Программирование

   Модульдің жалпы түрі:

   unit Модулдің аты;

   interface

         Интерфейстік бөлім

   implementation

         Орындалатын бөлім

   begin

         Иницияланатын бөлім

   end.

     Осылайша  модуль міндетті тақырыптан және үш бөліктен тұрады. Кез келген бөлік болмауы  мүмкін (иницияланатын бөлік болмаған кезде begin негізгі сөзін жіберген дұрыс). Сондықтан ең қысқа модуль былайша көрінеді: 

   unit Модульдің аты;

   interface

   implementation

   end.

   Тақырыптағы модульдің аты  модульдің бастапқы текстінен тұратын файлдың атымен сәйкес келуі керек – бұл құрастырушыға  модульдерді программамен және өзара байланыстыруға  мүмкіндік береді.

   Интерфейстік  бөлім label бөлімін қоспағанда  басты программаның осындай бөлімдеріне ұқсас суреттеулердің барлық бөлімдерінен тұруы мүмкін.  Осы бөлімнің кіші программасының орнына тек қана олардың тақырыптары көрсетіледі.  Осы кіші программалардың толық анықтамасы келесі орындалатын бөлімде орналастырылады. Кіші программалар  жадының арғы моделіне автоматты түрде компиляцияланады. Интерфейстік бөлімде суреттелген объектілердің көрінетін саласы барлық модульге де, басқа модульдер мен басты программаға да өшіріледі.  Яғни, бұл объектілер – модульде және одан тыс жерлерде ауқымды.

   Орындалатын бөлім басты программаның осындай  бөлімдеріне ұқсас сипаттамалардың  барлық бөлімдерін қамти алады. Мұнан  басқа тақырыбы интерфейстік бөлімде жарияланған кіші программаның толық анықтамасынан тұрады.

   Иницияланатын бөлім Турбо Паскал тілінің кез келген нұсқауынан тұруы мүмкін. Осы білімнің операторлары  басты программаның жұмысы басталғанға дейін орындалады.  Әдетте көрсетілген қасиет басты программаның жұмысын дайындау үшін қолданылады: ауқымды айнымалыларды инициализациялау, файлдар ашу,  коммуникациялық арналар бойымен басқа компьютерлермен байланыс орнату және т.б.

   Көп модульді программаны компиляциялаудың үш түрі бар. Олардың бәрі жинақталған ортаның Compile менюіне беріледі: Compile (Alt+F9) – программаның компиляциясы немесе редактордың осы терезесіндегі модульді; Make (F9) – осы жобаның (комплекстік) барлық модульдері ішінара қайта компилияцияланады;  Build – оларға өзгерістер енгізіліп, енгізілмегеніне қарамастан осы жобаның барлық модульдерін қайта  компилияциялайды.

   Модульдерді қосу олардың uses бөлімінде тізімделу ретімен жүреді. Келесі модульге өту кезінде  ол сілтеме жасайтын барлық модульдер алдын ала іздестіріледі. Осы ретпен программаны орындау кезінде модульдердің иницияланатын бөлігі іске қосылады. Модульдердің бір біріне сілтеме жасауы  түбірі негізгі программа болып табылатын ағаш тәрізді құрылым түзейді. Модульдік өзіне анық немесе жанама сілтемелеріне тыйым салынады. Мысалы,  келесідей жариялауларға рұқсат етілмейді:  

 

   Егер  uses бөлімін модульдің орындалатын бөлігіне «жасырса» бұл шектеулерді айналып өтуге болады.  

 

   Турбо Паскалда ішінара компиляцияланған модульдерге сілтемелерге рұқсат етіледі, яғни компиляция екі кезеңде әтеді: алдымен интерфейстік бүлік, одан кейін  барлық қалғаны компиляцияланады.

   Турбо Паскалдың кейбір стандартты модульдері turbo.tpl (System, Dos, Crt, Printer, Overlay) кітапханасының құрамына кіреді, ал басқалары  жеке .tpu файлдарда (Graph, Strings және т.б.). Бұл  ретте System модулі барлық уақытта автоматты қосылады (енгізу/шығару кіші бағдарламасынан, жолдарды іздеуден, математикалық және басқа да функциялардан тұрады), ал қалғандары қажеттілігіне қарай uses бөлімінде көрсетіледі.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ҚОРЫТЫНДЫ 

   Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Паскаль тілінде стандарттық модульдер». Жұмысымды қорыта келгенде:

       І бөлімде  программалық модульдер  туралы және оларды пайдалану  принциптері сөз етіліп, стандартты  модулдердің қызметі қысқаша  баяндалған. Crt және Graph модульдерінің  мүмкіндіктері арнайы сөз етіліп, көптеген программалау үлгілері берілген. Турбо Паскаль 7.0 интегралдық ортасында жұмыс жасауға қажетті анықтамалық ақпарат берілген.

     Паскаль тілінде кез-келген процедура (ішкі программа), шартты түрде, оператор деп  есептелінеді. Күні бұрын сипатталған арнайы процедуралар стандартты модулдар (System, Dos, Crt, Printer, Graph, Overlay, Turbo3, Graph3) мен арнайы кітапханаларда жинақталады.

   Модуль  дегеніміз өз алдына компиляцияланатын, сипаттаудың әртүрлі компоненттерін (типтер, тұрақтылар, айнымалылар, процедуралар және функциялар) енгізу арқылы құрылатын жеке программалық бірлік. Модулдер қолданбалы программалар кітапханасын жасақтаудың және модулдік программалаудың қуатты тетігі болып табылады.

      ІІ  бөлімде стандартты модульдерді  және оларға анықтама беріп жаздым.

