Паскаль программалау тілінде калькулятор құру

 

Барлық басқа функциялар түрлендіріп, стандарт функцияларға келтіріледі. Паскаль тілінде дәрежелеу операциясы жоқ. Х санын n дәрежеге шығару үшін төмендегі формула қолданылады:

Xⁿ=e^nlnx—>exp(n*ln(x))

Мыс: x⁵—>exp(5*ln(x))

Өрнектер тұрақтылармен  мен айнымалылардан, арифметикалық, логикалық және қатынас операциясының  белгілерінен және стандарт функциялардан  құралады. Математикалық өрнек және оның сәйкес Паскаль тілінде жазылуына мысал:

4√2x-y→4*sqrt(2*x-y)

Паскаль тіліндегі программаның негізгі құрлымы.

Паскаль тілінде кез – келген прогамманың мәтіні бірнеше бөлімнен тұрады:

1. программа тақырыбы

2. сипаттау бөлімі

3. операторлар бөлімі

Программа тақырыбының құрлымы:

Program программа атауы;

Ескертулер:

1. Программа атауы үшін латын алфавитінің әріптері, цифр және “_” астын сызу белгісі қолданылады.

2. Атаудың бірінші символы цифр болмау керек.

3. Атауда бос орын белгісі қолданылмайды.

Программа тақырыбына мысалдар:

Program Geron;

Program Min;

Program Summa;

Program P_1;

Көптеген программалау тілдерінде сонымен қатар Паскальда программада  қолданылатын шамалар жөніндегі барлық ақпарат программаның сипаттау бөлімінде міндетті түрде көрсетілуі керек.

1. Таңбалар бөлімі

2. Тұрақтылар бөлімі

3. Типтер бөлімі

4. Айнымалылар бөлімі

5. Процедура мен функциялар бөлімі

Таңбалар бөлімің құрлымы: label таңба; Label (таңба)-қызметші сөз. Таңба  кез-келген идентифкатор немесе бүтін  сан болып табылады. Егер программада  бірнеше таңба қолданылса, онда олардың  арасына үтір белгісі қолданылады.

Мысалы: Label 1;

Label a1, b1, c1;

Таңбалар бөліміні болуы  операторлар бөлімінде кейбір оператордың  ерекше аталып корсетілетінін білдіреді. Таңба мен оператор арасына қос нүкте белгісі қойылып жазылады.

Мысалы: 1:1-оператор;

a1:2-оператор;

b1: c1-оператор;

Тұрақты деп программадағы  мәні өзгермейтін шаманы айтады. Оны  сипаттау бөлімінің құрлымы:

Const тұрақтының аты =мәні;

Мысал: сonst x=25; n=4;

Text =’Программа’;

Типтер бөлімің құрлымы: Type типтің аты= типі;

Турба Паскальда деректердің стандарт 5 типі бар екені белгелі: бүтін (integer), нақты (real), символдық (char), логикалық (boolean), жолдық(string). Сонымен қатар программалаушының өзі санақты және шектеулі (немесе аралық) деп аталатын стандарт емес жаңа тип енгізуі мүмкін. Санақты тип – мәндері латын әріптерімен белгіленетін, әр мән өзінің атауы бойынша ғана анықталатын скаляр тип. Оның сипатталу үлгісі:

Type типтің аты = (мәндер  тізімі);

Var айнымалының аты: типтің  аты;

Type Month=(January, February, March, May);

Color=(red, white, blue);

Var  Month; b:colors;

Шектеулі тип – екі бүтін санның, екі реттелген символдық тұрақтының, не санақты типті екі мәннің аралығындағы мәдндерді қабылдайтын айнымалылар типі.

Сипатталу үлгісі:

Type типтің аты = 1-мән..2-мән;

Var айнымалының аты: типтің  аты;

Type San= 5…15;

Text=’a’…’k’;

Month=1…12;

Айнымалының сипаттау бөлімінің  құрылымы төмендегіше болады:

Var айнымалының аты: типтің  аты;

(variable- айнымалы). Бірдей типті  айнымалылар үтір қойылып жазылады.

