялық  әдістергеқатысты ретсіз қатынасын  емес, ол олардың жеке мәселелерді  шешу үшін дифференциальды қолдануды  білдіреді. Психотерапевт өз жұмысында  психотерапиялық бағытын кез  келген теориясын  басшылыққа алмайды, ең алдымен тәжірибелік міндетті шешді: қысқа мерзімді психотерапияға  берілетін  қысқа уақыт ішінде науқаспен бірге қабылданған  психотерапияның реалистік мақсаттарға  сәйкес өзгерістерге қаншалықты жақсы  жету керек.

      Құрылымдық  қағидасы сыртқы, сонымен қатар психотерапия үдерісінің ішкі аспектілерінде айқындалады. Сыртқы құрылымдық уақыт шегімен  байланысты, психотерапия 15-20 минут  сессияларымен шектелген, аптасына 1 рет, ұзақтығы 25-тен 50 минутқа дейін  жасасқан шартқа сәйкес болады.

      Ішкі  құрылымдыққа негізгі құрайтын немесе психотерапия үдерісінің сатылары кіреді:

1. Психотерапевт – науқас қатынасы;
2. Науқастың мәселесін түсіну;
3. Мәселені талдау
4. Мәселені анықтау
5. Мәселені өңдеу
6. Психотерпияның аяқталуы

Психотерапиялық үдеріске үлгілік сатылық жоспар түріндегі белгілі құрылымды  белгілеу психотерапевтке өз әрекеттерінде  бейімделуге көмектеседі, және тәжірибеде психотерапиялық үдеріс әртүрлі  болса да, нақты өзгерістерді жүзеге асыруғажеткілікті уақытқалғаны үшін және психотерапияны уақытында аяқтау үшін психотерпия  курсының ортасында 5-ші сатыға жету керек (мәселені өңдеу). Төмен психотерапияның жеке сатыларының қысқа сипаттамсы беріледі:

      1ші саты- тұрақты  қатынастарды және науқас пне  психотерапевт арасында құрылымдық  жұмыс қатынастарды құру. Қатынастардың  (сапа) бірнеше деңгейлері бар.  Қатынас сапасының бірінші көрсеткіші  – дағдылы(қалыпты) өзара қатынастар , рольдік ойыныны тәуелсіз еркін,  олар қысқа мерзімді, спорадикалық  және сыртқы әсерсіз болады, әдетте  психотерапияның шартпен , басқа  сөзбен айтқанда, науқас және  психотерпевт ойнайтын рлбдермен  анықталады. Қатынастың үшінші деңгейі  – мәселелер деңгейі, оны әдетте  ауыстыру және контрауыстырумен  байланыстырады.

Қатынастардың психоаналитикалық тұжырымдамасы (ауыстыру контрауыстыру) осы терапияда сәл  өзгерген күйінде сипатталады. Науқас мәселесінің бөлігі оның өткен тәжірибесі психотерапевтқа әсер етіп, және ол иррационалды, анахроникалық және танылмайтын реакцияларда түіндіру шектеулі көлемде қолданылады. Одан басқа авторлар психотерапевт реакцияларын осы деңгейде контрауыстыру ретінде қарастырудан бас тартады.

  Бұл психотерапевтіңрефлексияға тартуға талпынуы мүмкін сезімдер болар. Төртінші деңгей – жағдайлардың тоғысу деңгейі.

Бұл деңгейде қатынастар психотерпевтке  науқас және оның ауыстыруымен мәселе болып табылатын  нәрселерді байланыстыратын  жағдайлар орын алады. Жағдайлардың тоғысу деңгейінде психотерапевтің  өткне тәжірибесі психотерапевтке  кедергі болады. Контрауыстыру термині  тек осы мағынада қолданады.

2-ші  саты – науқас мәселе туралы  өх ойларын баяндайды. «Сырқаттың субъектілік теориясы» ұғымы ұсынылады. Терапияның орталық элементерінің  бірі, әсіресе олар оның мәселелі жағдайымен байланысты болса, науастың теориялық тұжырымдамаларына назар салу болып табылады. Психотерпиялық араласу науқаспен жасалған құрылымға енгенде ғана тиімді екендігі атап көрсетіледі. «Сырқаттың субъектілік териясы» ішкі байланыстарын түсіну маңызды, себебідәл соларда оны тежейтін және жүзеге асырмайтын нағыз мәселе жатады.

      3- ші саты мәселенің  талдауы. Мәселені талдауды келесі  схнма бойынша жасау керек:

1. Қазіргі уақыттағы жағдайлар (актуалды тудыратын жағдайға, емделуші және оның айналасындағылар мәселесінің салдарына көңіл  аударылады);
2. Емделуші өмірінің тарихы. Бұл мәселе талдауының бөлігі көбінесе емделуші мәселесінің бірінші көрінуіне сәйкес өмір кезеңіне, сонымен қатар одан кейінгі басталған кезңге бағытталған;
3. Қызметтік мәні. Мәселесінің мәні деген сұрақа жауапты өзара ішкі жеке кикілжіңдер саласына ену талпынысында емес; нақты, айқын жеке қатынастарда осында және қазір, серіктестік байланстарда, отбасыларда, жұмыста іздеу керек.

4 ші саты – мәселені анықтау, мақсатты және психотерапияны жоспарлау . Емделушінің пікірлері мен сырқаттың себебін түсіндіруге негізделетін мәселенің анықтамасы жалпыға түсінікті тілмен құрылуы керек.Психотерапияның мақсаты айқын, жедел, яғни барлық қажетті әрекеттерге нұсқаулары  бар және 15-20 психоттерапиялық сессиялы шегі есебімен реалистік болу керек. Терпапияның негізгі тұжырымдамасына сәйкес әртүрлі әдістемелік көзқарастарды аралас қолдану қарсы ешқандай қарсылық жоқ.