   Турбо Паскалда көптеген әртүрлі типтерді, тұрақтыларды, процедуралар мен функцияларды жинақтап сақтайтын 8 стандартты модулдер бар. Олар: SYSTEM, DOS, CRT, PRINTER, GRAPH, OVERLAY, TURBO3  және GRAPH3. Турбо Паскаль 7.0 пакетінде GRAPH, TURBO3  және GRAPH3 модулдері бөлек-бөлек TRU-файлдарда жазылған, ал қалғандары TURBO.TPL кітапханалық файлдың құрамына кіреді.  Ескеретін бір жағдай, SYSTEM модулінен басқа модулдерді пайдаланғанда міндетті түрде USES анықтауын қолдану керек.

   SYSTEM модулі.  SYSTEM модулі Турбо Паскалдің негізгі кітапханасы болып есептеледі. Оған ең негізгілер деп есептелінетін басқару, енгізу/шығару, жолдарды өңдеу, арифметикалық қосалқы процессормен жұмыс және динамикалық жадты пайдалану мүмкіндіктерін іске асыратын 43 процедура мен 50 функция енгізілген.

   DOS модулі.   DOS  модулінде MS-DOS операциялық жүйесінің негізгі ішкі программалары, файлдарды өңдеу процедуралары мен функциялары қамтылған. Сонымен қатар, онда көптеген пайдалы типтер, тұрақтылар мен айнымалылар да бар. 

   PRINTER модулі.  PRINTER  модулі кез-келген мәтінді матрицалық принтер көмегімен қағазға басып шығаруға мүмкіндік береді.

   GRAPH модулі.  GRAPH модулінде монитор  экранының графикалық режимін  басқаратын 57 процедура, 22 функция жинақталған.  Сонымен қатар, оған 132 тұрақты, 7 қосымша тип және 2 айнымалы да енгізілген. Турбо Паскаль графикалық драйверлер деп аталатын арнайы программалардың басқаруымен  CGA, MCGA, EGA, VGA, Hercules, AT&T 400, 3270 PC, IBM-8514 видеоадаптерлерінің қалыпты жұмыстарын қамтамасыз етеді.  OVERLAY модулі.  MS-DOS операциялық жүйесі орындалатын программаға негізгі жадтың 580 Кбайт бөлігін ғана береді. Қомақты күрделі программалар жасақтау үшін бұның жеткіліксіз болатындығы белгілі. Сол жағдайда   OVERLAY модулінің көмегімен жабынды модулдерді пайдалана отырып, жедел жадты үнемдеу арқылы мақсатқа әбден жетуге болады. 

   TURBO3, GRAPH3 модулдері  Турбо Паскаль  7.0 версиясын оның 3.0 версиясымен  үйлестіру үшін қажет. 
 
 
 
 
 
 
 

   ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР  

1. Бөрібаев  Б. Р.М.Дүзбаева , А.М.Махметова. Информатика және есептеуіш техника негіздері. Есептер мен жаттығулар жинағы. Жалпы білім беретін мектептің 9-сыныбына арналған оқу құралы. Алматы «Мектеп» 2005:-104 бет.
2. Дәулетқұлов А.Б., С.С.Алғазы. Паскаль тілінде программалау негіздері:Алгоритмдеу және программалау. Методикалық құрал.-Алматы: ЖТИ, 2005-154 бет.
3. Есипов Е. Информатика. СПб., 2001.
4. Информатика 7. Ермеков Н. Стифутина Н.
5. Информатика.  М.Қ. Байжұманов., Л.Қ. Жоспарбаев
6. Интернет сайт  WWW.RAMBLER.RU
7. Камардинов О. Информатика. Оқу құралы. Алматы: «Қарасай» баспасы, 2006.
8. Камардинов О. Есептеуіш техника және программалау. Алматы: РБК,1997.
9. Камардинов О. Информатика. Бірінші бөлім. Шымкент, 2000.
10. Камардинов О. Информатика. Екінші бөлім. Шымкент, 2000.
11. Камардинов О. Сараптаушы жүйелер, Пролог. Шымкент, 2003.
12. Кирнос.В.Н. Язык Паскаль и численные методы. Учебное пособие для студентов технических специальностей ВУЗов. Кокшетау 2004. Изд. Келешек. 254 стр.
13. Макарова и др. Информатика: Учебник. М., 2001.
14. Науысбеков Б.Қ, Е.Қ .Балапанов, К.З.Халықова, А.Б.Дәулетқұлов. Паскаль тілінің негіздері. Әдістемелік құрал. Алматы: Рауан, 1998-128 бет.
15. Попов.В.Б Турбо Паскаль. Для школников. М:. «Финансы и статистика» 2001. 528 стр.
16. Рашбаев Ж.М. Функция,процедура және рекурсия.Әдістемелік нұсқау-Атырау:АМУ ЖАТО.2002.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

   ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР тізімі 

17. Камардинов  О. Информатика. Оқу құралы. Алматы: «Қарасай» баспасы, 2006.
18. Камардинов О. Есептеуіш техника және программалау. Алматы: РБК,1997.
19. Камардинов О. Информатика. Бірінші бөлім. Шымкент, 2000.
20. Камардинов О. Информатика. Екінші бөлім. Шымкент, 2000.
21. Камардинов О. Сараптаушы жүйелер, Пролог. Шымкент, 2003.
22. Есипов Е. Информатика. СПб., 2001.
23. Макарова и др. Информатика: Учебник. М., 2001.
24. Информатика 7. Ермеков Н. Стифутина Н.
25. Информатика.  М.Қ. Байжұманов., Л.Қ. Жоспарбаев