Var a,b,c:integer;

x,y:real;

text1:string;

Программаға операторлар  бөлімінен басқа бөлімдердің  енгізілуі міндетті емес. Олар қажетіне қарай енгізілуі тиіс. Program тақырыбының  да жазылуы міндетті емес, ол программаны  оқуға ыңғайлы болуы үшін жазылады.

Операторлар бөлімі – программаның орындалу бөлімі. Ол begin қызметші сөзінен  басталып end сөзімен аяқталады. End сөзінің  соңына нүкте қойылуы тиіс, ол программаның аяқталу белгісі. Нүкте компиляторға программа мәтінінің аяқталғанынын хабарлайды. Begin(басы), end(соңы)-ашу, жабу жақшаларының рөлін атқаратын қызметші сөздер немесе оларды басқаша операторлық жақша деп атайды.

 

2. 2 Графиктік режимде жұмыс

 

Көмекші программалар деп  программаның орындалу барысында бірнеше  рет шақырылып орындалып тұратын  операторлар блогынан тұратын көмекші  бөлігін айтады.

Көмекші программалар стандартты және пайдаланушылар көмекші программалары  болып екіге бөлінеді. Стандартты функциялар мен процедуралар Turbo Pascal тілінің құрамында тұрақты системалық атпен аталып орындалады. Оларға арнаулы USES пайдаланушылар кітапханасында орналасқан – SYSTEM, CRT, GRAPH, GRAPH3, OVERLAY, PRINTER, TURBO3, TURBO VISION модульдерінің барлық функциялары мен процедуралары жатады.

USES Graph, Crt;  // Graph, Crt модульдеріндегі стандартты процедуралар мен функцияларды программада пайдалану үшін ашу.

Стандартты функциялар мен  процедуралардың көбісі бұдан бұрынғы  бөлімдерде программалар құруда пайдаланылады, мысалы:

Abs(X);  //Х-тің абсолют шамасын есептеу функциясы

Sin(X);  //Х-тің синусын есептеу функциясы

Random(X); //0-ден Х-ке дейін кездейсоқ сан шығару

Delay(X);   //программаның орындалуын Х мс уақытқа тоқтау

Clrscr;   //экранды тазалау процедурасы

Halt;   // программаның орындалуын тоқтату процедурасы, т.б.

Graph модулі графиктік экранмен  жұмыс істеу үшін әр түрлі  50 - ден астам функциялар мен  процедураларды қамтиды. Осы модульде  кейбір біріктірілген тұрақтылар  графиктік программаларда қолданылады.

 

Кесте 3.