5-ші  саты – мәселені өңдеу және  алынған өзгерістерді психотерапия  шегінен тыс шындық өмірге  ауыстыру. Мәселемен жұмыс жасаған  кезде психотерапияның бір немесе  бірнеше әдістер қолданылады.  Сонымен бірге екі беталысты  ұстану керек:

1. Психотерапия проблематикасының кеңеюі;
2. Емделушінің басты мәселені талқылаудан қашу. Жұмыстың  басты мақсаты- емделуші мәселесінің сондай түсінігіне жету және психотерапия аяқталған соң, қиындықтармен одан жақсы тойтарыс беріп, өз мәселелерімен жеке жұмыс мүмкіндік беретін жеңудің стратегияларын игеру.

6-шы  саты психотерапияның аяқталуы. Психотерапия курсының аяқталуы  мен емделуші мен психотерапевтің  қоштасуы соңғы үш-төрт сессиясының  басты тақырыбы болады. Егер емделушінің  мәселесі саналы және ашық  өңделсе, онда ол оған үлгі  болатын психотерапевт мінезіне  бейімделеді. 

     Мәселені  бейімделу психотепиясы үшін танылатын  себептермен туған барлық бұзулар  көрсетілген. Ең алдымен оған егер олар антикризистік шаралармен жойылмайтын  болса, өткір торығу, қорқыныш жағдайды, үрей ауыр жүктемерге деген өткір  реакциялар, еесірікті және қызметтік  психосоматикалық бұзылулар, сондай-ақ «жүйке күйзелісі» жатады. Бұл терапияның түрі адамның маңызды нәрсеге қол жеткізе алмауы, өзіндік мәнділік сезімінің жоқтығы, асқан конфоризм, өз мұқтаждықтары мен қажеттіліктерін тани алмайтындық тәрізді «мінез-құлық кемшілігінде» сипатталатын бірқатар бұзулар жағдайында көрсетілген.

     Оның  негізінде психотерапия стратегиясы  әзіленеді – психотерапиялық  мақсатқа жету үшін бір немесе бірнеше  әдістерді қолдануды анықтайтын басқарушы желі болып табылады. Психотерапиялық  әдістердің қолайлы эклектикалық  таңдауында оның емделушінің жеке тұлғасы  мен мүмкіндіктері, психотерапевтке  берілетін уақыт көлемі сияқты факторларға  назар аударылады.

     Мәселені  – бейімделу психотерапияда жүзеге асатын әдістердің плюрализм қағидпсы келесіні тұжырымдайды:

     1)Сананың  қарқындылығы;

     2)Ойлау  мен мақсат шаблондарының өзгеруі;

     3)Мәселені  шешу;

     4)Мінез-құлықтың  өзгеруі;

     5) күйзелістің белсенділігі;

     6) емделушінің өз денесін қабылдауды жеңілдету және босаңсу;

     7)қолдау;

     8) жүйкелік өзгерістер.

Егер  психотерапевт  таңданған стратегияда  сананың белсенділігі әдісін  қолдану  ұсынылса, терапия шегінде ең алдымен  түйсіктермен байланысты аспектілерді түсіну  емес, қарым – қатынастағы  танылмайтын кикілжіңдерді анықтау, әлеуметтік мотивтер туралы немесе қатынастыр кестесін түсіндіру туралы сөз естіледі.

Терапияның  бұл түрінде мәселелерді шешу үщін қолданылатын ойлау мен мақсаттардың үйреншікті кестелері өзгеруінің когнитивтік  әдістеріне көңіл бөлінеді. Ақпаратты  беруден басқа тану және ойлаудың кедергі жасайтын кестелер мен сәйкес емес мақсаттардың өзгеру әдістері  қолданылады.

Ойлаудың  кедергі болатын кестелері мен  сәйкес емес ұғымдар саналы когнитивтік  үдерістер өзгертілуі мүмкін. Ол үшін келесі қадамдар жасау керек:

1. Ең алдымен автоматтық ойларды тану;
2. Вербалдану;
3. Талдау( эмпирикалық, логикалық, прагматикалық)
4. Өзгерістер;

Мақсаттың өзгеруі кезінде, оны мәселені шешудің  жаңа стратегияларын қолданумен тәжірибеде сынауға болады.

Бұл үдерістілогикалық бірізділікте орналасқан қадамдарға бөлу керек:

1. «мәселе шешілуі мүмкін» позитивтік мақсатты жасау;
2. Емделуші мәселесін  субъективтік баяндау;
3. Мәселенің жүйелік талдау;
4. Мәселені дифференциалды жедел анықтамасы әдетте мәселенің бұрынғы дыбысталуының нақтылануы, қайта құрылу болады);
5. Баламалы шешімдердің бағасыз іздестіруі ( бағытталған ерікті ұқсастықтар) қолдану;
6. Баламалардың реалистік бағасы ( шынайы мүмкіндіктерді таңдау);
7. Шешімді қабылдау және жүзеге асыру;
8. Нәтижелерді тексеру.

Әдістемелік плюрализм негізінде емдеу  міндеттерін  шешу барысында классикалық келісідгендік, операнттық келісілгендік және үдгілеуге  негізделген мінез-құлық психотерапиясының  әдістеріқолданылуы мүмкін . Күйзеліс белсенділігі мен эмоциялар айқындалуы әдістерінің интеграциясы сырқат пен жұмыс істейтін адамға өз жеке өсуін сезінуге  мүмкіндікті ұсынуды  мақсат етеді. «Жұмсақ» әдістермен қатар гештальт терапияда  әзірленген тәсілдер де қолданылады.