Graph модулі графиктік функциялар мен процедураларды

Процедура	Формат	Әрекет
SetColor	SetColor(a: word);	Сурет салынатын түсті  қояды
SetBkColor	SetBkColor(a: word);	Экран фонының түсін қояды
SetFillStyle	SetFillStyle(a, b: word);  a –бояу стилі, b - түс	Облысты бояудың түсі мен  стилін қояды
SetLineStyle	SetLineStyle(a, b, c: word);  а –сызық стилі, b- сызықтың салыну үлгісі, с-сызық қалыңдығы	Сызық стилін және қалыңдығын қояды
SetTextStyle	SetTextStyle(a, b, c: word);	Текстің шрифтін, стиль және  өлшемін қояды
SetFillPattern	SetFillPattern(Pattern: FillpatternType; Color: word); Pattern - маска	Қолданушы анықтаған толтыру  шаблонын таңдайды
ClearDivice	ClearDivice;	Экранды тазалайды  және ағымдағы бағыттауышты басына қояды
SetViewPort	SetViewPort(x1, y1, x2, y2: integer, Clip: boolean);	Графиктік шығару үшін ағымдағы терезені қояды
ClearViewPort	ClearViewPort	Терезені тазалайды
PutPixel	PutPixel(a, b, c: integer);	Берілген түске боялған  нүкте салады
Line	Line(x1, y1, x2, y2: integer);	(x1, y1) ден (x2,y2) дейін сызық сызады
Rectangle	Rectangle(x1, y1, x2, y2: integer);	(x1, y1) ден (x2, y2) дейін диоганалымен төртбұрыш сызады
Bar	Bar(x1, y1, x2, y2: integer);	Боялған төртбұрыш салады
Bar3D	Bar3D(x1, y1, x2, y2, d: integer; a: boolean);	Үш өлшемді жолақ салады (параллелепипед)
Circle	Circle(x, y, r: word);	(x, y) нүктесінде радиусы r  шеңбер салады
Arc	Arc (x, y, a, b, R: integer);  a, b- градуспен өрнектелген  бастапқы және соңғы бұрыштар	Радиусы R шеңбер доғасын салады
Ellipse	Ellipse(x, y, a, b, Rx, Ry: integer);	Эллипсті доға салады
FillEllipse	FillEllipse(x, y, Rx, Ry: integer);                                   Rx, Ry – жарты осьтер	Боялған эллипс салады
MoveTo	MoveTo(x, y: integer);	Ағымдағы бағыттауышты жылжытады
MoveRel	MoveRel(x, y: integer);	Берілген қашықтыққа горизонталь  және вертикаль бойынша ағымдағы бағытауышты жылжытады
OutText	OutText(text: string);	Ағымдағы бағыттауыштан  мәтін шығарады
OutTextxy	OutTextxy(x, y: integer; text: string);	(x, y) - тен мәтін шығарады
Sector	Sector(x, y, a, b, Rx, Ry: integer);  a, b - градуспен өрнектелген  бастапқы және соңғы бұрыштар	Эллипс секторын салады және толтырады

 

Кесте 4.

Graph модулінің қызметі

 

GetBkColor	Ағымдағы фондық түсті  қайтарады
GetColor	Ағымдағы түсті қайтарады
GetX	Ағымдағы позицияның X координатасын қайтарады
GetY	Ағымдағы позицияның Y координатасын қайтарады
GetPixel	(x, y)нүктесінің түсін қайтарады

Кесте 5.

Түстік шкала

 

Түс	Код	Түс	Код
Black – қара	0	DarkGray – қоңырқай сұр	8
Blue – көк	1	LightBlue – көгілдір	9
Green – жасыл	2	LghtGreen – ашық жасыл	10
Gyan – бирюзовый	3	LightGyan – ашық-бирюзовый	11
Red – қызыл	4	LightRed – ашық қызыл	12
Magenta – малина түсті	5	LightMagenta – ашық малина түсті	13
Brown – қоңыр	6	Yellow –сары	14
LightGray – ақшыл сұр	7	White – ақ	15

 

Мысалдар:

Экран ортасында қызыл сызықты үшбұрыш салатын программа құрыңыз

Program Ushburiw;

uses graph; { графикалық процедура кітапханасының іске қосылуы} 
var gd,gm:integer; { графикалық драйвер мен монитордың анықталуы} 
begin 
 gd:=detect; {ДК таңдауымен ауыспалы мәнніғ анықталуы} 
 initgraph(gd,gm,‘c:/bp’); {графиктік режимді орнату} 
 SetColor(4); {сызық түсін орнату } 
 SetLineStyle(1,0,3); {сызық стилін орнату } 
 Line(320,240,320,180); 
 Line(320,240,390,240); 
 Line(390,240,320,180); 
end.

 
Кез - келген жерде кез - келген тұсті 5000 нүкте салыңыз

For i:=1 to 5000 do 
begin 
x:=Random(640); 
y:=Random(480); 
c:=Random(15); 
PutPixel(x, y, c); 
end.

 

2. 3 Паскаль программалау тілінде калькулятор құру

 

USES GRAPH CRT,;

VAR N,L:CHAR;K,L1,A,C,X,Y,Z:INTEGER; S:STRING;Z1:REAL; LABEL A1;

BEGIN

CLRSCR ; K:=DETECT;INITGRAPH(K,L1,'C:\TP\BGI');

RECTANGLE(10,10,630,470);

RECTANGLE(20,150,620,460);

RECTANGLE(20,20,620,130);

CIRCLE(70,200,40);

CIRCLE(180,200,40);

CIRCLE(70,290,40);

CIRCLE(70,380,40);

CIRCLE(290,200,40);

CIRCLE(410,200,40);

CIRCLE(530,200,40);

CIRCLE(180,290,40);

CIRCLE(290,290,40);

CIRCLE(410,290,40);

CIRCLE(530,290,40);

CIRCLE(180,380,40);

CIRCLE(290,380,40);

CIRCLE(410,380,40);

CIRCLE(530,380,40);

SETTEXTSTYLE(3,0,5);OUTTEXTXY(60,170,'+');

OUTTEXTXY(170,170,'-');OUTTEXTXY(280,170,'*');

OUTTEXTXY(400,170,'/');OUTTEXTXY(520,170,'=');

OUTTEXTXY(60,260,'1'); OUTTEXTXY(170,260,'2');

OUTTEXTXY(280,260,'3'); OUTTEXTXY(400,260,'4');

OUTTEXTXY(520,260,'5'); OUTTEXTXY(60,350,'6');

OUTTEXTXY(280,350,'8');OUTTEXTXY(170,350,'7');

OUTTEXTXY(400,350,'9');OUTTEXTXY(520,350,'0');

A1:N:=READKEY;

IF N='1' THEN  BEGIN SETCOLOR(15);X:=1;SETTEXTSTYLE(3,0,5); OUTTEXTXY(30,30,'1');

SETFILLSTYLE(1,3);FLOODFILL(60,260,15);SOUND(262);

DELAY(20000);

SETFILLSTYLE(1,0);FLOODFILL(60,260,15);

NOSOUND;GOTO A1;END;

IF N='2' THEN  BEGIN SETCOLOR(15); X:=2;SETTEXTSTYLE(3,0,5); OUTTEXTXY(30,30,'2');

SETFILLSTYLE(1,3);FLOODFILL(170,260,15);SOUND(262);

DELAY(20000);

SETFILLSTYLE(1,0);FLOODFILL(170,260,15);

NOSOUND;GOTO A1;END;

IF N='3' THEN  BEGIN SETCOLOR(15); X:=3;SETTEXTSTYLE(3,0,5); OUTTEXTXY(30,30,'3');

SETFILLSTYLE(1,3);FLOODFILL(280,260,15);SOUND(262);

DELAY(20000);

SETFILLSTYLE(1,0);FLOODFILL(280,260,15);

NOSOUND;GOTO A1;END;

IF N='4' THEN  BEGIN SETCOLOR(15); X:=4;SETTEXTSTYLE(3,0,5); OUTTEXTXY(30,30,'4');

SETFILLSTYLE(1,3);FLOODFILL(400,260,15);SOUND(262);

DELAY(20000);

SETFILLSTYLE(1,0);FLOODFILL(400,260,15);

NOSOUND;GOTO A1;END;

IF N='5' THEN  BEGIN SETCOLOR(15); X:=5;SETTEXTSTYLE(3,0,5); OUTTEXTXY(30,30,'5');

SETFILLSTYLE(1,3);FLOODFILL(520,260,15);SOUND(262);

DELAY(20000);

SETFILLSTYLE(1,0);FLOODFILL(520,260,15);

NOSOUND;GOTO A1;END;

IF N='6' THEN  BEGIN SETCOLOR(15); X:=6; SETTEXTSTYLE(3,0,5); OUTTEXTXY(30,30,'6');

SETFILLSTYLE(1,3);FLOODFILL(60,350,15);SOUND(262);

DELAY(20000);

SETFILLSTYLE(1,0);FLOODFILL(60,350,15);